Fakatu’utāmaki lahi teu Liliu Konisitūtone ‘a e Pule’anga: Palōfesa Malakai Koloamatangi Featured
Palōfesa Malakai Koloamatangi (Mafua Lulutai), Talēkita ia ‘o e Senitā ki he Ako ki he Pasifiki ‘i he ‘Univēsiti ‘o Massey ‘i Nu’usila.
24 May, 2017. Kuo fakamahino ‘e he mataotao he mala’e Saienisi ‘o e Politikale Palōfesa Dr. Malakai Koloamatangi ki he ongoongo 'a e Letiō Nu’usila ‘e fakatu’utamaki lahi ‘a e teu liliu Konisitūtone ‘a e Pule’anga Tonga.
Ko e fafakafepaki’i lahi ‘eni ‘e Koloamatangi ‘a e fakamatala ‘a e Minisitā Lao Sione Vuna Faka’otusia ‘oku fokotu’utu’u ‘a e Pule’anga ke liliu e Konisitūtone ke fili ‘e he Pule’anga ‘a e ‘Ateni Seniale mo e Komisiona Polisi ‘a ia ‘oku lolotonga ‘i he malumalu ‘o e Tu’i moe Fakataha Tokoni.
Kuo lahi foki hono fakaanga’i ‘a e fokotu’utu’u ko’eni ‘a e Pule’anga pea kuo fakaanga’i ‘e he kau loea mataotao, kau mataotao he mala’e ‘o e Saienisi Politikale, kakai ‘o e fonua mo e ngaahi sekitoa kehekehe 'i he ta'e tui ki he fokotu'u ko'eni 'a e Pule'anga.
‘Oku tui foki ‘a Palōfesa Dr. Malakai Koloamatangi ‘e hoko ‘a e maumau lahi heni he ‘oku mahu’inga ‘a hono faka-palanisi ‘a e mafai pea koe taliui ia mo e ‘ata ki tu’a (accountability and transparency).
‘I he lau ‘a Koloamatangi ‘oku ‘ikai faka’ohovale ‘eni he na’e fa’a ongona pe ‘eni mei he ngaahi fokotu’utu’u ‘a e Palēmia 'Akilisi Pohiva mo ‘ene paati ‘a ia ‘oku hoko he ‘aho ni.
Na'e faka'osi 'aki 'e Koloamatangi 'ene pehē koe feinga ke pule’i ‘a e ngaahi lakanga ni pea mo e nga’unu ke li’aki ‘a e taliui (accountability) koe palopalema lahi ia pea ‘oku ‘ikai ke faka-Temokalati.
Ko Palōfesa Dr. Malakai Koloamatangi koe Talēkita ia ‘o e Senitā ki he Ako ki he Pasifiki ‘i he ‘Univēsiti ‘o Massey ‘i Nu’usila.
16 comments
-
Kataki Masunu 'o tuku mai e me'a 'oku lolotonga hoko ka 'oku 'ikai 'ilo kiai e Palofesa pea koeha e me'a lahi 'e vave ni 'ene mafola 'o 'ilo kiai e kakai. Koe me'a pe 'oku ou 'ilo 'oku hoko koe popula ta'ehano tatau 'ae kau ngaue fkpule'anga pea moe kakai 'oe fonua 'ihe fkaoao 'a e PM pea 'oku ilifia e kakai kuo a'u 'ene kapusi kihe Minisita Pa'anga pea 'oku toe kaka hake eni 'ae fa'ufa'u kihe DPM pea kohai 'e ta'eilifia he koe fu'u mafai 'oku lahi pea malu'i pe a Lavu lohi'akii e fonua 'e fai 'ene tautea pea koe tautea eni kuo 'oange e project lauimiliona kene coordinate aaaaaah koe fonu kuma e project pea tenau keli takai e golf course 'o toe puli hifo. Kaikehe koe me'a ia 'oku ako ai e tangata ke 'oua 'e fiema'u ke hela kiha feitu'u kane toki 'ilo e me'a 'oku hoko. Koe PM 'oku faha pea koe me'a ia 'oku hoko pea 'oku 'alu ke tokolahi e kakai 'oe fonua kuo nau 'ilo kiai, koe me'a ia 'oku mafola 'o a'u ki hono toto mo'oni 'oku nau fkmafola holo 'ae anga2.
-
'Oku ma'u 'a e oli lahi hono 'ilo mai 'e Masunu mei Tonga ki a Palofesa Dr Malakai Koloamatangi (Mafua 'ae Lulutai) ki Nu'usila mo Nu'usila ka ne taukave tokua ia 'oku 'ikai ha 'ilo 'a e palofesa mei Nu'usila ki Tonga mo Tonga.
Ko e poini heni Masunu 'oku 'ikai ko e 'ilo pe ta'e'iloa 'a Dr Koloamatangi ki Tonga mo Tonga pea kapau 'oku ne 'ilo ki Tonga mo Tonga ko e poini leva pe 'oku mo'oni pe loi 'ene 'ilo ki Tonga mo Tonga.
Ka 'oku mo'oni leva 'ae palofesa pea 'oku mo'oni ia pea ka 'oku loi leva pea ke fokotu'u mai a 'e koe 'a e mo'oni ka e 'ikai foki ko e heutala he founga fakakava-Tonga.
Ko ia ai 'oku 'ikai ha kaunga ho'o nofo 'i Tonga mo e nofo 'i Nu'usila 'a e palofesa he mo'oni pe loi ha 'ilo ki Tonga 'o mo'oni tokua koe he 'oku ke nofo 'i Tonga ka e loi 'a e palofesa he'eku nofo 'i Nu'usila.
Kaekehe 'oku mahalo 'oku 'i ai pe 'ene malie moe lesoni mei he sio fakakava-Tonga! -
Nofo koe 'i hena 'oku 'aonga ho'o ngaue ki he hako tupu 'o e fonua kau ai moe pasifiki. Koloa pe 'ena 'oku 'omai ho'o fakaukau ke tokoni mai ke fakatalatala atu 'aki e fakapo'uli loloo 'oku mau tofanga ai mo 'emau Palemia.
-
'Oku ou poupou lahi atu ki he komeni lelei 'a Kitione 'a e matu'aki mahu'inga 'o e kau mai 'a e kau ako 'o hange ko Palofesa Dr Malakai Koloamatangi (Mafua 'ae Lulutai) he talanoa tau'atamai tau'ataina he me'a 'oku hoko ka e 'ikai ko e talanoa tausino taufakapopula he funga 'o e fiema'u fakataautaha fakaetangata.
'E hoko 'ene huluhulu ko e maama ki he fakapo'ulilolo 'oku lolotonga to 'o ne kapu mo 'akilotoa 'a e fonua ko e tupu mei he 'oho kuikui mo fakavalevale 'a e taki mo e pule'anga ke aoniu mo falute ta'efakakaukau mo ta'efakapotopoto 'a e mafai.
Ka aoniu mo falute 'e ha taki mo e pule'anga 'a e mafai ha fonua ko e toki taki mo e pule'anga pule fakaaoao mo fakatikitato mo e fonua mo'ui fakaongoongo mo nofo popula mo'oni pea ka vahevahe lelei, mahino mo fakapotupotutatau (faka-palanisi he fakalea 'a e palofesa) 'a e mafai ha fonua ko e toki taki mo e pule'anga pule lelei mo faka'ofo'ofa mo e fonua mo'ui fiefia mo melino mo nofo tu'umalie mo tau'ataina ia.
'Oku 'i ai 'a e manavasi'i na'a hoko 'a e 'oho kuikui mo ta'eufi ko 'eni 'a e taki mo e pule'anga ke falute mo aoniu 'a e mafai he fonua ke kau ai hono vahevahe lalahi 'e tolu he konisitutone ki he fakahokongau (executive), fakafalealea (legislative) mo e fakamaau'anga (judiciary). Ka faifai 'o a'u ki he tu'unga taupotu mo fakaloloma ko 'eni 'e mole leva 'a e tau'ataina 'o e mafai ka e hoko ko e popula pea liliu leva mei he mo'ui fiefia mo melino mo nofo tau'ataina ki he mo'ui fakaongoongo mo nofo popula.
Kuo kamata ke hoko 'eni 'i loto he loto pule'anga 'o hange ko 'ene hoko he mitia mo e ha fua pea ka hokohoko atu 'e hoko he ako mo e 'aati 'o hange ko 'ene hoko he hisitolia he ngaahi fonua pule fakaaoao mo fakatikitato 'o hange ko Siamane ki mu'a mo Lusia ki mui.
Ko ia ai 'oku fu'u fiema'u ke fao'i 'a e talanoa fakapolitikale mo fakasosiale he mafai mei hono fakatatau mo fakapotupotutatau (fakapalanisi) he lau 'a Mafua 'a e Lulutai) he kilitu'a fakatekinikale 'o e 'atakitu'a (transparency) mo e taliui (accountability) ki hona kanoloto loloto 'i loto 'oku tefito he lao mo e lao he konisitutone he vaha'a 'o e fetukuaki 'a e ta'efakalao mo e ta'efakakonisituone mo e fakalao mo e fakakonisituone. -
Ha'u masi'i ki Tonga ni keke ilo lelei e me'a 'oku hoko. Ko e ai hake me'a ko e omai hoo view mei he mama'o. Oku ikai keke 'i Tonga ni koe keke ilo lelei e me'a 'oku hoko, HE OKU IAI E ME'A 'OKU HOKO, pea e vave ni haane mafola o ilolahia kiai e kakai.
-
'Oku mahino pe 'a e view ia 'a e kakai poto mo ako lelei pea taukei foki. 'Oku kehe pe ia mei he sio mo e vakai 'a e si'i kakai na'e 'ikai ma'u e faingamalie ako. 'Oku toe malie foki he ko e facebook kuo faka'ohovale 'a e poto 'a e tokolahi na'e 'ikai si'i ako pea lahilahi moe fanongo talanoa moe ma'uhala 'o nau tui noa'ia pea fehi'a noa'ia ki he kakai pisinisi, ako lelei, mo e hou'eiki 'a ia 'oku fu'u faka'ofa. Malo Mafua e fakamaama.