Lovely hula girl 'o Nuku'alofa Featured
AATI & LITILESĀ / ART & LITERATURE
TA‘ANGA/MAAU & HIVA / POETRY & MUSIC
Lovely hula girl 'o Nuku'alofa
Fa'u 'a Siale Seni (Charlie Sanft)
Lovely hula girl ‘o Nuku’alofa
Do the hula ki he taa ‘a e Leiola
Ongo fakalata ‘i he po mahina
Si’i palataisi ko Tonga
‘Oiau ‘Oiaue fakatupu vale
Hamoniume ‘Otu Felenite
Taki hao mamata ki he Uafu ko Vuna
‘O ‘eva he fanga Kolopeaua
Tu’u faka’amu ‘i loto Neiafu
‘Oka huni ‘a e Lolo ‘a Halaevalu
Fakamatala Nounou:
Ko e taha 'eni 'o e fanga ki'i hiva nounou mo malie 'oku lahi hono ngaue'aki 'e he kau tame'alea 'i he feohi'anga kava Tonga pea 'oku pehe koe fa'u 'eni 'a Siale Seni (Charlie Sanft). 'Oku fa'a 'omai foki a e hiva ni 'i he Letio Tonga pea 'oku fakaafe'i atu 'a kinautolu 'oku 'i ai ha'a nau ma'u ki he hiva ko'eni ke mou vahevahe mai.
2 comments
-
'Oku ma'u mo lau koe fakafatu/ fakafa'u hono ta'anga 'oe ta'anga hiva malie koe "Lovely Hula Girl" 'e Siale Seni mo fakafasi/ fakaafo hono hiva 'e Pila Wolfgram koe ongo to'a 'atisi musika 'iloa mo manakoa mo'oni ('o kau ai moe toe ongo to'a 'atisi musika ko Pila Sevesi mo Sione 'Aleki) 'o Tonga kuo nau 'osi si'i folau-hola (pekia) kotoa kihe Mamani-'oe-fakangalo (Pulotu) kae kei ongona mai honau hikuhikule'o he vaha'a-kuonga 'i Maama.
'Oku malie lahi hono fakataha'i he ta'anga mo e hiva 'a e ta'anga-hiva "Lovely Hula Girl" (moe ngaahi ta'anga-hiva lahi kehe pe) 'ae ngaahi founga/ akenga/ sipinga (style) fakaTonga mo faka 'Afilika-'Amelika ('o hange koe lave mahu'inga mo malie 'a 'Aisea Matiu 'i 'olunga) kae tefito kihe ongo faiva ta'anga-hiva "rock-and-roll" moe "country music."
'Oku fetu'utaki vaofi fau 'ae founga/ akenga/ sipnga ta'anga hiva fakaTonga mo faka'Afilika-'Amelika (hange koe "blues," "jazz" moe "reggae" na'e lave kiai 'a 'Aisea Matiu) he ongo, fasi moe afo minoa (minor sound 'oku 'iloa 'i Tonga koe ongo, fasi moe afo "fakafa'ahikehe" [kae 'iloa he 'ahoni koe afo "fakatetevolo"] 'oe me'alea fangufangu 'oku ma'u he faiva fakatangi moe ngaahi ta'anga hiva tupu'a), 'o hange koe ongo faiva ta'anga-hiva koe "rock-and-roll" moe "country music)."
Na'e tupu foki 'ae ongo ta'anga-hiva "rock-and-roll" moe "country music)" mei he founga/ akenga/ sipinga ta'anga hiva 'ae kau 'Afilika-'Amelika he 1940 tupu moe tuku'uta 'o 'Amelika 'i 'Amelika pea toki mafola mei 'Amelika ki Mamani 'o kau ai si'i Tonga "masiva he kakai, masiva he mahafu," he lave malie 'ae punake to'a mo 'iloa ko Fakatava!
Na'e lahi hono ngaue'aki he ongo ta'anga hiva "rock-and-roll" moe "country music" 'ae ngaahi me'alea tupu'a, 'o hange koe hamoniume, valingi, penisio, kita, nafa moe ongo me'alea fakaHauai'i koe kita sitilla moe 'ukulele (kutulele) ki-mui mai ('aia na'e 'ilo lahi kiai mo poto lahi ai 'ae kau to'a 'atisi musika 'iloa mo manakoa Tonga na'a ku lave kiai ki-mu'a hono ta mo faiva).
'Oku ma'ama'a mo faingofua pe 'ae fasi fakaTonga ka 'oku toki fihi hono ngaue'aki 'ae ngaahi liliu lalahi 'e fa/ 4 ' ('o hange pe koe ta'anga-hiva "rock-and-roll" moe "country music"), aia koe liliu-fasi, liliu-ta/ liliu-taimi, liliu-to/ liliu-ki moe liliu-le'o, 'o liliu-fasi 'ae kupu kotoa ('aia 'oku 'ikai tatau ha fasi 'aha ongo kupu 'e ua/ 2), liliu mei he ta/ taimi-tuai kihe ta/ taimi-vave, liliu mei he to/ ki-ma'olalo kihe to/ ki-ma'olunga mo liliu mei he (ongo) le'o-si'i kihe (ongo) le'o-lahi.
'Oku mo'oni fau atu 'ae fehu'i malie ma'u 'a 'Aisea Matiu ki-mu'a kihe ma'uhinga ke hiki 'ae tu'unga/ tukunga 'oe ta'anga-hiva (musika) 'a Tonga kihe ngaahi fale-fiesta koniseti pea mei he ngaahi fale-fieta koniseti kihe ngaahi 'univesiti 'o Mamanilahi.
Neongo 'ene fihi mo faingata'a 'ae pole-taki kuo feia KA 'oku hoko ia koe misi 'ae "Ongo Minoa 'o Tonga" (Minor Sound of Tonga)," 'aia 'oku taki-mu'a ai 'ae mohu-faiva musika koia ko Tu'ifonualava Kaivelata (mo Hufanga), 'o tu'u-ma'u he uma-kuo-patu 'oe kau helo-to'a 'atisi faiva ta'anga-hiva (musika) 'oe KUONGAMU'A he KUOHILI (present) 'i MUI, 'o kakapa kihe KUONGAMUI he KAHA'U (future) 'i MU'A, 'aia 'oku fakafenapasi he KUONGALOTO he LOTOLOTONGA (present) 'i LOTO! -
Fakamalo atu ki he kolomu 'Aati & Litilesa: Maau/Ta'anga & Hiva hono toutou 'omai 'a e ngaahi faiva ta'anga hiva kehekehe 'o hange ko e ta'anga hiva kakalla, ta'anga hiva viki, ta'anga hiva fetau mo e ta'anga hiva lakalaka.
'Oku taki 'e he ngaahi faiva ta'anga hiva kehekehe 'o hange pe ko e ngaahi 'aati kehekehe 'etau tokanga mei he felekeu 'a e politiki mo e 'ikonomika ki he maau 'o e 'aati mo e litilesa 'o tefito he potupotutatau mo e malie mo e faka'ofo'ofa.
'E lava ke lau 'a e "Lovely Hula Girl" 'a Siale Seni ko e ta'anga fio hiva viki mo hiva kakala 'o 'ikai ngata pe he falatata 'o Nuku'alofa mo e Leiola he po mahina 'i Tonga ko e palataisi ka e pehe ki he fakavale 'a e hamoniueme 'o e 'Otu Felenite 'oku takimamata 'i Tongatapu, Ha'apai mo Vava'u.
'Oku ofi 'a e fa'unga 'o e ta'anga mo e fotunga hono afo 'a e ta'anga hiva ni he akenga 'a e "rock and roll" na'e hake mai he 1960 tupu 'o mamafa hono ta ka e ma'ama'a hono fasi ko e ma'u mei he fio 'a e afo minoa 'a e kau 'Afilika-'Amelka ko e "blues" (mo e "jazz" & "reggae") & afo 'a e "country music."
Kuo to e mavahe foki 'a e musika 'a e kau 'Afilika-'Amelika 'o hange ko e "blues," "jazz" mo e "reggae" mei he ngaahi night club mo e ngaahi fale fieta koniseti ki he ngaahi 'univesiti 'a ia 'oku hoko atu ai hono ako mo fai 'e mamani.
Na'e tefito foki 'a e musika tupu'a 'a Tonga he afo minoa 'o hange pe ko 'Afilika-'Amelika ka e toki liliu mamalie ki he afo maisoa 'e he kau misinale mo e kau muli ka ko e fehu'i leva pe 'e hiki 'afe mei he ngaahi fale kalapu ki he ngaahi night club mo e ngaahi fale fieta koniseti ka e pehe ki he ngaahi 'univesiti?