Tu'unga Faka-‘Ikonomika ‘o e fonua mo e Covid-19 ^Featured

Kuo mahino mai ‘eni ‘oku te’eki ke fakapapau’i ha taimi ia ke fakaava ai ‘a e ngaahi kau’āfonua pea ‘oku tu’u fehu’ia mo e kaha’u ia ‘o e covid-19.

Neongo ‘a e ngaahi tālanga kuo faka’ali mai kuo ma’u e huhu ta’ofi ki he panatemika fakalilifu ko’eni ka ‘oku toe ta’e mahino pe moia.

Ko e me’a ‘oku mahino mai ‘oku tau tētē pe ‘o fakafalala ‘i he ngaahi fonua lalahi mo tu’umalie ange pea koe me’a totonu pe ia ‘e hoko ki ha fonua si’isi’i, tu’u lavea ngofua mo fakafalala he tokoni ‘o hangē ko Tonga ni.

Kuo mahino ‘a e tu’unga ia hotau ‘ikonomika ‘e ‘ikai ha fakalaka ia ki mu’a pea koe ngaahi lepa ‘oku tau kei manava ai ‘oku ‘ikai ke mahino hono tukunga ki he lele loloa.

Neongo ‘oku kei tafetouliki mai pe ‘a e tokoni mei he ngaahi hoa ngāue mo e ngaahi kautaha fakavaha’a pule’anga ka ‘oku mahino mai kapau ‘e kei hokohoko atu ai pe ‘a e fakataputapui pea ‘e ‘i ai pe ‘a e taimi ‘e holo ai peA ‘e toe malava ke ‘e a’u ki ha tu’unga ‘e ‘osi pea ngata.

‘I he’ene pehe leva ‘oku totonu ke fu’u matu’aki tokanga ‘a e fonua pea ke fakahokohoko lelei ‘e he Pule’anga ‘a ‘ene ngaahi ngāue pea fakamu’omu’a ‘a e covid-19 pehe ki he palani ki ha fakatamaki ‘e ala hoko mai ‘i he kaha’u moha palani fakaakeake faka-'ikonomika.

‘I he taimi tatau 'oku mahu'inga ke fakakaukau’i lelei pe koe hā ha fa’ahinga palani faka’ikonomika ‘e hōhōa tatau mo e ‘atakai ‘o e ‘aho he kuo loketi e totongi e koloa ki ‘olunga pea hiki mo e tukuhau ‘i he tapa kotoa pea ‘i he taimi tatau ‘oku kei lele pe ‘a e ngaahi polokalama langa fale, tanu hala, tufa pa’anga ‘a e Pule’anga ‘a ia ‘oku fehu’ia leva pe ‘oku malava pe ke fakahoko ‘eni ‘i he tu’unga mo e ‘ātakai ‘o e ‘aho.

‘Oku faingata’a ketau sio kitautolu kiha mateuteu fakame’angāue ‘oku hoko he ngaahi ‘aho ni ki ha tō mai ‘a e covid-19 ki Tonga ni he ‘oku malava ke hoko mai ‘i fa’ahinga taimi pe.

Kuo ‘ilonga ‘a e ngaloku hono fusi ‘o e lao fakataputapui ia pea kuo ngali tō ma’ama’a ki he kakai ka ‘oku mahu’inga ketau fakatokanga’i kuo ‘au mai ‘a e covid-19 ki he ngaahi motu ‘o e Pasifiki pea ‘e fēfē ‘alā ka a’u mai ki Tonga ni.

‘Oku totonu ke ‘oua ‘e hanga ‘e he teu fili Fale Alea ‘o e 2021 ‘o fakakuihi hotau kau taki mo kitautolu mei he me’a mo’oni ‘oku hoko mo totonu ke fakahoko he ‘e iku mahu’inga ange ‘a e kemipeini ‘i hono fakahokohoko ‘a e me’a totonu ke tau fai.

‘Oku tō lalo ‘a e ‘ikonomika ‘a e fonua pea si’i e ma’u ngāue pea toe holo mo e tokoni pa’anga mei mui (remittances) ka ‘oku kaka e totongi koloa mo e tukuhau pea koe tu’u ki he kaha’u ‘oku ‘ikai fu’u mahino.

‘Oku mahu’inga ketau mateuteu pea toe fakapotopoto’i ange ‘a e lepa ‘a e fonua he ‘oku mahu’inga ‘a e sinaki mo e tāe lango kei mama’o.

'Oku 'ikai koha fatongia pe 'eni 'o e Pule'anga ka ko hotau fatongia kotoa ketau fepoupouaki ai.