'Ikai Mo'oni Fakamatala PSA fekau’aki mo e Lipooti ‘a e Ma’u Mafai ki he Ngaahi Vāhenga ^Featured

‘Oku fie ‘oatu heni ‘e he Ma’u Mafai Vāhengá ‘a e fakatonutonu ki he ngaahi fakamatala ta’emo’oni kuo tuku atu ‘e he Kautaha ‘a e ni’ihi ‘o e Kau Ngāue Fakapule’angá (PSA). ‘Oku mahu’inga ke tuku atu ki he kakaí ‘a e fakamatala ‘oku tonu, pea ko e ngaahi fakamatalaá foki kuo pau ke ‘osi fakapapau’i ko e ngaahi fakamatala mo’oni telia na’a hoko ‘a e ngaahi fakamatala ta’emo’oní ‘o fakatupu ma’uhala ai ‘a e kakai ‘i Tonga ni.

Ko e ngaahi fakamatala ta’emo’oni ‘eni na’e tuku atú:

1.   Ko e pehē  ko ia  ‘e  he  PSA  ko e ngaahi vāhenga mo e ngaahi monū’ia  kuo  fokotu’u  ki  he   ngaue  fakapule‘angá  ‘oku  ‘'ikai  taau (unfair),‘oku ‘IKAI MO’ONI.

Ko e ngaahi fokotu’u ‘a e Ma’u Mafai Vāhengá, ‘oku fiema’u ia ‘e he laó ke taau (fair) ki he tokotaha ‘oku ‘i he lakangá. ‘Oku toe fiema’u ‘e he laó ke taau foki ki he kau totongi tukuhau ‘o Tongá, ‘a ia ‘oku nau totongi ‘a e ngaahi vāhengá, taau ki he kau totongi tukuhau ‘o e ngaahi fonua muli ‘a ia ‘oku nau tokoni mai ki he Pule’angá ke totongi ‘a e ngaahi vahengá, taau ki he kau ngaue ‘i he sekitoa taautahá, pea toe taau ki he ngaahi Potungāue ‘a e Pule’angá.

Ko e founga ki hono fakafuofua ‘o e vāhengá (‘oku ui ko e Hay Method) ‘a ia na’e ngāue’aki ‘e he Ma’u Mafai Vahengá ke fakamahu’inga’i ‘aki ‘a e ngaahi lakanga ‘i he ngaue fakapule’angá, ko e founga ia ‘oku ngaue’aki lahi taha ‘i mamaní. ‘Oku ngaue’aki ia ki he kau ngāue fakapule’anga ‘i Nu’u Sila, Pilitania, Ha’amoa, Papua Niu Kini mo ‘Aositelēlia. ‘Oku kehe ‘a e founga fakafuofua vāhenga ko ení mei he founga na’e ngaue’aki ‘i he 2005 ke vakai’i ‘aki ‘a e vāhenga ‘o e ngaahi lakanga ‘i he Pule’angá.

2.   Ko e fakamatala ko ia  ‘a e  PSA  na’e ‘ikai ke  fe’unga  ‘ a e  ngaahi talanoa mo e kau ngāue  fak apule’angá, ‘oku  ‘IKAI MO’ONI

Na’e kamata ‘i he 2014, 2015 pea a’u mai eni ki he 2016, hono fakahoko ‘e he Ma’u Mafai Vahengá ‘a e talanoa lahi mo e ngaahi Potungāue kotoa, ‘o ‘oange ai ki he kau ngāue fakapule’angá ‘a e faingamālie ke nau kau ki he ngaahi fakataha mo e Ma’u Mafai Vāhengá. ‘I he ngaahi fakataha ko ‘ení, na’e fakamatala’i ai ‘a e ngāue ‘a e Ma’u Mafai Vāhengá, ko e ‘uhinga ‘oku fakahoko aí, founga na’e ngaue’akí, ngaahi ola ‘e ngali ma’u mei aí, pea mo e ‘uhinga ‘oku fiema’u ai ke fai ha nga’unu ki ha founga fo’ou mei he founga lolotonga ko ia ki he fokotu’utu’u vāhengá, ‘a ia ko e talu eni mei he 1982. Na’e fakahoko foki mo e ngaahi fakataha ‘a e Ma’u Mafai Vāhengá ‘i Vava’u,  Ha’apai mo ‘Eua. Ko e talanoa taautaha mo e tokotaha ngāué fekau’aki mo e ngaahi fokotu’u ki he tokotaha ‘i ha fo’i lakanga, ‘e toki malava ke fakahoko ia ‘i hano tali ‘o e Lipootí ‘e he Kapinetí.

‘Oku tali pe ‘e he Ma’u Mafai Vāhengá ‘a e pehē ko ia na’e ‘ikai fe’unga ‘a e talanoa mo e kakaí koe’uhi ko kinautolu ‘a e kau totongi tukuhaú. ‘Oku ‘ikai ke mahino pe ‘oku fiefia pe ‘a e kakaí ‘i he tu’unga ‘o e faifatongia ‘a e kau ngāue fakapule’angá ‘oku lolotonga fakahokó, pe ‘oku loto lelei ‘a e kakaí ke ngaue’aki ‘a e tu’unga ngaue lelei ‘a e kau ngaue fakapule’angá ko e me’a ia ke makatu’unga mei ai ha hiki ‘o ha vāhenga (‘a ia na’e  fokotu’u ‘e he Ma’u Mafaí), pe ‘oku loto lelei ‘a e kakaí ke ta’ofi ‘a e  hiki  fakata’u ‘otomētiki ‘a e  ngaahi  vāhengá  ‘o ‘ikai makatu’unga ‘i he faifatongia lelei (‘a ia na’e fokotu’u ‘e he Ma’u Mafaí), pe ‘oku tui ‘a e kakaí ki ha fokotu’utu’u vāhenga ‘oku malava ai ke pule’i lelei ‘a e hikihiki ‘o e lahi ‘o e pa’anga ‘e fiema’u ke totongi ‘aki ‘a e ngaahi vāhenga ‘o e Pule’angá. ‘Oku te’eki ai foki ke lava ‘o fai ha talanoa ia mo e ngaahi fonua muli ‘oku nau tokoni mai ki he Pule’angá ke totongi ‘a e ngaahi vāhengá, pe ko e hā ‘enau laú.

Na’e fakataha ‘a e Ma’u Mafaí mo e PSA, ko e konga ‘o e fakahoko fatongia ‘a e Ma’u Mafaí. Na’e toe fakaafe’i ‘e he Ma’u Mafaí ‘a e PSA ‘i he faka’osi’osi ‘o e ngāue ki he Lipooti ‘i he 2015 ke fai ha toe talanoa. Na’e lolotonga folau ‘a e Sekelitali ‘a e PSA ‘i he taimi ko iá, pea na’e ‘ikai ke ‘omai hano fetongi ki he fakatahá. Na’e fakataha pe ‘a e Ma’u Mafaí ia mo e ngaahi kautaha kehe ‘a e kau ngāué.

3.   Ko e vakai’  ‘a e PSA ki he ngaahi vāhenga  ‘o e kau ngāue  ‘a e Fale Aleá, ‘oku TAKIHALA

Na’e fokotu’u ‘e he Ma’u Mafai Vāhengá ‘a e sikeili vāhenga ‘oku ma’ulalo ange ki he ngaahi lakanga ngāue ki he Fale Aleá. Kapau na’e fakahoko ‘a e sikeili vāhenga na’e fokotu’u ‘e he Ma’u Mafaí, ‘e laka hake ‘i he $500,000 ‘a e holo ‘i he fakamole ki he vāhenga fakakātoa ‘a e kau ngāue ki he Fale Aleá. Ka ko e kau ngāue lolotonga ‘a e Fale Aleá na’e fokotu’u ia ke nau hoko atu pē honau vāhenga lolotongá (‘a ia na’e fokotu’u pe ‘e he Fale Aleá, kae ‘ikai ko e Ma’u Mafai Vāhengá). Ka ‘i ha mavahe pē ‘a e tokotaha ngāue lolotongá mei he lakanga ko iá, ‘e fokotu’u leva ‘a e tokotaha ngāue fo’oú ki he vāhenga fo’ou kuo fokotu’u  ‘e he Ma’u Mafai Vāhengá, ‘a ia ‘oku ma’ulalo ange mo fe’unga ange ki he lakanga ko iá (fakahoa ki he kau ngāue he ngaahi Potungāue ‘a e Pule’angá).

Ko e vāhenga lolotonga ‘a e Faka’uli (VIP) ‘a e Fale Aleá, na’e hā ‘i he fakamatala ‘a e PSA ko e $22,538. ‘I he tepile tatau (kolomu 6, Lipooti ‘Uluaki) na’e fokotu’u  ‘e he Ma’u Mafai Vāhengá ko e tu’unga vāhenga ki he lakanga ko ‘eni ‘oku totonu ke$6,720 (kamata) ki he $10,080 (ma’olunga taha). ‘I hono fokotu’u pē ‘o ha Faka’uli (VIP) fo’ou ‘a e Fale Aleá, ‘oku fakahā mahino ‘i he Lipootí, ‘a e fokotu’u ‘a e Ma’u Mafai Vāhengá ki he vāhenga ‘e kamata ai ko e $6,720 (‘IKAI ko e $22,538). ‘Oku fiema’u ke lau kakato ‘a e ‘Uluaki Lipooti ‘a e Ma’u Mafai Vāhengá. Kuopau ke lau ‘a e ngaahi tepile ‘i muí fakataha mo e Ngaahi Tefito’i Tu’utu’uni Ngaue ‘oku hā ‘i he konga kimu’a ‘o e lipootí (peesi 16, palakalafi H). ‘I he taimi tatau, ko e fatongia ‘o e Ma’u Mafai Vāhengá ko e fokotu’u pē, ka ‘oku ‘i he Fale Aleá, pe te ne tali ‘a e fokotu’u koiá, ‘a ia ‘oku te’eki ai ke fakahoko. Ko e Fale Alea pē te ne malava ke tuku hifo ‘a e vāhenga ‘o ‘ene kau ngaue lolotongá, kae ‘ikai ke tali pē ki ha toki mālōlō ‘a e tokotaha ‘oku ne lolotonga ‘i he lakanga ko iá.

4.   Ko e  fak amatala  ‘a e PSA ki he ngaahi vāhen ga  ‘o e ‘Ofisa Kolo  mo  e  Kau Pule Fakavahe  ‘oku  ma’ul alo  tah ‘i  he  tu’unga  vāhengá, ‘oku  ‘ IKAI  MO‘ONI   pea TAKIHALA

Na’e fokotu’u ‘e he Ma’u Mafai Vāhengá ke hiki ‘a e ngaahi vāhenga ‘o e kau ‘Ofisa Kolo mo e kau Pule Fakavahe. ‘E fai mo e toe talanoa (hangē ko ia na’e fokotu’u ‘e he Lipootí) ke fakapapau’i ‘oku nau ‘i he tu’unga vāhenga totonu, pe ‘oku fiema’u ke laka hake ‘i he ‘Ofisa Kolo ‘e tokotaha ‘i he kolo ‘e ni’ihi, ke vahevahe ‘a e mamafa ‘o e fatongiá, pea pehē foki pe ‘oku fiema’u ke toe tanaki mai mo ha kau Pule Fakavahe fo’ou. Na’e fakamahino’i ‘e he Ma’u Mafai Vāhengá ko e natula ‘o e ngaahi fatongia ‘o e ongo lakanga ko ‘eni kuo lahi ‘a e liliu ki ai talu mei he 1982 (‘a ia na’e fakahoko ai ‘a e fokotu’utu’u vāhenga fakamuimui).

5.   Ko e fakamatala ko ia  ‘a e  P S A  ‘ko  e  kau  ‘ofisa (HR) ki hono tokanga 'i  ‘o  e  kau   ngāue ‘i  he  P ule’ a ngá ‘ oku  ‘ikai  ke  nau  ‘ilo  ‘e  kinautolu  ‘a   e   founga  sivi  ‘o e ngaue (Performance Management System - PMS )  kae  l ava  ke  siofi  kotoa  ‘a e kau ngaue ‘i he P ule’anga  mo e tu’unga ‘ enau  ngāué’, ‘oku  ‘ IKAI  MO’ONI.

‘Oku ‘ikai tonu ke pehē ‘oku ‘ikai ke lava ‘e he kau ‘ofisa (HR) ‘oku nau tokanga’i ‘a e kau ngāue ‘i he Pule’angá, ‘o fai ‘enau ngāue kuo totongi kinautolu ki aí. ‘Oku fakapapau’i ‘e he Ma’u Mafai Vāhengá mei he’ene ngaahi talanoa mo e fakataha na’e fai, ‘oku malava pe ‘e he kau ‘ofisa ko eni, ke fakahoko mo fakalele ‘a e founga sivi ‘o e ngāué.

6.   Ko e  fokotu’u ‘ a  e PSA ‘ a  e  fiem a’u ke  fakahoko  ‘a e n gaahi  ako  kehekehe,  pea ‘e  fiema’u  ha  mahina  ‘e  4-6 ke fai  ai  ‘a e  ngaahi  ako ko ení  koe’uhi  ke  lava ‘o
 fakahoko  ‘a e ngaahi fokotu’utu’u  ‘a e Lipootí ‘oku  MO’ONI.

‘Oku tui tatau ‘a e Ma’u Mafaí mo e PSA. Kapau ‘e tali ‘a e ngaahi fokotu’utu’u ‘a e Ma’u Mafaí, ‘a ia na’e fokotu’u ‘e he Ma’u Mafaí ke toki ngaue’aki ‘a e PMS he konga loto ‘o e 2017, kae fakahoko he taimi ni ‘a e ngāue ki ai. ‘E ‘oange leva ki he ngaahi Potungāue ha mahina ‘e 12 ke nau teuteu, pea ‘oku liunga ua ia he taimi ‘oku fokotu’u ‘e he PSA.

7.   Ko e fakamatala  ‘a e PSA  ‘oku  ‘i ai  ‘ a e $5 milion mei he Pangikē  ‘a M ā maní  na’e ngau e’aki  ki  he  ngāue  ko‘en í, ‘oku  ‘ IKAI  MO‘ONI

Mahalo ‘oku ‘uhinga ‘eni ia ki he $5 miliona na’e tuku ‘e he Pule’anga he 2015/16 ‘i he  patiseti,  ke  ngāue’aki ki  ha  toe  liliu  ‘i  he  lahi  ‘o e  pa’anga ki  he  vāhengá, makatu’unga ‘i he ola mo e ngaahi fokotu’utu’u ‘i he lipooti ‘a e Ma’u Mafaí. Ko e liliu na’e fokotu’u ‘e he Ma’u Mafaí na’e ‘i lalo ‘aupito hono mahu’ingá. Ka na’e ngāue’aki ‘a  e $5 miliona ko iá ki he COLA 5% na’e ‘oange ma’ae kau ngaue fakapule’angá ‘i Tisema 2015.

Ko e ngāue kotoa ‘a e Ma’u Mafaí, na’e ‘ikai ke fakapa’anga ia ‘e he Pangikē ‘a Māmaní pe ko ha toe tokoni kehe. Ko e ngāue eni, na’e  fakahoko pe ia ‘e he kau ngaue Tonga, na’e fili pe ‘e he Kapineti, pea totongi pe mei he patiseti ‘a e fonua. Na’e ‘omai ‘a e founga ‘a e Hay Group ke ngāue’aki mo nau tokoni mai ki hono ako’i ‘o e kau ngāue, fale’i mo sivi’i ‘a e ngāue ‘oku fai ‘i Tonga ni ‘e he Ma’u Mafaí – pea ‘i loto pe ‘i he’ene patiseti. Ko e patiseti ‘a e Ma’u Mafai Vāhengá ‘oku fakafuofua ki he $350,000 ‘i he ta’u (‘a ia ‘oku ‘ikai ke fa’a ngāue’aki kotoa). ‘Oku totongi mei ai
‘a e ngaue ‘a e Hay Group, totongi fakataha ‘a e kau memipá (‘a ia ‘oku fokotu’u ‘e he Kapinetí ‘o tatau mo e ngaahi Ma’u Mafai kehé), ‘Ofisa ngaue ‘i he ‘ofisí ‘e tokotaha, ngaahi fakamole ‘a e ‘ofisí pea mo e me’alele ‘e taha.  Fakahoa eni ki he ngaahi patiseti ‘a e Pule’angá ki he ngaahi Ma’u Mafai kehé.

8.   Ko e  fakamatala  ‘a e PSA ko e tokolahi  ‘a e kau  CEO  ‘oku nau fokotu’u  ke  toloi  ‘e ongo Lipooti   Fokotu ‘utu’u  V āhengá  kae  fai ha  talanoa  lelei,  ‘oku ‘IKAI MO’ONI

Ko e tokolahi ‘o e kau CEO na’a nau fokotu’u ke toe fai pe ha talanoa mo ‘enau kau ngāue, pea ke fai kimu’a ‘i he ‘aho 15 ‘Epeleli 2016. Na’a nau pehē ke fokotu’u atu ke tali ‘a e ongo Lipooti ‘a e Ma’u Mafai Vāhengá, pea mo ‘ene ngaahi fokotu’u ke kamata ‘i he 1 Siulai 2016, kae makatu’unga ‘i hano tali ‘o ‘enau ngaahi fiema’u kehe kau ai mo hono toe ‘oange mo e COLA 9%.

9.   Ko e fokotu’u ‘a e Ma’u Mafai Vāhengá ‘i he’ene ongo Lipooti, Lipooti ‘i Sune 2014 (kau ai ‘a e Palēmia, Kau Minisitā, kau Fakamaau, Fale Aleá, Polisi, Kau Sotia, Pilisone, Tāmate Afi, kau pule ‘o e ngaahi Poate, ngaahi sino ki he tangi mo e ngaahi tu’unga mā’olunga ‘e ni’ihi ‘a e Pule’angá), pea mo e Lipooti ‘i Sepitema 2015 (kau ngāue fakapule’angá), ‘oku lolotonga ‘i he Kapinetí pea ‘oku te’eki ke ‘i ai ha tu’utu’uni aofangatuku pe ‘oku tali pē ‘ikai.

Na’e mahino pe mei he kamata’angá ‘oku ngaue tau’atāina ‘a e Ma’u Mafaí, pea fai ki he lelei taha ‘e ala lava, ‘aki ‘a e me’a ngaue lelei taha ‘oku ala ma’ú, ‘i loto ‘i he taimi na’e tukumai‘e he Kapinetí. Ko e mafai aofangatukú, ‘oku ‘i he Kapinetí ‘a ia ‘oku nau ‘i he tu’unga lelei taha ke fakakaukau’i mo fai tu’utu’uni ki he lelei fakalukufua ‘a e fonuá.

10. Ko e tu’unga ‘o e PSA ‘oku ‘ikai ke ne fakafofonga’i ‘a e kotoa ‘o e kau ngāue fakapule’angá.

Kapau ‘e ‘ikai ke tali ‘a e lipooti ‘a e Ma’u Mafaí makatu’unga ‘i he fokotu’u ‘e he ni’ihi ‘o e kau ngaue fakapule’anga ‘oku memipa ‘i he PSA, ‘e‘ikai ke kaunga lelei ia kiate kinautolu ‘oku ‘ikai ke nau mēmipa he PSA, pea mo e kau ngāue fakapule’anga ‘oku nau fiemālie ki he lipootí. Te ne to’o ‘a e totonu ‘a e kau totongi tukuhau ‘oku tokanga ki ai ‘a e Ma’u Mafaí he ‘oku nau totongi ‘a e ngaahi vāhengá. Te ne to’o ‘a e totonu ‘a e kau ngāue mo e ngaahi pisinisi he sekitoa taautahá, ‘a ia ‘oku nau totongi tukuhau ka ‘oku ‘avalisi ma’ulalo ange honau  tu’unga vāhengá  fakafehoanaki  ki  he  kau  ngāue  fakapule’angá. ‘I  he tūkunga ko ení, ‘oku pehē ‘e he PSA ‘oku nau ‘ilo ange ‘a e me’a ke faí, ‘i he’ene kau mēmipá kau ai mo kinautolu ‘oku ‘ikai ke nau mēmipá. ‘Oku ‘ikai ke tui ki ai ‘a e Ma’u Mafai Vāhengá.

11. Ko e faka’osí, na’e ‘ikai ha fetu’utaki ‘a e PSA ki he Ma’u Mafai Vāhengá ke talanoa hangatonu ki he ‘enau ta’etali ‘a e Lipooti ki he Ngaahi Vāhengá.

Ko e fakamanamana ko ia ‘a  e PSA na’a toe hoko ha tuku ngāue ‘a e kau ngāue fakapule’angá, kuo ‘osi fakatokanga’i ‘e he Ma’u Mafaí pea ‘oku ‘i ai ‘a e ngaahi lao ‘oku ne pule’i ‘a e maau mo e melino ‘a e tukungāué. ‘I he ‘uhinga ko iá, ‘oku tau’atāina pe ‘a e kau ngāue fakapule’angá ke nau fai tu’utu’uni ‘iate kinautolu, ‘o ‘ikai ko hano fakakouna’i.

12. Hangē  pe  ko  e  PSA,  ‘oku  mahu’inga  ‘a  e  ngaahi  lelei  ‘a   e  kau  ngāue fakapule’angá ki he Ma’u Mafai Vāhengá.

Ka ‘i he taimi tatau, ‘oku tu’utu’uni ‘e he  Lao  ki  he  Ma’u  Mafai  Vāhengá  ke  kau  hono  fakakaukau’i  ‘a  e  lelei fakalukufua ki he fonuá mo e kakaí ‘i he ngaahi fokotu’u ki he vāhengá. ‘Oku fiema’u ‘e he Lao ‘a e Ma’u Mafaí ke tokanga’i mo e lelei ‘a e kau ngāue kehé pea  mo  e  kau  totongi  tukuhau  ‘oku nau  totongi  ‘a e  ngaahi  vāhengá.  ‘Oku mahu’inga ‘a hono fakakau mo e sekitoa taautahá, he ‘oku nau totongi tukuhau lahi ‘a ia ‘oku tokoni ki hono totongi ‘o e ngaahi vāhengá, ka ‘i he taimi tatau, ‘oku avalisi ma’ulalo ange ‘a e vāhenga ‘o ‘enau kau ngāué ‘i he vāhenga ‘o e kau ngāue fakapule’angá. Kuo pau ke faka’apa’apa’i ‘a e mafai ‘o e pule’angá ke fokotu’u ha tu’unga vāhenga ‘oku taaú.

13. Na’e ‘osi tuku atu ‘e he Ma’u Mafai Vāhengá ‘ene ongoongo (press release) ‘i he ‘aho 20 Novema 2015 fekau’aki mo e Lipooti Hono Ua ki he Ngaahi Vāhenga.

Ko e fakamā’opo’opo ‘o e ngaahi fokotu’u ‘i he lipooti hono uá, na’e ‘ikai kau ai ‘a e COLA 5% ‘i Tisema 2015.

Ki ha toe fakamatala, kataki fetu’ uta ki ki he ‘ Ofisi ‘ o e Ma’u M afai Vāhenga ‘ i he telefoni  28703  pe  ko  e f et u’ut a ki ki he ‘ i meili :This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.

Kau Memipa ‘o e Ma’u Mafai Vāhenga:
1.    Mrs. Siosi C. Mafi (Sea)
2.    Mr. Posesi Bloomfield (Tokoni Sea)
3.    Mrs. Meleseini Lomu
4.    Dr. Taniela Fusimalohi
5.    Dr. Pita Taufatofua