Tali ‘a e Palēmia Malōlō Lord Tu’ivakanō ki he tukuaki’i hono fili mei tu’a kau memipa Kapineti Featured
Lord Tu’ivakanō Sea Lolotonga ‘o e Fale Alea mo e Palēmia malōlō
15 Ma'asi, 2017. ‘Oku fakahoko atu heni ‘a e tali ‘a Lord Tu’ivakanō ‘a ia koe Sea Lolotonga ia ‘o e Fale Alea mo e Palēmia malōlō ‘o e fonua ki he tukuaki’i kuo fai ‘e he Palēmia ‘i he’ene fakataha mo e kau faiongoongo fekau’aki mo e kaveing ‘i ‘olunga.
‘Oku faka’amu foki ‘a Lord Tu’ivakanō ke fakamahino ‘a e ‘uhinga hono fili mei tu’a ‘o Dr. ‘Ana Maui Taufe’ulungaki mo William Clive Edwards ‘i he ta’u 2010 na’e fakahoko ia ‘i he founga fakalao mo faka-Konistūtone pea ‘oku ‘ikai koha me’a fo’ou ‘a e tu’u fakataha ia ‘a e Hou’eiki mo e kakai ‘o e fonua.
‘Oku hoko foki ‘a e tukuaki’i ko’eni kene toe ‘omai ‘a e ngaahi fakakaukau na’e fakatoka mei he kuohili ke fakama’opo’opo ‘aki ‘etau nofo. Mei he tufunga fonua ‘a Lo’au ki he kuonga ‘o e ‘Uluaki Fā na’e mahino ko Tonga koe fonua pe ‘e taha pea uouongataha ‘i he vā ‘o e Tu’i, Hou’eiki mo e Kakai.
Na’e ‘i ai ‘a e ngaahi tukituki tupu’a na’e fu’u mahu’inga fau pea fakatokalelei ‘i he hake mai ‘a e lotu faka-Kalisitiane pea na’e ‘ikai ke mavahevahe ‘a e Tu’i, Hou’eiki mo e kakai ha taimi. Ko e laumalie ‘eni ‘o e faa’i kavei koula pea nono’o ‘aki ‘a e fetauhi’aki mo e takitaha tu’u hono fatongia pea na’e malu ai ‘a e fonua pea tumutumu’aki ‘aki hono tuku ki langi ‘e he ‘Uluaki Fā ‘a e Fo’i Piliote ‘i Pouono.
Na’e ‘ikai koha me’a fo’ou ‘a hono fakatoka ‘o e laumalie ‘o e temokalati ‘i hono fatu ‘o e Konisitūtone ‘o Tonga pea na’e ‘osi fakasisi pe mei ai ‘a e tākanga ‘a e fohe ‘a e Tu’i, Hou’eiki mo e kakai. Na’e mahino ko e ‘uluaki fa’unga ‘o e Fale Alea ‘o Tonga koe Hou’eiki Nōpele pē na’e mēmipa pea na’e mahino mei heni ‘a e fiema’u ke fakakau mai ‘a e kakai ‘o fakahoko ai ‘a e liliu faka-politikale ‘i he funga ‘o e melino pea fakakau mai ‘a e kakai ‘o e fonua ki he Fale Alea ke nau kau ki hono tālanga’i ‘o e mafai faka-politikale ‘i he fonua.
Ko ‘ene kakato ‘a e fonua koe Tu’i, Hou’eiki mo e kakai pea na’e hā mahino foki ‘eni ‘i he liliu fakapolitikale na’e fakahoko ‘i he ta’u 2010 ‘a e kei tui ‘a e tokolahi taha ‘o e fonua ‘oku ‘ikai totonu ke fakamavahevahe ‘a e fekau’aki ‘a e Tu’i, Hou’eiki mo e kakai ‘i hono lālānga ‘a e fa’unga faka-politikale ‘o Tonga ‘a ia ‘oku tau fononga’ia he ngaahi ‘aho ni.
Na’e loto 'a e fonua fakataha mo hotau kainga Tonga ‘oku fakapaea ‘i he ngaahi fonua muli ‘a ia koe peseti ia ‘e 98% ke ‘oua ‘e alasi ‘a e mafai ‘o e Tu’i, kei tauhi pe ‘a e Hou’eiki pea ‘oua ‘e ue’i ‘a e Lao Kelekele.
Ko e fakatātā mahino ia ‘a e fekau’aki ‘oku mo’oni pea ‘oku kei nofo mafana he loto ‘o e Tonga ‘a ia ‘oku hā he moto ‘o e fonua “Ko e ‘Otua mo Tonga ko hoku Tofi’a”. ‘Oku toe ho’ata mei heni ‘a e mahu’inga’ia ‘a e kakai ‘i he fekau’aki ko’eni pea ‘oku pelepelengesi ke ue’i he ‘oku faka-‘Otua pea ‘oku malu ai ‘etau nofo.
Ko e tukuaki’i ‘oku fakahoko ‘e he Palēmia lolotonga koe feinga ke faka’uhinga mo fakakehekehe’i ‘a e fekau’aki tupu’a ko’eni ‘a e Tu’i, Hou’eiki mo e kakai pea ‘oku fiema’u foki ‘i he taimi tatau ke fai hano fakamahino he ‘oku fu’u mahu’inga fau ki Tonga mo hono kaha’u.
Ko hono fili koia ha memipa mei tu’a ki he Kapineti ‘oku fakangofua ‘e he Konisitutone ‘o Tonga pea ‘oku ‘ikai fo’ou ‘eni he na’e ‘osi fakahoko ‘eni ‘i he funga ‘o e langi mama’o ‘a e ‘Uluaki Fā ke kumi mei tu’a ha kakai falala’anga mo taukei ‘i honau takitaha mala’e ke nau fakahoko ‘a e fatongia faka-taki ki he fonua.
Na’e fakahoko ‘a e tukufakaholo faka-Konisitūtone tatau ‘i he kuonga ‘o Siaosi Tupou II, Kuini Sālote Tupou III, Taufa’āhau Tupou IV, Siaosi V pea toki fakahoko ‘a e liliu faka-politikale ‘o e 2010 ‘oku kei fakahoko pe hono kumi ‘o e kakai ako lelei, taukei, ‘ilo’i mo taau mei he fonua ke ‘alofi hotau vaka.
‘Oku fakahoko foki eni ‘e he ngaahi fonua hau mo poto ‘o mamani ‘o takimu’a ai ‘a ‘Amelika 'a ia koe ‘ulumotu’a ia ‘o e Temokalati ‘i he Kolope ‘a hono kumi mei tu’a ‘a e kakai ‘oku nau taukei mo poto faka’atamai pea nau ma’u ‘a e ngaahi ‘elemeniti faka-taki ke nau fakalele ‘a e fonua ‘oka ‘oku ‘ikai koe to’o kotoa mei he fili fakatokolahi hange koia ‘oku hoko ‘i Tonga ni.
Koe laumalie ‘eni ‘o e temokalati mo e tu’u fakataha ‘a ia ‘oku toe fakatoka pe ‘i he’etau Konisitūtone pea ‘oku tu’u ke malu’i ‘a e fa’unga pule. Na’e ngāue’aki foki ‘a e tukufakahoko tatau ‘e he fuofua Palēmia ‘o e liliu faka-politikale na’a tau fakahoko ‘i he ta’u 2010 Lord Tu’ivakanō ‘o fakafou he mafai faka-Konisitūtone ko’eni ‘o fili mai ai ‘a e tokoua mei he kakai ‘iloa mo tu’ukimu’a ‘o e fonua ki he Kapineti ‘i he laumalie ‘o e ngāue fakataha mo e langa fonua.
Na’e toe fakaloloto ‘e Lord Tuivakanō ‘a e laumalie ‘o e ngaue fakataha ‘i he’ene fili mai ‘a e tokoua mei he Paati ‘Otumotu Anga’ofa (PTOA) ‘a ia ko e Palēmia ‘o e ‘aho ni Samuela ‘Akilisi Pohiva mo ‘Isileli Pulu kena hoko koe memipa ‘o e Kapineti ‘i he ta’u 2010. Na’e faka’ohovale ‘a e toe fakafisi ‘a e Palēmia ‘o e ‘aho ni Samuela ‘Akilisi Pohiva hili nai ha ngaahi uike si’i ‘ene ‘i he Kapineti pea ko’ene fuofua fokotu’u ki he Kapineti ke fakamalōlō’i ‘a e tokoua na’e fili mei tu’a ‘i he mafai faka-Konisitūtone na’e foaki fakalao ki he Palēmia Lord Tu’ivakanō.
Na’e toe fili ‘e Lord Tu’ivakanō ‘a ‘Uliti Uata mei he PTOA ke fetongi ‘a Pohiva pea toe fili ‘i he 2012 ‘a Siosifa Tu’utafaiva mo Sione Sangster Saulala koe ongo memipa ‘o e PTOA he ‘aho koia ki he Kapineti pea koe tokolahi taha ‘o e Kapineti ‘i he taimi ‘o Lord Tu’ivakanō koe kau fakafofonga ‘o e kakai. Na’e fakahoko kotoa ‘i he laumālie ‘o e tu’u fakataha mo e kakai ‘o e fonua ‘o ‘ikai ho’ata mei ai ha fakamavahevahe.
‘Oku mahino ‘a e ngaahi tukuaki’i ‘oku fakahoko ki he ngaahi mafai kuo foaki ‘e he Konisitūtone mo e Lao ki he fa’unga pule pehe ki he fua fatongia ‘a e ngaahi Pule’anga he kuohili ka ‘oku mahino foki mei heni ‘oku ‘ikai ha makatu’unga lelei ‘o e ngaahi tukuaki’i ko’eni.
‘Oku ho’ata mai koe fakahoko ‘eni ‘i he funga ‘o e loto ‘oku ‘ikai hangamalie pea mo e kumi ‘uhinga ke tataki kiai ‘a e tokanga ‘a e kakai mo e fonua mei he ngaahi palopalema tefito ‘oku lolotonga hoko ‘i he fonua makatu’unga ‘i hono tuku tafa’aki ‘a e Konisitūtone mo Lao kae fakahoko ‘a e fakakaukau fakafo’ituitui ‘a e Taki ‘a ia ‘oku ‘oku faingata’a ke ‘ufi’ufi.
Ko e taukave ‘a e Palēmia kuo ‘osi fakahoko ‘a e aleapau ke ‘oua ‘e toe fili ha taha mei tu’a mei he kakai ‘o e fonua ‘oku tonu pe ia kiate kinautolu 'oku aleapau ka 'oku 'ikai 'uhinga ia 'oku mate ai 'a e mafai kuo foaki 'e he Konisitūtone. 'Oku mahu'inga foki heni ke fakatokanga'i 'oku te’eki ke fakalao’i ‘a e faka-paati ‘i he fonua ni.
‘Oku malie foki he koe ngaahi fokotu’utu’u ‘a e ngaahi Pule’anga ‘o e kuohili ‘oku lele ai ‘a e Pule’anga ‘o e ‘aho ni pea ‘oku ‘ikai hano maumau ka ‘oku mahu’inga ke fakatokanga’i ‘a e mahu’inga ‘o e ngaahi makatu’unga kuo fakatoka fakalao mo faka-Konisitūtone ke hoko koe siate folau ke muimui ai ‘a e fonua ka ‘oku ‘ikai koe fakahōhōloto ki he fiema’u fakataautaha ‘a e taki ‘a ia ‘e hoko ta’etoe veiveiua koe holofa ‘anga ‘oha fonua.
Ko ‘etau ‘i he ‘aho ni koe kuohili pea ‘oku tau taa’imalie he na’e tuku ‘a e fonua ki langi ‘o tau kehe ai mei he toenga ‘o e ngaahi ‘Otu Motu ‘i he Tahi Saute mo mamani. ‘Oku mahu’inga ke tau takitaha tu’u hono fatongia ‘i he laumalie pe ‘e taha ‘o e langa fonua pea tauhi ‘a e fekau’aki tupu’a mei ono’aho ‘i he vaha’a ‘o e Tu’i, Hou’eiki mo e kakai he ‘oku kei fetafeaki mafana ‘i he toto moe ta’ata’a ‘o e Tonga.
‘Oku mahu’inga ki he Hou’eiki ke tu’u fakataha mo e kakai ‘o e fonua pea ‘oku nau fakafofonga’i ‘a e kakai ‘i he tapa kehekehe ‘o e mo’ui ‘o kau ai ‘a e Fale Alea. ‘Oku nau kei tauhi honau fatongia fakatalutalu ko e tauhi kakai he koe makafetoli’aki talu mei tuai pea koe fakafetongi ‘i he funga ‘o e fetauhi’aki. 'Oku fiema'u 'a e ngaue fakataha telia 'a Tonga mo e kaha'u.
10 comments
-
Amen, fakamatapule, mahino pea mo'oni. Ko e me'a 'a e a'usia.....
-
Ko au na'e 'ikai keu poupou ki he hou'eiki 'i he funga pe 'o e 'ikai ke lahi 'eku 'ilo moe ki'i maama na'e 'iate au. Ko 'eku lau e fakamatala ko'eni pea 'oku mahino kiate au 'oku 'ikai kovi 'a e hou'eiki pea 'oku 'iai e 'uhinga hono fokotu'utu'u hotau ki'i fonua. 'Ou u fiefia he mahino 'oku lu ma'u he lau e me'a ni.
-
Finau 'oku 'ikai koe Kalaisi'ia ka 'e hu pe fakamatala kiha taha na'e ako pea lotu mo 'ikai sio me'a mo loto kovi. Kuo pango e 'aho ni kuo lea e ta'eako moe fakapikopiko pea 'oku takitaha folahi mai hono ngata'anga mo hono tukufakaholo.
-
Poupou Tu'ivakano ki he fakamatala mahino 'oku ke 'omai pea 'oku tau tui kiha Tonga 'e tolonga kae 'ikai koe teke 'a e kakai ke fe'itangaki 'mo e loto'i sauni. 'Oku mahino mei heni 'a e taukei 'a e Hou'eiki he taki moe feinga 'a e ni'ihi ke fakatupu 'a e loto taufehi'a. Tau faka'amu kiha ngaue fakataha mo ha Tonga 'e melino mo tu'uloa.
-
Malie lahi pea fielau koe vahevahe 'a e taukei pea kuo a'u ki he lakanga taki 'o tatau he Fale Alea mo e Pule'anga. 'Oku mo;oni lahi pea koe temokalati 'eni 'oku tau vivili kiai 'oku tau longoa'a ai.
-
'Ikai fai ha ofo ia he tali 'a Tu'ivakano he 'oku 'i ai hono tukufakaholo mo puipuitu'a 'oku ;ilonga. Malo e ma'u koloa lelei pea 'oku 'ikai toe loi he na'a tau tupu pe 'i Tonga ni 'o 'ilo. Kuo tau sio ki he hu'unga 'oku tau hu'u kiai pea koe pango koe 'ikai 'ilo 'e he vale hono ngata'anga.
-
Tangane Tu'ivakano e ma'u koloa lelei mahino pea ngana mo ho puipuitu'a. . 'Oku fakamafana pea fakalaumalie hono lau 'a e tohi fatu 'e he kakai laumalie lelei pea 'oku kakano lelei.
'Oku 'iai 'a e fifili pe na'e angafefe 'a e saiange e filinoa'ia mai e kau Minisitaa he motolo fo'ou ko eni e pule'anga , mei he founga motu'a na'e filifili mai e lelei taha mei he kakai na'e 'ave pee he'e pule'anga 'o ako'i pea nau foki mai 'o ngaue, ma'u e taukei fe'unga pea toki unuunu kinautolu ki he lakanga Minisitaa mo e ngaahi tu'unga ma'olunga he pule'anga.. Ko e 'aho ni, tolopa'anga'i pee 'eha taha ia hono vahenga kae huu mai ia 'o Minisita. Hange leva e pule'anga ia ha kaatuni pe me'a fakaoli... na'e me'a'aki 'e Tupou 5 .....it is a "laughing stock" pea koeni 'oku a'u pee 'o mo'oni. Ko e kau CEO eni ia 'oku nau feinga ke fai e ngaue 'a e Minisitaa pea fielau e kei ma'u hanau taimi ke nau tulimoa ai he 'oku 'osi tufa holo 'enau ngaue ia 'anautolu ko e folau tanaki pa'anga pee, tali fakaava mo tapuni, ha ki'i project mo e fafanga pee honau vahenga ke nau makona teu ki he fili Hoko. Ko e palopolema ia 'o e pule'anga ko eni he ko e peseti 'e 90 ia 'o e kakai fili 'oku fakakouna'i 'e he tokotaha kanititeiti 'enau fili 'aki e me'akai, fakafamili, pa'anga, mo e loi 'o fakafou he ngaahi tokoni. Ka 'oku 'ikai makatu'unga ia he kakano lelei 'o e tokotaha kanititeiti. Tatau ai pee ia pe na'e taa mali ia mo nonofo kovi pe kaipa'anga fakakolo pe tuli mei he ngaue fakapule'anga ko e maumau lao, ka malie pee 'ene fakamalanga 'ana mo sai 'ene fetuku 'osi to'o'e ia e loto e vahenga he ko e ngata'anga pee ia 'enau 'ilo. Kae toki ha'u ia ki falealea 'o to'o hake ai hono fo'i 'imisi totonu. Ko e kau tama pee ena kuo tau sio tonu atu pee ki ai, fire e ni'ihi ka e kei kalo holo pee ni'ihi 'i loto. Maloo mo Eke mahino 'oku 'iai hono konisenisi. Na'e 'iai fanga ki'i me'a ia na'e fiema'u ke fakalelei'i ka na'e 'ikai 'uhinga ia ke fulihi ke to'o e Hou'eiki mo e Tu'i 'o hange koeni 'oku tataki kitautolu ki ai 'e 'Akiliii. Tukuaa e keli luo tangata'eiki na'a si'i hoko ko e fa'itoka ho hakoo ha 'aho. Kei taimi pee ia ke ke laumalie lelei fakafoki e ngaahi 'oku tonu ke fakafoki pea fai aa ha fakalelei mo ho konisenisi.
Kuo taimi ketau foki pee ki hotau Tonga. Ko 'etau kei sai pee ko e 'iai hotau Tu'i mo hotau Hou'eiki pea 'oku kei tau'ataina ange pee kakai ia he nofo he malumalu 'o e Hau 'o Tonga, he koho tau malu'anga ia mei ono'aho ko e taki fakalangi 'a e 'Uluaki Faa. Tangane molumalu pea malu e fonua he tuku fonua 'a Ha'a Moheofo. -
Ke taha 'eni 'a e ngaahi fiema'u vivili 'oku fu'u fiema;u ke 'asi mata lahi mai 'i he vave taha ;i he kuonga ko 'eni. Ko e kakano 'o e tohi tali 'a Tu'ivakano oku 'iai 'a e Laumalie Mo'ui ma 'a e Tonga pea 'oku totonu ke tuku atu ke lau ko hono toe fakamanatu atu ki he TONGA KATOA na'a tau melino pe kitautolu, taha mo fe'ofo'ofani ki mu'a he kuonga 'o Pohiva. 'Oku 'ikai teu 'ilo pe 'oku peseti 'e fiha hotau kakai 'oku 'ikai 'iai ha'aau komipiuta, pe 'ilo fakakomipiuta ke lava ai ke nau lau mo 'ilo ki he ngaahi felafoaki ni. Koe tafa'aki .eni ne malohi ai 'a Pohiva he na'a ne ngue'aki 'ene Kele'a ke fakaa'u 'aki 'ene ngaahi kaveinga mo 'ene ngaahi fakaanga, etc ki he kakai Tonga katoa 'i mamani.
Koe 'elito 'oe tuku fonua ki Langi na'e 'ikai kono hono foaki 'e Tupou 1 'a Tonga ki Langi, ka koe "GOD's REVELATION THROUGH THE HOLY SPIRIT KI HE 'ULUAKI FA". Uluaki tali 'e Tupou 1 'a e Laumalie Ma'oni'oni ki he 'ene mo'ui (Tapu mo Tupou 1) pea ne toki 'afio'i 'a e me'a 'oku totonu ke fakahoko. Koe momoi 'o Tonga (fonua moe kakai) kia Sihova koe KEKAU ia 'a Sihova kia Tupou 1 'o fakafou mai 'i he Laumalie Ma'oni'oni. Koe FEKAU mahu'inga 'eni 'oku totonu ketau 'ilo lahi ki ai pea 'a'apa'i 'o tauhi ke molumalu he koe "DIVINE REVELATION". Fa'u 'a e konisitutone 'o foaki e tau'ataina pea lalanga ai 'a eTEMOKALATI 'ehe 'Uluaki fa na'e fa'u mo fakahoko pe mo ia 'o makatu'unga 'i he "DIVINE REVELATION" tatau pe.
Koho tau fatongia 'ena kau Nopele, Hou'eiki moe kau takilotu 'o a'u ki he kau faiongoongo (tuku kehe kapau 'oku ke Prohiva koe) ke tau toe fakale'o lahi'i ange mo toe tanaki atu ki he tohi 'a Tu'ivakano 'i 'olunga ke 'au ki he Tonga katoa 'aki 'etau lea moe to'onga mo'ui 'o hange koe tohi 'i 'olunga "...ko honau fatongia talutalu ko e tauhi kakai..." Koe fiema'u vivili 'eni ke fakahoko kei taimi telia na'a tau fakateholo atu 'o ngangana ki he fu'u luo 'oku ui koe Pohiva.
Koe Temokalati 'e kei Tonga ai 'a Tonga ko e Temokalati meia Sihova kia Tupou 1 na'e fakafou mai 'i he Laumalie Ma'oni'oni. 'Oku 'ika ke fai ha 'ilo pe koe Temokalati fe 'ena oku haka mo kalate holo ai 'a Pohiva (mahalo ko ha me'a faka-motu si'i pe pea lau ai pe koe Temokalati fakafonua).
'Ofa atu
Houma, Vava'u -
Me'apango ko e lelei taha ne fa'a fili pe ia he Tama Tu'i, Tupou IV, 'i he kei fa'unga pule'anga motu'a. He na'e filifili mai e kakai totonu na'e teu'i fakaako mo 'ofa fonua ke nau fakalele pule'anga fakataha mo e hou'eiki mo e kakai pea na'e 'ikai to e 'eke'i honau mala'e takitaha mo 'enau taukei..ko e 'aho ni 'e fulihi tu'o valu hake pe Kapineti ia he to'u fili pe 'e taha...ha leva e me'a 'oku 'ata mei ai?...'oku 'ikai maau!!..pea lahi mo e maumau he hala e faitu'utu'uni 'o kamata pe mei he Palemia..pea ko eni kuo taki leva e tokanga ia ki he pule'anga 'o Tu'ivakano ki he fili mei tu'a 'oku tonu fakakonisitutone 'o tala 'oku hala.....pea mahino ai e kakai 'oku 'i ai honau konisenisi ke vakai mai ha taha 'oku lelei ange mo taukei ange ha mala'e ke ne fakahoko e fatongia kae 'oua 'e 'ai'ainoa'ia pe mo fakamahamahalo...ko e ha e vatatau 'o 'Ana Taufe'ulungaki mo 'Akilisi Pohiva he Minisita Ako ? ....'ikai ko e hola e Palemia mei he Ako he kuo lahi e maumau ai he'ene ngaue?...Foreign Affair?...fehalaaki aipe faitu'utu'uni...na'a kuo taimi ke 'ai ha fa'ahinga criteria fakaako ke fakakau ki he kau kanititeiti fili Fale Alea .
-
Ko e fakamatala lelei koeni e hu pe ia ki ha loto oku lelei mo Kalaisi'ia. Malo malo e ngaue, ofa atu pea ketau lotu ma'u pe oua na'a vaivai.