Toe hoko atu pe Hon. ‘Akilisi Pohiva ‘i he Lakanga Palemia Featured
Palemia 'o Tonga Hon. 'Akilisi Pohiva
27 Fepueli, 2017. Kuo lava atu he ‘aho ni ‘a e paloti ‘o e fili fakahaloto ke tukuhifo ‘a e Palemia ‘Akilisi Pohiva mei he lakanga pea na’e iku ke ikuna ‘a e tafa’aki ‘oku nau poupou ki he Palemia ‘aki ‘a e fo’i vouti ‘e 14 ki he 10.
Ko kinautolu na’e loto ke kei hoko atu pe ‘a e Palemia he lakanga ‘i he paloti ko’eni ko Hon. ‘Akilisi Pohiva, Lord Ma’afu, Hon. Siaosi Sovaleni, Hon. Semisi Fakahau, Hon. Saia Piukala, Hon. Pohiva Tu’i’onetoa, Hon. Poasi Tei, Hon. Penisimani Fifita, Hon. Vuna Fa’otusia, Hon. Tevita Lavemaau, Hon. Semisi Sika, Mateni Tapueluelu, Veivosa Light of Day Taka and ‘Akosita Lavulavu.
Ko tafa’aki leva na’a nau fakahoko ‘a e fokotu’u ko’eni ko Lord Tu’ilakepa, Lord Nuku, Lord Tu’i’afitu, Lord Tu’iha’ateiho, Lord Tu’iha’angana, Lord Fusitu’a, Lord Vaea, Fe’ao Vakata, Samiu Vaipulu and Vili Hingano.
Ko e mafai foki ‘eni ‘oku tuku mai ‘e he Kupu 50B ‘o e Konisitutone ‘o Tonga ke sivi’i ‘aki a e fua fatongia ‘a e Palemia ‘o e fonua pea ko hono tu’o ua ‘aki ‘eni hono ngaue’aki 'a ia na'e fuofua ngaue'aki ‘i he 2012 pehe foki ki he 'aho ni.
Koe fakatou'osi 'o hono ngaue'aki 'o e me'asivi faka-temokalati ni na'e fakatou ikuna pe ‘a e tafa’aki na'e lolotonga Palemia.
4 comments
-
Malo fau 'Eneasi mo 'Aisea 'ae fakamaama moe fakamahino, 'o mo'oni atu 'ae lea 'Ingilisi heliaki malie koe, 'Oku mo tuki'i tonu 'ae fo'ifa'o hono 'ulu (You've hit the nail right on its head). 'Oku polopalema atu hono liliu fakaTonga fakatekinikale 'ae 'navei' 4 'oe pule lelei moe taki lelei koe 'atakitu'a, taliui, vahevahe taau (kae 'ikai koe vahevahe tatau) moe fakamaautotonu.
'Oku hoko hono liliu faka-Tonga fakatekinikale 'oe transparency, accountability, equity (kae 'ikai koe equality) ke mo'ungaloa ai 'ae kanokato hono kanoloto, 'aia ko hono 'ilo atu kotoa 'ehe fonua 'oku fakalao 'ae ngaue 'ae Pule'anga mo nau kaunga kotoa hono fakalao mo fakalao hono vahevahe taau 'ae koloa 'oe fonua, 'o fakatonua ai 'ehe pule 'ae fakalao! -
Ofa atu ki sii kau Nopele pehee foki kia kimoutolu kau fakafofonga kakai ne mou loto to'a kae fakahoko a hono talaki o e ngaahi mataamama o e pule lelei mo e pule ma'oni'oni 'a e pule'anga 'o e kakai. Kemou fiemalie, 'oku fakahaofi kimoutolu ia ki ha ngaue 'oku toe lelei ange.
Ko e kau Minisita, KUO NAU OSI MEA'I KOTOA E FEHALAAKI 'A 'AKILISI, KA 'OKU TUKU KOTOA IA KI TAFA'AKI KAE FAI 'AKI E FILI IA 'A E NGAAHI 'UHINGA FAKAEKINAUTOLU. 'OKU NAU 'OSI MEA'I LELEI PE 'A E TONOUNOU, 'OSI FA'A ME'A 'AKI PE 'E LORD MA'AFU, KO VUNA KO SEMISI SIKA KO SIAOSI SOVALENI KO POASI TEI PEHEE KIA SAIA PIUKALA MO TEVITA LAVEMAAU KI HE KAKAI KEHEKEHE I HE HA'OFANGA KEHEKEHE 'a e lele faikehe 'a e Pule'anga, ka ko e tu'o 2 'aki eni 'enau tuku ki tafa'aki 'enau sio koia kanau to'o pe kinautolu mo honau ngaahi famili ko e sio lakanga, sio monu'ia.
Tau fakafeta'i he 'e 'omai pe 'e he Eiki a e fiemalie ki he'ene kakai. Lau 'ehai 'oku nau tofanga (kau Minisita) ha fiemalie, 'oku ou talaatu 'ikai, 'oku 'ikai kenau fiemalie, ko e pa'anga 'oku nau ma'u 'oku 'ikai fe'unga, ko e poto 'oku nau ma'u 'oku nau ngauehala'aki.
'Otua ke 'oua na'a hiki ho fofonga mei TONGA. -
Neongo kuo lava lelei 'a e fili fakahaloto ta'efalala'anga (vote of no-confidence) he falealea fekau'aki mo e pule lelei mo e taki lelei 'o to e ikuna pe 'a e pule'anga lotolotonga 'o lau ko e founga fakatemokalati 'o to e fakapapau 'oku kei falala'anga mo lelei pe 'enau pule mo e taki 'a e fonua ka 'oku kei fiema'u pe 'a e fehu'i pe ko e founga leiei 'eni 'e ma'u ai 'a e lelei lahi taha ma'ae fonua fakakatoa.
.'Oku 'ikai ke fe'unga pe lau koe founga fakatemokalati pea ngata ai ka 'oku kei fiema'u vivili ke to e mahino ange 'a e founga ko ia na'e fai'aki 'o e fili 'a e fiema'u ka e 'ikai fai'aki 'a e me'a-'oku-hoko 'a ia koe ongo me'a kehekehe ia 'e 2 he 'oku sio-ki-loto (sio-kita) hono fai'aki 'oe fili 'ae fiema'u ma'ae taautaha ka e 'ikai sio-ki-tu'a hono fai'aki 'o e fili ma'ae lelei fakalukufua 'ae fonua.
'Oku tupu foki 'a e fa'ahinga fakakaukau ko 'eni ko e fili fakahaloto ta'efalala'anga ko e founga fakatemokalati he ma'u tokua ko e politiki koe kaka mo e loi ka e 'ikai ko e totonu mo e mo'oni. 'E fai nai 'a e me'a tatau he nofo fakafamili, fakakainga, fakaha'a, fakalotu, fakaako, fakapisinisi mo e ha fua 'o lau ' e politiki koe kaka moe loi kae 'ikai ko e totonu moe mo'oni? 'E 'ikai nai fakatupu ai 'a e moveuveu mo e vakovi ka e 'ikai ko e maau mo e valelei he nofo?
'Oku hoko 'a e ola ko 'eni 'o e fili fakahaloto ta'efalala'anga ko e wake-up call pe fakatokanga fefeka ki he kau nopele 'o hange ko e lau 'a e kau Papalangi 'a ia 'oku fiema'u ke nau 'a mei he'enau mohe (toka) mo feinga malohi ke nau to e vaofi ange mo honau kakai 'o hange ko e fa'a folofola 'a Kuini Salote ko e tu'i mo hono kakai mo e kakai mo honau tu'i mo e 'eiki mo hono kakai mo e kakai mo honau 'eiki 'o hange pe ko e kau fakafofonga 'o e kakai mo honau kakai mo e kakai mo honau kau fakafofonga mo e pule'anga mo hono kakai mo e kakai mo honau pule'anga.
'Oku tefito 'eni mei he tauhiva mo e fatongia 'a ia ko e uho ia 'a e 4 'o e kavei koula na'e fa'a folofola'aki 'e Kuini Salote 'o hoko ko e valelei, fiefia, melino mo e tau'ataina he tauhiva 'a e kau nopele ki he kakai mo e kakai ki honau kau nopele hono takitaha fua honau ngaahi fatongia ka 'e vakovi, mamahi, vatau mo popula he ta'etauhiva 'a e kau nopele ki honau kakai mo e kakai ki honau kau nopele hono ta'efai honau takitaha fatongia.
'Oku hala lahi hono lau 'oku fakafofonga'i pe 'e he kau nopele 'e toko 9 kinautolu mo e kau nopele 'e toko 33 ka ko hono tonu 'oku fakafofonga'i 'e he kau nopele 'e toko 9 'a e kakai kotoa 'o Tonga mo honau kau nopele 'o kau ai mo e kakai he ngaahi tofi'a 'o e Pule'anga (moe Tu'i) 'a ia ko e kakai tatau pe 'oku fakafofonga'i 'e he kau fakafofonga 'o e kakai mo fakafofonga'i 'e he Pule'anga.
'Oku te'eki ai foki ke hoko fakalao 'a e politiki fakapaati 'oku lau 'o hange ko e Fa'ahi 'a e Kau Nopele, Fa'ahi Temokalati 'Otu Felenite 'a e Kakai, Fa'ahi Tau'ataina 'a e Kakai he 'uhinga 'oku nau fakafofonga'i kotoa 'a e kakai tatau kotoa 'o e fonua ka e 'ikai ko e fakafa'afa'ahi 'o tefito he kau pisinisi, kau lotu, kau tu'umalie, kau masiva, kau ngaue leipa, kau ngaue fakapule'anga, kau ngoe, kau toutai, kau sipoti, kau temokalati mo e kau tukufakaholo.
Kuo hake 'uta mai foki 'a e ngaahi tui fakapolitikale (mo faka'ikonomika) fakaUesite 'o kau ai 'a e navei 4 'o e pule lelei mo e taki lelei 'a ia ko e transparency, accountability, equality mo e justice kuo to e liliu fakatekinikale ki he lea faka-Tonga ko e 'ata-ki-tu'a, tali-ui, vahevahe-tatau (kuo to e lilu mei he equity ko e vahevahe-taau) mo e fakamaautotonu 'a ia ko honau kanoloto totonu kotoa ko e fakalao 'a e ngaue kotoa 'oku fai 'e he Pule'anga (mo e fonua kotoa) 'o tefito he lao ka e hoko 'o tonu mo mo'oni 'a e fakakaukau 'o e pule lelei mo e taki lelei. -
Mahalo oku tonu ke to'o aupito e kupu'i lao kihe vouti moe fakamole taimi he tamani e malohi e faahi ia a e kakai e kei malohi pe Puleanga ia koeuhi ke fakaosii enau ngaue kuo kamata.
Kaikehe netau fanogo kotoa pe kihe ngaahi tukuakii ka koe pango oku ikai mahuinga malie ia kei paloti aki pe ae fema'aki moe pikitai kihe lakanga
Oku ou tangane'ia he ikai ke hikinima a Aisake oku mahino leva oku iai e mea oku hoko, pea heikai ke puli hoo mooni au mo hoo totonu.