Kākā'i ‘e ‘Etuate mo ‘Akosita Lavulavu Pule’anga (TVET Grant) ke ma'u $553,800.00 ‘Unuaki ‘o Tonga: Lipooti ‘Atita Featured
Ongo Talēkita 'Etuate & 'Akosita Lavulavu
Konga 1
18 Novema, 2016. Kuo fakahū mai ‘a e lipooti ‘a e ‘Atita ‘i he ta’u 2016 fekau’aki mo e ngāue kākā, ngaue’aki ‘a e lekooti loi mo ‘ikai fou he founga ngāue na’e fakahoko ‘e ‘Etuate Lavulavu ‘a ia koe Talēkita ‘o e ‘Unuaki ‘o Tonga ‘o a’u mai ki he konga ki mui ‘o e 2014 pea mo ‘Akosita Lavulavu ‘a ia koe Talēkita ia mei he kong ki mui ‘o e 2014 ‘o a’u mai ki he 2016.
Ko e lipooti ko’eni ‘oku fakalilifu ‘o fekau’aki tonu ‘eni mo hono lohiaki’i mo kākā’i ‘o ngāue’aki ‘a e ngaahi lekooti loi ke ma’u mai ‘a e pa’anga na’e a’u ‘o laka hake he vaeua miliona ma’ae ‘Apiako ‘Unuaki ‘o Tonga ‘i he Semisitā 1 2013, Semisitā 2 2014 mo e Semisitā 1 2015.
Ko e pa’anga tokoni foki ko’eni ‘a e Pule’anga ‘oku fakafou ‘i he polokalama TVET pe ko e Technical Vocational Educational Training Grant ‘o taumu’a ki he ako ngāue faka-tekinikale ‘i he fengāue’aki mo e Potungāue Ako.
‘Oku totongi leva ‘o fe’unga mo e pa’anga ‘e $600 ki he fo’i ‘ulu ki he semesitā pea ‘oku ‘i ai hono ngaahi tu’utu’uni ‘o kau ai kuopau ke lēsisita ‘a e tamasi’i pe ta’ahine ako, pau ke totongi ‘ene ako, pau ke ‘uhinga lelei ‘ene kau ki he ako ‘o kau ai hono puipuitu’a fakaako pea fe’unga, pau ke fakapaasi ‘e he TNQAB ‘a e koosi faka-tekinikale ‘oku ako’i, tu’unga taau ‘a e faiako mo e ngaahi tu’utu’uni kehe pe.
Founga hono lēsisita kākā’i ‘o e fanau ako
Fakatatau ki he fakamatala ‘a e Lipooti ‘Atita koe founga na’e lēsisita ‘aki ‘a e tamaiki ako na’e ‘alu ‘a e ni’ihi pe mei he ‘apiako ‘o lēsisita tavale mai ‘a e fanau a’u ki e kakai lalahi mei he ngaahi feitu’u kehekehe ‘o kau ai ‘a e ngaahi kolo pea na’e ui ‘eni koe “lesisita mei tu’a”. Na’e ‘i ai moe fanau ako ia na’e fakahū mai ‘i he founga koe Fakafetongi Koloa (Commodities Exchange) 'o totongi ‘aki ‘a e koloa faka-Tonga, puaka, kato me’akai, hina lolo, mo e ngaahi koloa kehekehe pe.
Na’e ‘iai mo e konga koe hūmai ‘i he founga koe nō tokua kae tātā fakafoki (student loan agreement). Na’e ‘iai leva mo e konga koe kau ngāue fakataimi ‘i he ‘Apiako ‘o kau ai ‘a e kau kuki, kau tafi kau folōsou, to'otama ka na’e lesisita mo kinautolu ‘oku nau kau he ako.
Ko e me’a ne pango mo fakalilifu koe konga ‘o e kau lēsisita na’e fai hono faka’eke’eke ‘o a’u ki he ngaahi kolo ‘o mahino mai na’e ‘ikai kenau ako kinautolu pea kau kiai mo e konga ‘o e ngaahi hingoa ‘oku mahino mai ‘oku ‘ikai ke ‘iai ha kakai pehe ia ‘i Tonga ni mo mamani ka koe fa’u ‘ata’ataa pe.
Na’e mahino foki mei he lipooti koe semesitā ‘e tolu ko’eni na’e toho ai ‘a e pa’anga ‘ova he vaeua miliona ko’eni ka koe toko 19 pe na’e ako mo totongi ako ‘a ia koe pa’anga ‘e 100 ki he semesitā pea ko kinautolu pe na’e totonu ke foaki ange kiai ‘a e $600 ki he fo’i ‘ulu fakatatau mo e tu’utu’uni ‘o e pa’anga tokoni ko’eni.
Ko e toko 34 na’e hū mai ‘i he founga fakafetongi koloa (Commodities Exchange) pea ‘oku ‘ikai ha lekooti ki he founga totongi ko’eni ke lava ke fakapapau’i ‘aki tukukehe ange ‘a e ‘ikai ke tali ‘e he founga ‘atita ‘a e Pule’anga. Na’e ma’u ‘i he founga ko’eni ‘e he ‘Unuaki ‘o Tonga ‘a e $20400.
Ko e toko 23 na’e ‘ikai kenau ako pe ‘ikai kenau ‘ilo ‘oku kau honau hingoa he lisi ‘a e ‘Unuaki ‘o Tonga pea totongi heni ‘e he TVET ‘a e $13,800 ki he ‘Unuaki ‘o Tonga ‘i he ‘ata’atāloa pe. Na’e ‘i ai leva moe toko 105 na’e kau honau hingoa he lisi ‘a e ‘Unuaki ‘o Tonga ka na’e ‘ikai kenau ako pe totongi ha ako.
Ko e toko 105 ko’eni ‘oku anga pehe ni fakatatau ki he lipooti ‘Atita;
a. Toko 3 na’a nau ako kinautolu ‘i ‘Ahopanilolo ka kau honau hingoa he lisi toho pa’anga ‘a e ‘Unuaki ‘o Tonga.
b. Toko 5 ‘ikai ha tohi talitotongi totongi ako
c. Toko 8 koe kau faiva folōsou kae ‘ikai ke ako
d. Toko 4 koe kau ifi kae ‘ikai ako
e. Toko 71 na’e hiki honau hingoa he lisi kae ‘ikai ako
f. Toko 3 koe kau ngāue falekai kae ‘ikai ako
g. Toko 11 na’e lēsisita ‘i he ngaahi ta’u ki mu’a kae ‘ikai kenau ako he semesitā ‘e 3 ‘oku fai ai ‘a e lipooti ko’eni
Ko e toko 105 ko’eni na’e ma’u ai ‘e ‘Akosita mo ‘Etuate Lavulavu mo e ‘Unuaki ‘o Tonga ‘i he founga ni ‘a e $63,000.
Ko e toko 278 ‘oku hā he lisi na’e kole nō totongi ako (Student Loan Agreement) ‘a ia koe $670 ki he tokotaha hili koia ‘oku $100 ‘a e totongi ako ki he semesitā pea ‘ikai ma’u ha lekooti ki he founga ko’eni pea ‘ikai falala’anga. Na’e ma’u ‘i he founga ko’eni ‘a e $166,800.
Ko e toko 62 na’e hū ‘i he fakafetongi koloa ‘a ia na’e ma’u ‘i he founga ko’eni ‘a e $37,200 pea toko 100 na’e hū ‘i he founga koe alea ngutu pe ‘a ia na’e totongi he founga ko’eni ki he ‘Unuaki ‘o Tonga ‘a e $60,000.
Na’e ‘iai mo e toko 286 na’e ‘ikai ha foomu kole hū pea ‘ikai kakato ha lekooti ka ‘oku hā mahino mei he fakamatala ‘a e lipooti koe founga ‘ikai fakalao mo fakapāpeliane ‘eni ka na’e totongi heni ki he ‘Unuaki ‘o Tonga ‘a e $171,600.
Na’e ‘i ai mo e toko 35 ka na’e fai e fekumi ki he ngaahi kolo ‘oku ‘ikai ha kakai pehe pea na’e totongi heni ki he ‘Unuaki ‘o Tonga ‘a e $21,000.
‘Oku hā atu he Tepile 1 ‘a e fakaikiiki ‘o e tokolahi mo e founga na’e lisi ai kinautolu ki he kumi pa’anga ko’eni pea koe Tepile 2 ko e fakaikiiki ‘o e ngaahi totongi kuo fakahoko.
Tepile 1
Tepile 2
Ngaue’aki ‘a e pa’anga ki he ngaahi me’a fakafo’ituitui
‘Oku fakaloloma he ko e konga ‘o e pa’anga ko’eni na’e ma’u mai ia ‘o totongi ‘aki ‘a e nō ‘a ‘Akosita Lavulavu mo ‘Etuate Lavulavu ‘i he Pangikē Fakalakalaka ‘a Tonga ‘Akauni Fika 152111 pea ‘alu fakahanga tonu leva ki he ‘Akauni Taautaha ‘a ‘Akosita Lavulavu Fika 152112. ‘Oku kau heni ‘a e $22,575 koe fakatau me’alele, $54,982 koe fefolau’aki he vaha’a ‘o Tonga mo Nu’usila pehe ki Vava’u mo Tongatapu, $4957 koe totongi kole visa ki Nu’usila, $6475 ko e kumi koloa naunau fale mei Nu’usila.
Na'e hoko foki 'eni lolotonga 'a e teu fili Fale Alea 2014 pea 'oku fepaki foki 'eni moe lao moe taumu'a na'e foaki 'aki e tokoni ko'eni. Na’e ‘i ai moe fakamatala ‘a ‘Akosita ‘o pehe ko e konga ki he vahe ‘a e kau faiako ka na’e faka’ikai’i fefeka ’eni ‘e he kau faiako na’e faka’eke’eke he lipooti ko’eni.
Na’e fokotu’u mai foki ‘i he Lipooti ko’eni ‘a e ‘Atita ‘a e ngaahi me’a ni –
1. Ke totongi fakafoki ‘e ‘Akosita Lavulavu, ‘Etuate Lavulavu mo e UTRI ‘a e $553,800 ki he TVET mo e Pule’anga
2. Ke ta’ofi leva ‘a e founga ‘oku ngāue’aki ‘e he ‘Unuaki ‘o Tonga ki hono lesisita ‘o e fanauako
3. Ke muimui ki he ngaahi tu’utu’uni ‘a e lao mo e ngaahi fiema’u ‘a e TVET kimu’a pea toki foaki ha pa’anga tokoni
4. Ke tuku atu ki he Potungāue Polisi ‘a e me’a ni ke fai kiai ha ngāue.
Toki hoko atu atu ki he konga 2
 ke ma'u $553,800.00 ‘Unuaki ‘o Tonga: Lipooti ‘Atita "Pin It")
19 comments
-
Ko fe a Aminiasi Kefu mo e ofisi koia kenau ala mai ki he case koeni oku 'a'au mai ehe Atita, case a Pohiva Tu'i'onetoa pea mo Akosita Lavulavu he ko e ongo memipa Fale Alea. Ka ikai ke fakatonutonu eni he kuonga ni, pea e lele pehee ai pe hotau fonua ni 'i he kuonga kotoa pe ki he osi a mamani. Ko fe a Akilisi faitotonu ke fai e me'a koeni. Taimi ngaue kuo ke puke koe ia Palemia a e Kakai, mai ha kakai oku ikai ke kanisa kenau fakalele e fonua, ko e taki mahamahaki, e mahamahaki ai pe mo e fonua.
-
Malie koe kei hanga 'e Lavu 'ofai e ngaahi me'a ko'eni .Mahino heni e poto 'a Lavu .Fai mo 'ave kihe fakamaau'anga pea tuku ki he selo [cell] ke nofo kiai .
-
Osi tonu ke iai ha meafua a e Fale Alea koene asi mai ha mea pehe ni tuku leva e Fakafofonga ki tu'a taofi moene vahe kae fakatotolo'i. Ka iku o mooni pea terminate ai pe moe fakapiko.
-
Fakamalo lahi atu Nepituno hono tuku mai e fo'i fktuputupulangi ko 'eni. Tau ongo'i tu'utu'ukina mo'oni hono inu fakaholo e kakaa 'o 'umaki 'aki e fkmalu 'a tevolo, kana kei malimali mai pe mo matafefeka. Pea tala 'ehe finemotu'a Holonga Vava'u ia, okuna fu'u malie 'aupito mo lelesoni. Mou folofua atu 'ena kau poupou 'o Lavu & Sita mei Vava'u 16 'o tali ai pe 'e toe langa homou 'uu fale fakafiemalie ketee pe 'ikai. 'Oku tanaki atu foki ki he fu'u vaeua miliona ko 'eni, ha toe $1 kilu tupu ia koe totongi rent kihe Potungaue Takimamata ki hono rentngaue'aki 'o Senita Fkfonua talu meihe 2008. Na'e toutou 'eke 'eni 'e 'Akilisi kimu'a. pea huu atu pe 'a Lavu 'o Kapineti pea 'ikai toe 'eke 'eia. Taimi totonu ke fk'ilo fkfalealea ke tuku a Sita ki tu'a moe kolapu, kae hu atu e kakai faitotonu mo fehi'a ki he faihala. 'Oku fai moe fifili pe na'e anga fefee hono tali ke totongi e fu'u pa'anga lahi ko 'eni, pea toki fai atu hono fktotolo'i kimuii. Na'e hanga kifee TNQAB, CEO & 'Eiki Minisita Ako maloloo ia? 'Oku famili nai ha taha ia 'iate kinautolu moe taha he ongo matu'a ni? 'Oku malie hono toki ma'u tomui, ka 'e toe malie ange ha'atau fanongo kiha tali 'a e Palemia, pea kohai tene tukuaki'i.
-
Malo Sefita Tangi he ko e puli atu pe ena 'a Pohiva kuo e'a mai e ngaahi me'a na'e lilo. Ko e me'a eni ke tokanga ki ai e Palemia ke fai hano fakatotolo he ko e me'a kuo ma'u hono fakamo'oni pau pea faka'ilo kae tuku e paasipooti ia mo e fakapiko he 'oku talamai 'e he kau polisi 'oku 'ikai ha me'a. Fai mo fakavave atu ke 'oatu kia Justice Cato ke nau lavelave pea faka'osi atu kia Semisi Tapueluelu ki Tolotoli.
-
Ko e 'apiako Martin Hautus na'e fengaue'aki mo e 'Unuaki kuo ta'ofi 'e he pule'anga heni 'a e tokoni kiai koe me'a tatau. 'E fetaulaki pe foki 'a e kau tatau he koe me'a veveli koe 'umusi tenali...
-
Koe kakai nai 'eni 'oku tui kiai e tokolahi e fonua ni hange ko sii vahenga fili vava'u 16?..koe kuonga 'eni 'oku kehe he 'oku malava 'e he kaka moe loi kene ikuna e lelei pea faka'ofa 'i loto 'a e kakai masiva mo fakapikopiko he tui noa'ia. 'Oku talamai 'e he Tohi he'ikai puli ha me'a mei hono fofonga pea ko'ene kamata mai 'eni. Tau faka'amu ke mahino ki si'i kakai faka'ofa faka'atamai e kakaa ko'eni. Kuo mahino mai 'oku 'ikai toe lele e ako ni ka koe tali pe ki he holo 'a e kato 'a e ongo tevolo kae leisista e si'i kakai ke kumi pa'anga 'aki mo kemipeini fili 'aki. Malie Vava'u...
-
Vaka 'oku 'ikai toe loi pea koe toe 'eni pe koe ha 'a e pule'anga 'e fai. Koe lipooti ko'eni kuo lava e mahina nai moe 'ikai ke ha mai pe 'e fai ha feme'a'aki kiai 'a e Falealea. Koe hia lahi 'eni pea 'oku totonu ke fakahoko ha ngaue kiai he 'oku hokohoko seini 'a e faihia 'a e ongo me'a ni pea 'oku 'ikai kehe ha taha. Taimi ke faka'ilo faka-falealea pea toe faka'ilo hia. Koe corruption 'eni 'oku totonu ke 'ohofi ka 'oku 'ikai koe tuli tevolo noa'ia holo.
-
Na'e 'iai pe 'eku fanongo ki mu'a ko e founga eni na'e ngaue'aki 'e lavulavu 'i Amelika he taimi na'e fokotuu ai hono apiako, pea ha'u foki o fakahoko mai ka Tupou IV, pea send ehe Tu'i a Langikavaliku mo e tokotaha kena vakai e 'apiako 'o ooatu ia 'oku 'ikai ke 'iai ha 'apiako ia. Na'e toe fakamatala 'e he tokotaha 'oku kainga mo Lavulavu na'e a'u ange 'a Lavulavu 'o lesisita e fanau honau Kainga kenau ako, pea siofi 'aki e tokoni a e Pule'anga 'Amelika.
Tau sio atu ko e tokotaha taukei pe tene malava e fa'ahinga me'a koeni, ka ku mooni e lau a e Tohitapu ko e me'a kotoa pe he'ikai tanu pe puli.
Mou sio kiai Vava'u 16 ki he tu'unga falala'nga ho'omou ongo fakafofonga. Ko e kakaa he'ikai ke 'osi, pea kou tui ka 'osi tena mate.