Ko e Va ‘o e Maaka To’ofua (Raw Mark) mo e Maaka Tulifua (Standardized Score) Featured
Dr. Helu
Ko e Va ‘o e Maaka To’ofua (Raw Mark) mo e Maaka Tulifua (Standardized Score)
Fa’u ‘e Helu (Tonga International Academy/Moana Unitec)
‘Oku ou fie vahevahe atu pe fanga ki’i me’a ko eni ke fai ha talanoa kiai. Ko au na’aku fua fakafepaki’i e fakafoki koeni mei he maaka tulifua kihe maaka to’ofua talu hono kamata he hu mai pe ‘a e PM mo Piveni.
'Oku ou tui ne fe’unga ‘eku fakamatala ki he natula ‘o e ongo founga fakamaaka sivi ko eni pea ‘oku ma’u kotoa ‘ihe Nepituno ‘ihe sekisoni ‘ihe Ako (Education). Ko e fakamaaka foki koe me’a “fakafika” pea na’e fakahu mai ‘a e standardized score (maaka tulifua) he koe naunau “fakasitetisitika” ‘a ia koe fa’ahinga “fika” ia kuo hoko koe me’angāue mo e me’afua ‘a e saienisi pea ko hono fakamo’oni he kuo kapa ‘ehe sitetisitika e mala’e ako kotoa he ‘aho ni.
Ka ai ha taha ‘oku ‘ikai ke ‘iai ha’ane ‘ilo lelei kihe sitetisitika ‘e faingata’a ‘aupito ‘ene faka’uhinga he ‘aho ni he ko e me’a kotoa pe ‘oku mahu’inga kihe mo’ui ‘oku fakafou mai ia ‘ihe sitetisitika. ‘Oku ‘i ai e ngaahi makatuliki ‘o e faka’uhinga fakasitetisitika ‘oku nofo lelei ai e standardized score pea mo e raw marks pea ‘oku mahino ‘aupito hona kehekehe hange’ koia neu fa’a talanoa kiai.
‘Oku ‘ikai kau ai ha tele talo moha fohi manioke. Koia ‘oku ou fie tānaki atu m oe ‘u polopalema kehe ‘i hono mono fakamalohi mai ‘o e raw mark kene fetongi 'a e standardized score ke tokoni atu ki he fonua ke fakamahino ko e polopalema ko'eni na’e kamata pe mei manava mei hono tu’itu’ia pea ‘oku fasimanava ai e fonua ‘i he ala atu ‘a e kau nimatapu kenau teke’i a Lei mei hono fu’u mei. Ko e ngaahi ‘uhinga eni:
(1) Ko e ‘uhinga foki eni na’aku fokotu’u atu ai ‘ihe fakataha ‘ihe uike kuo ‘osi kihe raw mark mo e standardized score na’e totonu ke ‘omi ha taha independent kene fai e fekumi pe ‘oku holo e ako hange’ ko e tui ‘a e Palemia mo Piveni. Ko hono toe ‘oange pe kia Piveni lolotonga ‘oku teu ke ma’u ‘ene lau kilu ‘oka ne fix 'a e polopalema ko e lotu mo’oni pe tene tala mai ‘oku ‘ikai to lalo e ako, ‘a ia ko e me’a ia ‘oku ui ko e conflict of interest.
(2) Koe taha foki na’e ‘ikai ha qualification pe ha experience a Piveni kene fai e ngaue ko'eni, Ko e ngaue fakasitetisitika ‘oku fiema’u ke fakahoko ‘eha taha ‘oku ‘iai hano M.A pe PhD ‘ihe statistics pea toe lahi mo ha’ane peer reviewed journal publications ‘o tanaki atu ia ki ha’ane taukei ‘i hono fakahoko ha ngaahi fakatotolo natula pehe ni ‘a ia ko e trend analysis ‘oua toe si’iange he ta’u ‘e nima kae ala falala’anga.
(3) Ko hono fakataha’i ‘o e (1) moe (2) ‘oku ne talamai na’e ‘ikai totonu ke fai e ngaue ko 'eni ko hono fetongi e standardized score.
(4) Ka ‘o kapau na’e lava ke fai hono fakamo’oni’i ‘oku hifo 'a e ako, pea koe fehu’i hoko ko e fe me’a na’a ne fakatupu he ‘oku lahi e ngaahi factor ‘oku lava kenau uesia e fetukuaki ‘a e ola ‘oe ako. Ko e founga fakamaaka pe koe seti ‘oe sivi? Fefe’ ‘a’ahi? Fefe’ kau faiako? Mo e ha fua mo e ha fua?. Kaikehe ‘oku malava ke tala pe ko e fe factor ‘oku fekau’aki malohi (correlate) taha mo e fetukuaki he ola ‘oe ako ka ‘e fai’aki ia ‘a e statistical modeling pea toki vete’aki e multivariate regression analysis approach.
Kuopau ke lau ta’u mo hono fai e ngaue koeni kae toki lava ke ma’u hano ola. Ko e founga ‘e taha ke fakahoko ha experiment (kae lava ke tala e cause and effect) ‘a ia ‘e fa’u pea test pea toki fakahoko kiha cohort pea ‘e lau ta’u lahiange ia kae toki lava ke tau tukuaki’i koe cause (tupu’anga) ko e standardized score.
‘Oku mahino pe na’e ‘ikai fai ha ngaue pehe ni he na’e tonu leva ia ke lau ta’u pea toki a’usia ‘a e fakamo’oni ke to’o e standardized score kae toe fakafoki mai pe ‘a e raw mark (molitonga). Na’e hu mai pe Palemia pea ‘osi atu pe mahina ‘e taha pe fiha kuo kamata 'a e ngaue ko eni. K oe me’a ‘oku mahino na’e ‘ikai ha ‘ilo fe’unga kihe ngaue ni ‘aha taha ‘i he kakai na’anau vilitaki ke fakahoko.
(5) ‘Oku ‘ikai keu ‘ilo kihe founga ngaue’aki ‘o e standardization kihe fakamaaka ‘o ‘etau sivi ka ‘oku ou ‘ilo ‘a e puipuitu’a fakasitetisitika he koia na’e ‘omi’aki ki loto ko e fiema’u ke fair ‘o ‘ave kihe standard normal kene fakamaau. Koha ngaahi ngaue makehe mei ai koe tomu’a feinga ke fakapalanisi kae toki fai hono fakamaaka ‘a ia ko e standardization kotoa pe. He’ikai ha toe founga fakamaaka ‘o e sivi he mamani ‘e mavahe mei he standardization.
(6) Ko e 50% ‘ae maaka lava ‘o e raw mark ‘oku tatau pe ‘i ha lesoni pe he koe abstract average he ‘oku fa’u pe ‘ihe abstract average ‘o e lowest score mo e highest score. Ko e practical average ko e “mean” ‘a ia ‘oku tanaki kotoa e ngaahi maaka pea vahevahe’aki e tokolahi ‘o e kau sivi. Koe sivi ‘oku practical so why raw marks?. ‘Oku tau toki step up meihe mean kihe standardized score. ‘Oku taha pe definition ‘oe standardized score ‘i hono ngaue’aki ki he ngaahi me’a ‘oku ‘ulungaanga fakamata’ifika. Ko hono application ‘oku lahi.
(7) Ko e kotoa ‘oe ngaahi examples na’e demonstrate ‘e Piveni 'a e ola kovi ‘o e standardization koe ‘u snapshot kotoa. ‘Oku ‘ikai tali eni he mala’e ‘o e fktotolo fakamata’ifika/sitetisitika he ‘oku lava pe ‘eha taha ‘o to’o mai e ‘u ‘imisi kovi kae lolotonga koia ‘oku ‘iai pe moe ‘u ‘imisi lelei. Ko e ‘uhinga eni ‘oku pau ai ke fakahoko e trend analysis.
(8) Ko e konga ua ‘o e tipeiti ko'eni ko e ola ‘o e raw mark kuo polopalema’ia ai e fonua ka na’e ‘ikai ke pehe’ ‘i he taimi ‘o e standardized score. ‘Oku ou fokotu’u atu ke tau ki’i tatali kia Emily Moala Pouvalu he koia ‘oku ne kanokato ‘a e ‘u nunu’a kuo tau a’usia.
(9) Hange’ pe koe me’a na’a ku fokotu’u atu he ta’u kuo ‘osi ke fakatou faka’aonga’i pe a he taumaia na’e toe fiema’u ha me’a fo’ou ke fai kiai. Na’e pau ke ‘a’ahi ‘o ‘omi ‘a e raw mark pea toki fai hono standardize, koe ha leva hono polopalema ke tohi he lipooti e raw mark pea tohi mai mo e standardized score.
Malo.
 mo e Maaka Tulifua (Standardized Score) "Pin It")
28 comments
-
MĀLŌ FAILO TAUFA...'Ikai fiema'u ha kole fakamolemole 'i he ha'ofangá ni. Fiema'u pe ketau ako mei he ngaahi tānaki mai 'a e kau kaungā-tālangá, 'i he 'etau kikihi'i 'etau ngaahi poiní.
1. 'Oku tau fakahā pe 'etau ngaahi faka-fuofua (hypotheses), pea tau faka-'uhinga'i, ka 'e tuku 'a e fakamau'i 'o 'etau ngaahi poiní ki he kau laukongá kenau fili.
2. 'O kapau 'e 'ikai tui tatau ha taha mo ho'o fokotu'utu'u maí, 'oku 'atā ke fai mai ha fehu'i mo ha tipeiti'i 'o ha ta'e mahinó 'i he felāfoakí.
3. 'Oua tetau 'oho'oho 'o tu'uaki 'oku te ma'u 'a e totonú tokotaha pē. Telia na'a fo'i vave, pe 'e faka-fepaki fefeka mai ha taha kuo tau-kovi ki ai ha'a te fakamatala, tokua kuo te fiepoto.
3. Taimi lahi foki, 'oku 'i heni 'a e kau ako mā'olungaange 'iate kitautolu. Taimi 'e ni'ihi 'oku faingata'a ke tau mahino'i 'enau ngaahi fakamatala loloto mo matiketiká.
4. 'Oua tetau fo'i vave ka e fehu'ia 'e he 'atamai hu'uhu'ú (critical thinking) ke toe fakamatala mai ke mahinoange.
5. Ko e founga ia tetau tū'uta fakataha ai 'i he totonú (the truth, and the truth shall set you free).
'Ofa atu.
SAM -
Mou kataki fakamolemole pe he koe tohi na'aku fai koe quotation 'iloa 'aupito ia ki he kau Mathematicians kotoa pe 'i mamani. Koe kau faiako fika he ngaahi Univesiti 'oku nau hua 'aki e quotation koia pea moe ngaahi faka'uhinga loloto he'ikai keu lau kiai he taimi ni. 'Oku 'ikai ko ha'a ku lau ka 'oku ngalingali koe 'ai 'e Mark Twain (tangata fa'u tohi 'iloa mei 'Amelika) ki he palemia Pilitania 'oe 'aho koia ko Disraeli. Ka kuo mou 'itengia au 'o pehe tokua ko 'eku tuku ki lalo 'a Helu
Mahalo ko Helu pe 'e taha 'oku mahino kiai 'ae quotation pea 'oku tau fakamalo kiai ki he article fo'ou koia tene tuku mai he ngaahi uike ka hoko mai ki he tohi 'iloa koia 'a Darrell Huff koe "HOW TO LIE WITH STATISTICS". pea koe 'aonga ia 'eku fakamanatu atu 'ae fo'i quotation 'iloa koia he ko 'eni 'e ma'u ai moe ngaahi me'a lelei faka'atamai 'oku kehe pea 'e toe malie ange. Koe fa'ahinga koia 'oku 'ikai ke nau maheni moe Literature 'oe Science 'oku nau 'ita mai kia au 'o pehe ko 'eku manuki kia Helu ka 'oku 'ikai ke 'iai ha me'a pehe ka ko e talanoa pe 'ae kakai lalahi 'oku nau femahino'aki. Ka 'oku hange koe lau: 'Oku 'ilonga pe 'ae hala 'oe Laione 'i he feitu'u koia 'oku hu'u kiai hono pesipesi.
Fakamalo atu ki he ngaahi comment ne 'omi ki he 'eku ki'i tohi nounou na'e fai -
'ALĀ SI'I TAUHIFĀNAU...Me'a pango ko e fai 'e he kau faiako na'e mutukū 'enau akó 'a e lea ta'e fe'unga. Mahalo na'e 'ikai kenau lava'i 'a e ngaahi kalasi setisitiká, pea kuo nau tala 'oku ta'e 'aonga. 'Oku fiema'u 'a e setisitiká ki he mala'e 'ekonōmiká, pisinisi, faka-pa'anga, fakatotolo mo'uilelei, fakatotolo ngaahi anga fakafonua, etc.
1) Tokolahi hotau kakai Tonga 'oku nau fai 'a e lea talatō, 'o fakta-ta'e-'aonga'i 'a e mahu'inga 'o e ngaahi ako mala'e matiketika 'i he fika, saienisi, 'ekonōmiká, anthroplogy, etc.
2) Koehā 'enau fakamo'oni 'oku ta'e 'aonga 'a e setisitiká. 'Oku faka'aonga'i 'e he Pule'angá 'o fai 'aki 'enau fakafuofua, mo e fika'i 'o e ngaahi firma'u 'a e fonuá ke faksi'isi'i 'a e fehālaaki.
3) 'Oku 'ikai lava ke fai'aki 'a e fakamahamahalo. Kuo pau ke fai 'aki 'a e setisitika ke ma'u 'a e ofiofitaha ki he totonú.
4) Na'e lave ki ai 'a Dr. Helu...ko e lahi e fahālaaki 'o e ngaahi fakakaukau taki kakaí, ko e 'ikai ke fakapapau'i ke fakasi'isi'i 'a e fehālaaki (error tolerance). -
Mo'oni lahi koe Tauhi Fanau. Na'e kalanga a hepeti solopani ke tuku ange 'etau falala. Ko eni kuo talamai 'e Failo 'oku loi e sitetisitika 'aee 'oku nau ako'i ki he'etau fanau. Ka koe 'atunga foki ia 'enau feinga malu'i honau 'otua ko 'aki kuo fepakipaki honau ngaahi poe.
-
Kapau 'oku fana ngahau'i pe koe Failo mo ho'o ki'i fakamatala nounou uanoa ka na'e peesi 1 ho'o fakamatala, 'e toe pe ho nge'esiva'e he taimi ni, 'OUA TOE FAI IA KA FAILO TITAU hhhhhhhhh
-
'Oku ou hoha'a ki he kau faiako 'oku nau 'asi mai he TV ko hono ako'i 'emau fanau pea fai atu kiai e falala. Ko'eni kuo nau 'asi mai he folamu ko'eni 'o talamai 'oku loi 'enau me'a 'oku fai. Kapau 'oku loi e setisitika pea 'oku totonu ke 'oua 'e toe ako fika 'emau fanau. Mou 'ofa mai kau faiako 'o tukuange e me'a ia 'a e kau politiki he 'oku nau ngali pe kinautolu moe loi ka ko'eni kuo mou kau mai ke takihala'i 'emau fanau. Kole atu ki he Potungaue Ako ke tuku aa hono ako'i e setisitika he ko'eni 'oku talamai ia 'e ho'omou faiako ko'eni 'oku loi e lesoni ko'eni.
-
Ko e lau ‘a Failo ko’ene to’o hangatonu mai pe ‘e ia mei he phrase na’e ngaue’aki ‘e he tangata ‘Amelika ko Mark Twain ke fakamahino’i ‘a e mafai malohi ‘o e ‘o e statistics ke fakafepaki’i ha fa’ahinga taukave ka ‘oku ‘ikai kene poupou’i ‘e he lau ko’eni ‘a e loi ka ‘oku malava ke hoko. Ko e anga foki eni 'o e view ‘a Twain ka na’e fokotu’u foki ‘eni fekau’aki mo e Palemia Pilitania ko Benjamn Disraeli. Na’e pehe ni foki hono fakaela pea ‘oku ngaue lahi ‘aki; "Lies, damned lies, and statistics". ‘Oku ‘ikai ‘uhinga ‘eni ia ‘oku loi e setisitika ka ‘oku malava ke ngauehala ‘aki ....
-
Tokanga'i atu 'a Failo ia pe na'a ne inu 'e ia ha vai foo. Pea ko 'ene tokoua 'a Hilo mo t**pilo ahaha pea ko e famili ofi ia 'a 'Akilisi Pohilo
-
FAILO TAUFA..."NUMBERS DON'T LIE"...Tatau tofu pē ho'o "quote" mai 'a e fo'i lau faka-tenetene ko e "Lies, damned lies and statistics" ko ho'o tohi nounou mai hangē koha 'o pā'usi'i mai 'a e fakamatala 'a Dr. Helu. Na'a ku fakasio pe 'oku 'ifē ho'o fakamatala faka-ikiiki mai ho'o faka-'uhinga'i 'a e "quotation".
1. Mahino kiate kitautolu 'oku faka-'aonga'i 'e he kau faiako setisitiká 'a e fo'i lau tatau 'i he 'uluaki 'aho pe 'o e kalasí setisitiká., 'o tatau mo 'eku kau faiako setisitiká. Ko 'enau faka-mahino'i mai 'a e founga ta'e faitotonu 'a hono ngāue'aki 'o e setisitiká, he 'oku 'i ai 'a e founga ngāue faka-pisinisi faitotonu (business ethics).
2. 'Io, 'oku fai lahitaha 'e he kau politikí 'a e faka-'uhinga'i kākā 'o e setisitiká. Pea nau kikihi ai pea 'ikai toe faka-fepaki'i 'e ha taha he 'oku si'isi'i 'a e 'ilo ki he setisitiká, pea si'isi'i ai 'a hono fehu'ia 'e he lōnga'i mātu'á.
3. Ka ko e sainisi fakatotolo (scientific research) kuo pau ke ako setistika 'i he ngaahi ta'u lahi, 'o fakatatau mo e lau 'a Dr. Helu. He ko e 'analaiso 'o e ngaahi fakamo'oni (research data) 'oku fiema'u 'a hono faka-'aonga'i 'i he 'analaiso faka-fiká (quantitative analysis methodology).
4. Pea tatau ki he founga hono uá 'o e fakatotolo faka-saienisí (qualitative analysis methodology; as in anthropology studies), 'oku fiema'u 'a e faka-'uhinga fefeka mei he sio totonu 'a e tokotaha fai fakatototoló, mo 'ene faka'uhinga faka-saienisi totonu mei he ngaahi pepa fakatotolo kuo 'osi pulusí.
5. Ka kuo pau pe ke faka-'aonga'i 'a e setisitiká ke fakamo'oni'i'aki 'a e tonu pasika 'a 'ete fakamatala kau ki ha'a te savea'i 'o ha kakai tokolahi (population).
6. Ko ia 'oku fiema'u ai ke fokifokihi mo fisifisi'i 'e ha kau mataotao tau'atāina (peer review) ke fakpapau'i 'oku faka-'aonga'i 'a e setisitiká 'i he founga totonu. Na'e lau ki ai 'a Dr. Helu foki, pea ko hono totonú ia 'o e ngāue faka-akó kuo ola lelei, pea faka-'aonga'i 'e he ngaahi pisisnisí, potungāue faka-Pule'angá, mo e ngaahi kautaha pisinisi ta'e-fakatupú. -
Tukunoa'i pe mu'a e lau ia 'a Failo he koe lau faka kava-tonga pe ia pea kuo pau pe foki ke pehe ia hange koe faiva kalate. Ko'ene kata pe 'a e Taki e kau kalate koe kata kotoa ia 'a e kau kaikoa. Koe pehe ke ta'e tau'olunga 'a Failo ki he fasi 'a e PM mo Piveni kae mole ma'anga ngako pea 'oku fakanatula pe foki ia. 'Oku malie he 'oku fiema'u ;ehe kautama ha tama fika kene fika'i 'enau motolo. 'Oku fakaofo kiate au ha tama fika 'oku ne fakata'e'aonga'i 'a e setisitika ka 'oku pehe pe foki 'a e kautama ia 'oku fakalanulanu....malie eee...