‘Ikai koha fakalotokovi hono tala ‘o e mo’oni ki he fonua ^Featured

‘Oku toe mahulu ange foki kapau koe ongoongo pe koe kaveinga ‘oku ‘oatu ‘oku kaungatonu ki he kau taki ‘o e fonua, pule’i ‘a e koloa ‘a e kakai mo e fonua, mo e ngaahi kaveinga ‘oku kaungatonu ki hono tataki ‘o e fonua mo e mo’ui ‘a e kakai.

He’ikai pea he’ikai ke faifaiange pea fai ha holomui mei hono ‘oatu ‘a e mo’oni ki he fonua pea ‘oku fai e tukuingata ke kumi ki he mo’oni mo e totonu pea ke ‘oua ‘e fakahoko ha tukulolo ki he ngaahi fakamanamana mo e fakapatū fakapapaka ‘o ‘ikai hano makatu’unga ke faka’ikai’i mo fakailifia'i tokua ‘a e fatongia mamafa ‘oku fakahoko pea koe taha’i ‘elemeniti tupu’a foki ia ‘o e temokalati ke ‘ata ki tu’a ki he kakai ‘a e ngāue ‘a e kau taki mo e fonua pea ke fakahoko mo e fetaliui’aki.

Na’e hā foki ‘i he Nusipepa Talaki ‘o e ‘aho 26 Sanuali 2016 Voliume 13 ‘a hono faka’ikai’i ‘e he Sea ‘o e Poate Takimamata ‘a Tonga Tomifa Paea ‘a e tukuaki’i na’e fakahoko ‘a e totongi pa’anga kia ‘Akosita Lavulavu mo e ‘Unuaki ‘o Tonga ‘a ia koe pa’anga ‘e $53200.  Na’e tukuatu foki ‘e he Nepituno Tonga Online News ‘i he  ‘aho 12, 15 mo e 19 ‘o Sanuali 2016 ‘a e ngaahi ‘atikolo fekau’aki mo e kaveinga ni pea na’e ‘oatu katoa ai mo e ngaahi fakamo’oni tohi ‘o kau ai ‘a e ngaahi ‘inivoisi ‘e 23 mei ‘Unuaki ‘o Tonga ki he Poate Takimamata, Ngaahi Fetohi’aki, Tatau ‘o e Vausia Sieke ‘a e Poate, Fika ‘o e  Sieke na’e Totongi kia ‘Akosita Lavulavu, Fakamo’oni Hingoa ‘a Mana Kite mo Tomifa Paea ki he totongi ko’eni mo e fakamo’oni hingoa ‘a ‘Akosita Lavulavu kuo ne ‘osi ma’u mo ‘ave ‘a e sieke. Neongo kotoa 'eni 'oku kei faka’ikai’i mai pe 'eni 'e he Sea.

Na'e hā foki mo e fakamatala 'i he tali 'a e Sea 'o e Poate 'oku 'i ai 'a e ngaahi aleapau mo e kau tame'a ko'eni kau ai 'a e 'Unuaki 'o Tonga, Liku'alofa mo e 'Oholei tokua lolotonga ia 'oku 'ikai malava ke fakahā mai 'a e aleapau koia. Kuo fakapapau'i mei he Poate na'e 'ikai ha aleapau fekau'aki mo e ngāue ko'eni ka 'oku kei vilitaki pe 'a e Sea na'e to mei langi 'a e aleapau. 'Oku toe fehu'ia foki pe koe hā kuo totongi ai pe 'a e 'Unuaki 'o Tonga ia.

Na'a ne toe lave ki hono fokotu'u 'a e kau memipa Poate fo'ou pea tali 'e he Kapineti pea 'oku fakalao. 'Oku mahino pe ia ka 'oku 'i ai 'a e founga 'oku fakahoko 'aki 'a e fili 'o e Poate pea 'oku 'asi hinehina mo 'uli'uli 'i he Lao Takimamata. 'Oku kau kiai 'a hono tu'uaki, fili 'e he Komiti Fili kuo fokotu'u 'ehe Lao pea kuopau 'oku 'ikai ke 'i ai hanau mo'ua hange koe tu'utu'uni 'a e Lao. Ko hono ua koe fokotu'u 'e hai kinautolu ki he Poate lolotonga 'oku kei feinga 'a e Pule'anga ke fakalao'i 'a e Potungaue Takimamata ka e toki fakalao 'a e tu'utu'uni 'a e Minisitā?.

Na’e toe hā atu pe foki ‘i he ‘atikolo ‘a e Nepituno ‘i he ‘aho 19 ‘o Sanuali ‘a e liliu ‘a e fika ‘o e pa’anga na’e totongi mei he $ 53200 ki he $43000 pea ko e mahu’inga totonu foki ia na’e ‘inivoisi mai mei he ‘Apiako ‘Unuaki ‘o Tonga ki he Poate Takimamata ‘a Tonga koe $53200. Ko eni kuo fakahā mai 'i he tali ko'eni 'a e Sea 'o e Poate koe fakahoko 'a e ongoongo ko'eni 'e he Minisita Takimamata Malolo 'i he funga 'o e fakalotokovi.

Ko e fakamatala fakamuimui taha kuo ma’u ‘oku lolotonga puke mo ta’ofi ‘e he Potungāue Pa’anga ‘a e totongi ko’eni he ‘oku ‘ikai fou ‘i he founga totonu. ‘Oku mole ke mama’o ke fakahoko ‘eni 'i ha fakalotokovi ka ko e fatongia totonu ke fakahoko ke ‘ilo ‘a e kakai 'o e fonua ki he founga ngāue ‘oku fakamoleki kiai ‘a e pa’anga ‘a e fonua mo e tu’unga fakalao ‘oku fakahoko 'aki. Koe faka'ikai'i tatau mo e fakamanamana tatau na'e fakahoko ki he ngāue ki he fosoa 'o Talihau ka na'e iku koe mo'oni pe na'e hoko 'a e ngaahi totongi ko'eni.

‘Oku ‘atā ‘a e Fakamaau’anga ke fakahoko kiai ha fakatonutonu kapau ko e fakalotokovi ‘eni ka ‘oku ‘ikai koe fakapatū fakailifia mo fakamanamana’i ‘a e fatongia ‘oku fai e tukupā kiai ke fakahoko pea he’ikai ke malava ke ta’ofi ‘a hono tuku atu ‘o e mo’oni ki he fonua he ‘oku tau manava si'i na’a lea ‘a e ngaahi maka. 'Oku lolotonga fakahoko mo e ngāue he taimi tatau ke 'ave 'a e me'a ni ki he Komisoni ki he Vā moe Kakai.