Veuki ‘e he Politiki mo e Faka-Paati ‘a e Fonua ^Featured

‘Oku fu’u mahino mo ‘ilonga ngofua ‘a hono veuki ‘e he politiki faka-paati ‘a e fonua mo e anga ‘a hono fa’unga.

Ko e lea politikale ‘oku ‘uhinga ia ki hono fetukuaki holo ‘o e mafai mo hono fakanofonofo ‘i ha fa’unga pea koe taimi ‘oku fai kiai ha talanoa pe ko hano faka’uhinga’i kau ai mo hono vahevahe mo tufotufa pea ‘oku ‘uhinga leva kiai ‘a e lea politikale.

‘Oku toe ‘uhinga pe ki hono pule’i pe koe me’a fekau’aki mo e pule’anga mo hono ngaahi ‘ulungaanga pea ‘oku lahi pe foki ‘a e ngaahi ‘uhinga fekau’aki ‘o e politikale ka koe ongo ‘uhinga tefito ‘eni ‘oku ‘oatu ko’eni.

Ko hono mo’oni ‘oku toko lahi hotau kakai ‘oku ‘ikai ‘aupito kenau mahino’i ‘a e lea “politikale” pe “politiki” pea ‘oku hanga ‘e he hala ‘enau faka’uhinga kene takihala’i ai ‘a e anga ‘enau fakakaukau mo ‘enau ngāue ‘oku fai fekau'aki mo e tu'unga 'o e mafai 'i ha fonua.

Ko e Temokalati foki koe taha ia ‘o e ngaahi founga fakalele ‘oha fonua pe pule’anga pea 'oku tali fakamamani lahi koe sisitemi ia pe fa'unga 'oku lelei pea ‘oku ne ‘omai ‘a e tau’atāina ki he kakai kenau lea mo paaki pea tuku atu mo’enau fakaukau ‘o kau ai mo’enau ngaahi ngāue ‘oku fakahoko.

Ko e ngaahi matu'unga tatau na'e fatu 'aki 'a e Konisitutone 'o Tonga talu mei he ta'u 1875 neongo koe fa'unga faka-Tu'i(Monarcial System) kau kuo tau mavahe mamalie mei ai.

‘I he taimi tatau ‘oku ‘uhinga pe 'a e tau'atāina ko‘eni ki he ngaahi fakakaukau ‘oku taau mo mo’oni pea hoa mo e anga ‘o e fa’unga faka-tukufakaholo, faka-sosiale, ‘ikonomika mo faka-politikale ‘oha fonua pea ‘e tokoni kene pukepuke ‘a e melino pea fakatupulekina ai ‘a e tu’umalie ‘oha fonua.

‘I he keisi ‘a Tonga ni ‘oku hanga ‘e he ma’u hala ki he tau’atāina faka-Temokalati ‘o langa ‘a e ngaahi ‘ā vahevahe ‘a ia ‘oku ne fakatupu ‘a e moveuveu lahi fakamanavahē ‘i he sosaieti mo e fonua.

Ko e lau ‘a e folofola ‘oku taki tufa hono tufakanga ‘o fakatatau mo e me’a ‘oku ne ala malava ‘a ia ‘oku fa’a he’aki ko e tufakanga mei langi.

Ka ‘oku hanga ‘e he tau’āina faka-Politikale ‘o ‘omai tokua e fakakaukau ‘oku ‘atā kete kau he lau mo lau he kau ka ‘oku puli ‘i he ni’ihi ‘a e taleniti mo e tufakanga ‘oku tufa ki he tangata takitaha pea nau hē ai.

Ko e fokotu’u paati faka-Politikale koe maumau lahi taha ia kuo hoko hotau hisitōlia he ‘oku ne ‘ave ‘a e fakakaukau 'ikai mo'oni pea natula ta'emalava (unrealistic) ki he kakai tokolahi kenau fakahoko ‘a e ngaahi fakakaukau mo e ngaahi ngāue ‘oku ‘ikai kenau malava mo ta'emalava pea ko hono iku’anga ko e moveuveu.

‘Oku ‘ikai ngata he mavae ua ‘a e fonua mo e kakai ka ‘oku mole ‘a e faka’apa’apa mo e toka’i pehe ki he faa'i kaveikoula  ‘a ia ‘oku ne lālānga ‘a e mo’ui ‘a e Tonga.

Ko e fokotu’u paati faka-Politikale ‘oku ‘i ai hono founga mo hono ‘uhinga pea kuo pau ke fai e mateuteu pea ‘oku tu’utu’uni pe ‘a e taimi ia kiai ka ‘oku ‘ikai koe puna fakalaka ‘o iku ki he holofa ‘a e ngaahi pou tuliki ‘oku ne fataki ‘a e fonua ko Tonga.

‘Oku te’eki foki ke faka-Konitūone ‘a e paati faka-Politikale ‘i he fonua ni pea na’e ‘i ai hono ‘uhinga na’e fatu ai ke pehe he ‘oku te’eki ke mateuteu kiai ‘a e fonua ka kuo hoko ‘a e puna fakalaka ‘a e PTOA mo e Paati ‘a e Kakai (PAK) ‘i he lao, fa'unga mo e hisitōlia ketau iku ai ki he moveuveu mo e longoa’a.

Ko hono fakatu’utāmaki ‘anga he ‘oku uesia lahi heni ‘a e lotu mo e tukufakaholo ‘a ia ko e ongoa pou tuliki ia ‘oku ne pukepuke ‘a e malu mo e ma’uma’uluta ‘a e fonua ‘a ia na’e kei Tonga ai ‘a Tonga talu mei tuai,

Kapau ‘e ‘ikai ketau tokanga ‘e hanga ‘e he politikale pe politiki mo e faka-paati kene veteveteki mamalie ‘a e fonua kamata mei he famili ki he ha'a 'o a'u ki he kolo mo e fonua pea ko hono iku’anga ko ‘etau longo’a’a pe mo meveuveu ‘o ‘ikai ngali koha fonua na’e tuku ki langi pea aka hake mei he taufatungamotu'a na'e malu mo hao.

Tau foki mu'a i he mape katau melino mo maau pea kei Tonga ai pe ‘a Tonga ‘o a’u ki he pā’anganagalu