‘Oku totonu ke fakafisi leva ‘a e Tokoni Palēmia Siaosi Sovaleni Featured
Tohi Ki he 'Etita
‘Oku totonu ke fakafisi leva ‘a e Tokoni Palēmia Siaosi Sovaleni
Tongatapu 3
28 Sepitema, 2016
Tangata’eiki,
Fakamolemole mu’a kae tu’u atu ‘a e fakahoha’a ni fekau’aki mo ‘etau Tokoni Palēmia Siaosi Sovaleni ‘a ia ‘oku ou tui ‘ikai toe veiveiua kuo taimi ke fakafisi leva he vave taha.
Kuo tau situ’a atu ‘eni mei hono fekau’i ‘o Fe’ao Vakatā kene fakafisi pea neongo na’e te’eki fakamo’oni’i faka-Fakamaau’anga ‘a hono tukuaki’i ‘o Vakatā ka na’e fekau’i ke fakafisi pea na’a ne tali lelei ‘o makatu’unga ‘i he’ene ‘ilopau na’e hoko ‘a e hia na’e tukuaki’i ia kiai pea na’a ne kole fakamolemole ki he fonua.
Ko e keisi ‘a Sovaleni ‘oku tukuaki’i kiai ko’ene fakahoko ‘a e anga ‘oku ‘ikai taau (pa’umutu/fe’auaki/fakamali) moha ki’i fefine ngāue ueita i he taha ‘o e ngaahi fale ma’u’anga kava malohi ‘i he Hala Taufa’ahau hange koia ko e fakamatala ‘i he Nusipepa Kakalu Voliume 7 Fika 38 ‘o e ‘aho 22 Sepitema mo e Nusipepa Niuvakai Voliume 2 Issue 3 ‘o e ‘aho 26 ‘o Sepitema 2016.
Na’e toki ki mui mai pe foki ‘a e fakamatala ia ‘a e ongo pepa ni ka na’e ‘osi mahe’a pe foki ‘a e talanoa ni ia he ngaahi feohi’anga mo e mitia fakasosiale pea na’e toe fakalalahi mai ‘i he hoko ko’eni hono fakamalōlō’i ‘o Fe’ao Vakatā.
‘Oku ‘i ai ‘etau lea Tonga ko e “Lilolilo kae Kio” ‘a ia ‘oku ‘uhinga ia neongo ‘etau feinga ke fūfū’i ha me’a ka kuo pau pe ke e’a ‘a e mo’oni ia. 'Oku anga maheni 'aki pe foki ia 'a hono feinga'i he founga kehekehe ke longo ha tokotaha launga pea 'oku fehu'ia ai pe foki he taimi tatau 'a e anga hono fakakehekehe'i 'a e mo'oni mo e loi, 'a e 'ilo pe 'a e kovi ka e longo, 'a e kaunga kau, pea mo e hā fua.
‘Oku toe makehe ‘a e keisi ko’eni ia he koe taki fika ua ‘eni ‘o e Pule’anga pea ‘oku ‘ikai fo’ou ‘a e hisitōlia pango ia ‘o e tangata’eiki ni kae tautautefito ‘i he’ene fekau’aki mo e kakai fefine pea ‘oku ne laukau ‘aki pea 'oku ‘ikai puli ‘eni he tokolahi ‘o e fonua ni. 'Oku 'i ai 'etau lea 'oku tukuhua 'aki pea hufanga atu pe he fakatapu "koe pusi kai moa 'e kei kai moa pe ia" pea 'oku natula pehe ni 'etau samena.
'Oku 'ikai koha me'a si'i 'eni kapau koe mo'oni he tene 'omai 'a e mala ki he fonua. 'Ikai ngata ai 'oku totonu ke tā 'e he kau taki 'a e sipinga lelei ki he kakai 'o e fonua hangē ko e toutou fakamalanga 'a e Palēmia 'i he mitia 'i he'ene fakamalōlō’i 'a Vakatā.
‘Oku toe tata’o atu heni ‘a e pau pe ke ‘ilo pea e’a ‘a e fa’ahinga keisi pehe ni fekau’aki mo e kau taki he ‘oku tau tui ‘oku ‘ikai finangalo ‘a Sihova ki ha kakai fulikivanu kenau taki ‘a e ki’i fonua ‘oku taku na’e tuku ki langi.
Ko e poini heni ‘oku fai kiai e tokanga koe ‘ikai ke fai mo fakahoko ha ngāue kiai ‘e he Palēmia ‘o hange koia na’a ne fakahoko kia Vakatā he ‘oku ‘ikai puli ‘a e hisitōlia ia ‘o Sovaleni pea kuo lahi ‘anoa ‘a e ngaahi fakamo’oni ki heni.
Kapau ‘e ‘ikai fakahoko leva ha ngāue ki heni ‘a e Palēmia pea ‘e ‘ikai ke kehekehe ‘eni ia mo ‘ene fakahaofi ‘a Lavulavu neongo na’e ‘i ai ‘a e ngaahi fakamo’oni pau pea vetehia mo Lavulavu mo kole fakamolemole.
‘Oku te’eki foki ke vetehia ‘a Sovaleni ka ‘oku ‘osi tofa mai ‘e he keisi ia ‘a Vakatā ‘a e halafononga (precedent) pea ‘oku totonu ke muimui kiai 'a e Palēmia.
‘Oku ‘oatu fakataha pe foki ia ‘i he fakahoha’a ni mo e kole kia Sovaleni ke kataki pe he fiematamu’a kae fakafisi a mu'a pea kole fakamolemole ki he fonua ‘o hangē ko Vakatā.
Faka’apa’apa Atu,
Tonga Monū’ia
15 comments
-
Kole atu ki he kau komeni he kaveinga koeni ke 'oua 'e toe lau kiha taha kehe kae nofo pe he kaveinga 'oku 'oatu kiai 'a e tohi ki he 'Etita. 'Oku tuku atu 'a e ngaahi komeni he oku 'i ai 'a e ngaahi mooni'i me'a mo'oni ai pea kuo fakamo'oni'i. Koe sino papulika 'eni pea 'oku 'i ai 'a e totonu 'a e kakai kenau sivi'i mo 'ilo 'ae to'onga honau kau taki he koe 'ata ia ki tu'a 'oku malanga'i. 'Ikai ngata aui ka 'oku totongi kinautolu mei he pa'anga tukuhau 'a e kakai moe fonua. Koe tohi 'eni 'ae tokotaha ki he 'etita pea 'oku malu'i hono identity hange koe founga anga maheni. Ko e hoko 'a e me'a ni lolotonga 'oku 'i he fatongia 'a Sovaleni. Na'e 'ikai mei tuku atu 'a e tohi ni kapau na'e hoko ki mu'a 'a e me'a ni te'eki ke 'i he lakanga tokoni palemia 'a Sovaleni. 'Oku 'ikai kemau tukuange atu 'a e ngaahi komeni 'oku tuku e kaveinga ia ka e tuhu takai holo.
-
Maloo Vili e fakamaama mo fakamahino e tu'unga mo e taau 'oku totonu ke ma'u 'ehe kau taki 'o e fonua. 'O hange ko ho'o lau 'a e mahu'inga ' o e naunau mo e to'onga mo'ui 'a e kakai hange koeni ko e kau fakafofonga 'o e kakai hange ko Sovaleni. Na'e ha'u 'o kole ki he kakai ke nau fili ai ko 'ene pole'i 'oku taau mo e fatongia. Fakamatala mo e tu'unga fakaako ma'olunga ka ko e mo'ui fakamolale ma'ulalo faufaua. Ko 'ene me'a holo he ngaahi me'a 'a e fonua kuo 'ikai kei 'asi mai hono 'imisi ko Tonga ka koe lele atu ko eni ko e sio atu 'a e kakai tokolahi 'oku 'ikia fe'unga. 'I he 'ene pehee 'oku faka'ofo'ofa ange Sovaleni keke lue lelei ki 'api ka e tukuange fatongia ia ki ha taha 'oku taau he 'oku lahi 'aupito e kakai lelei fe'unga moe fatongia.
-
Mata 2pou:
'Oku mo'oni e lau koe me'a fakafo'ituitui pe 'ae fe'auaki moe tono mali, moe ngaahi alaame'a pehe, kapau 'oku ke nofo pe homou 'api 'o fai ai ha'o pisinisi 'oku lesisita pe ho hingoa ke ma'u ai e lelei ma'au mo ho famili. Koe tupu pe mole 'a ho'o pisinisi koia ko ho tufakanga pe 'o 'ou!
Ka koe momeniti pe 'oku ke ta'utu ai he sea 'oe Tokoni Palemia, 'oku ke mavahe mai kei he siakale fakafo'ituitui ki he siakale fakafonua 'a ia 'oku ne fakataha'i kotoa e sosaieti Tonga, pea 'oku taau leva ke ke talangofua ki he ngaahi tu'utu'uni ngaue mo fai e fatongia ki he tu'unga fakamatapule ma'olunga taha ''oku ala lava.
'Ihe taimi 'oku ke hoko koe Tokoni Palemia, 'oku te hoko koe fofonga 'oe fonua ki mamani. Taimi lahi 'oku te hoko koe fakafofonga ''o, Ene Afio, 'oe Palemia, kau Nopele, pea moe kotoa e kakai e fonua. Koe vakai mai 'a mamani ki a te kita, 'oku 'ikai ke te fotu atu ko kita (fakafo'ituitui) ka koe FONUA ko Tonga!
'I he taimi 'oku te Tokoni Palemia ai, ko 'ete to'onga kotoa 'oku hoko ia koe sipinga ke fai kiai e fa'ifa'itaki mo fuatautau kiai e toenga e fonua.
Ko e ngaahi 'uhinga 'ena 'oku fai ai e hoha'a he 'oku 'ikai koe Siaosi Sovaleni fakataautaha 'oku fai kiai e tokanga ka ko Siaosi Sovaleni koe Tokoni Palemia 'o Tonga, ka ko hotau fofonga ki mamani moe sipinga ki Tonga kotoa.'Oku mau lave'i pe e tu'unga fakalao,'oe me'a ni ka 'oku fai e tokanga ki he tu'unga ma'ulalotaha kuo tau a'u kiai he tu'unga fakamolale. -
Masi'i Mata 2pou 'e faifai pea teu mahalo kehe au ka koe mo Siaosi hhh. 'Oku ne fa'a 'oatu ha'o silini? Tukukehe kapau kuo ke fihia pe ifo'ia koe he fa'ahinga nofo pehena. 'Oku 'ikai koha palopalema ia kiamautolu, ka koe ha ha'o lau kapau 'e tono'i 'eha taha ho malii (tapu mo koe), 'e sai pe ia ka koe he kuo 'osi ta'u fakalao? pea 'iai mo e felotoi? Pea tuku pe 'emau 'uu tohi 'a mautolu kemau pule kiai he 'oku 'aonga pe ia kiamautolu. koe anga pe sio, kae 'oua pe kohuu mata 2.
-
Fkfisi he koe ha e uhinga?? Kakai Tonga mou alu mua o fai hamou ngaue oku aonga. Ai ke fkfaikehekehei e mea personal mei he mea public. Hange eni ia ha toki nofo pehe ha taha. Oku taau pe hono tala kia Minisita Vakauta ke fkfisi koe uhi ko ene angakovi. Ka okapau ku tau pehe ku nonofo a Siaosi Sovaleni mo ha fefine hange ko homou lau, kuo na osi ta'u fklao ke na femahino'aki mo felotoi kihe meani. Kapau ne taefklao e mea koe nonofo kovi i Tonga e lahi aupito pe kau ngaue popula. Mou Ofa mai a o fai ha ngaahi talanoa mo ngaue aonga ke hiki ai hotau tuunga moui ki olunga.
-
Poupou atu ki he fokotu'u ko'eni. Fakafisi aa koe Siaosi he 'e kei ma'u mo ho'o ngaue mo faingamalie pea ke fakatomala mo kole fakamolemole ki Tonga telia na'a to atu ha mala kiho hako. 'Ai ke ngali tantata pea kuo ta 'e tokoua mei he Piu 'a e sipinga totonu.
-
Kaikehe, Mangiavai kataki atu, ko e maála tokamui nau fiemaú étau dicipline ke pehe atu pe NO, pea óua é booking taé fakalao heé lele taétokanga ai e ngaahi mali lahi énau loto mamahi, áta kovi ki he kakai mo e Puleánga éne hoko ko e taki pea hilio e fanau énau loto mamahi he ílo e palopalema feáuaki á Teti. ïkai sio á George ki he kahaú lelei ;ene fanau kae siokita pea óku íkai teu tukuakií e á Siaosi he ne pehe pe kimuá e kau taki. Naá ko [ene faífaítaki mai pe ki he ngaahi Úlu ó e Puleánga ki muá taumaia ne taúteái ha taha ka nau paati áhoia pe nautolu nonofo kovi fakalata atu mo e etc. Naá óku Moslem á Siaosi he óku ngofua pe ia heenau tui ke malimali kae vakai atu muá pe óku moóni naa ko e ki;i malolo hulutuá é huákavaía ko e lahi e $$$ heéne patisenti kae halalotoápi atu a Ívi ia kena popolave pe!! Fufulu ai leva kinautolu ke nau poto pea ta ha sipinga ki hotau hako tupu ke nau LOTU MOÖNI A mo e fie kaimoa e!
-
Kou meimei sio tatau au mo koe Mangiavai kia Hainite V. Maclean. Pea 'e malava pe ketau hu'uhu'u kovi, he koe kuonga foki 'eni ia 'o e me'a koe GAY, pea na'e poupou 'a Sovaleni ki he lao e CEDAW.
Toe kovi ange kapau 'e tuku pe kae fakamolemole'i, he 'oku talamai 'e he Fekau e 10, 'oku tapu e tono mali. Pea kapau na'e 'osi mali moe ki'i fefine ueita, pea mahino na'ana tau'aki tono (hufanga he fakatapu). -
Ki'i fakamolemole'i pe mu'a 'a Siaosi he koe tahataha e ki'i lele lahi ia pea ma'u. Tau kei tangata pe pea 'oange pe mu'a hano ki'i faingamalie kae tuku e ia Palemia ki tu'a moe toutou loi.
-
Kou sio au ko Hainite V. McLean ia oku kau ia mo Siaosi Sovaleni, na'e ki'i 'eva atu ia ka koe Hainite?