Sioeli Nau ^Featured

Ko e tangata ni foki ko e mokopuna ia ‘o e Matāpule Ma’utofi’a ‘o Talafo’ou mo Masilamea Vava’u. Ko ‘ene tangata’eiki mei Masilamea Vava’u pea na’e ‘i ai hono fanga ta’okete ‘a ia ko Tevita Kata Nau, Simione Nau mo ‘Aisea Nau. Ko ‘ene fiene’eiki ko e ‘ofefine lahi taha ia ‘o Lauaki.

Ko hono fakaiku totonu ko e ‘Onevela pea na’e liliu hono fakaiku ki he Nau hili  ‘ene tafoki mo hono fāmili mei he lotu Hīteni ki he lotu faka-Kalisitiane. ‘Oku ‘uhinga ‘a e Nau ki he “Now” ‘i he lea faka-Pilitānia ‘a ia ‘oku faka’uhinga ia ko e tafoki he taimi ni “Now” ki he lotu faka-Kalisitiane pea si’aki ‘a e lotu faka-Hīteni.

Na’e ‘iloa foki ‘a Sioeli Nau ‘a ia na’e ui faka Pilitānia ko e Joel Nau ‘i he’ene ngāue fakamisinale ma’a e lotu Metotisi. Na’e fakanofo ia ki he lakanga faifekau pea na’a ne fakahoko fatongia he ngaahi feitu’u kehekehe pe ‘o kau aim o Fisi. Na’a ne ngāue ‘i Vava’u mo Ha’apai ‘i he ta’u 1850 ‘a ia koe ta’u ‘eni na’e folau hake ia ‘a Sioeli Pulu ki Tonga mei Fisi ‘o kole kia Tupou I ke toe ‘oange ha kau misinale mo ha kau faiako ke tokoni ki he ngāue ‘i Fisi.

Na’e fili ‘a Sioeli Nau ‘i he ta’u 1856 kene taki ‘a e kau misinale ki Fisi. Na’a ne folau fakataha mo hono uaifi mo hono foha mo e kau misinale na’a ne tataki ki he motu ko Pau ‘i Fisi ‘a ia ko e kāinga ‘eni ‘o e Tu’i Pau ko Takopau. Na’a na vakavakaua mo Sioeli Pulu ‘i hono tofa e hala ‘o e lotu ‘i he ‘Otu Lau ‘o iku ai ki he si’i pekia hono uaifi ‘i he ta’u 1861.

Mei he ta’u 1863 ki he ta’u 1873 na’a ne ngāue mei he motu ko Kadavu pea na’e kole ‘e he kāinga Fisi ke toe kumi hano mali ke tokoni ki he fatongia ki he lotu. Na’a ne mali ai mo e fefine Fisi ko ‘Akosita ko e ‘ofefine ‘o e Tu’i Kadavu ‘a ia ko e ‘Eiki Lahi ia ‘o e motu ko Kadavu pea na’e ‘i ai ‘ena fānau ‘e toko 10. Na’e ngāue ai ‘a e toko fā ki he siasi pea na’e hoko ‘a e toko tolu ko e kau misinale.

Na’e faka’apa’apa’i lahi foki ‘a e Faifekau ni ‘i Fisi he na’e a’u ki he tu’unga ko e faiako ‘i he Ako’anga Fakavahe ‘a e Metotisi ‘i Navuloa. Na’e foki mai ‘a Sioeli Nau ki Tonga hili hono taimi ‘i Fisi pea na’a ne ngāue ki ‘Eua mei he 1877-1878, Tu’anekivale, Vava’u 1879-1881, Angahā Niuafo’ou 1882-1884 pea ‘i Ha’ano , Ha’apai ‘i he 1885 ki mu’a pea ne hoko ko e Faifekau fakaongo ki he Sea ‘o e Vāhenga.

‘I he taimi ‘o e mavaeua ‘a lotu ‘i Tonga ni ‘i he kongaloto ‘o e 1880 tupu na’e fili ai ‘a Sioeli Nau kene kei tu’uma’u fakataha mo Semisi ‘Ikani Molitoni ‘i he Siasi Uēsiliana pea na’e iku ‘o tautea ai ia kene ngāue popula ‘i he ta’u ‘e 5 ‘i Tongatapu mo Vava’u ‘i he ‘uhinga koe fakafepaki ki he Tu’i mo e Siasi Tonga ‘a ia na’e fokotu’u Peika mo Tupou I. Na’e hili ha alēlea ‘a e Pule’anga Pilitānia mo Kingi Tupou I na’e iku tukuange ai ‘a e kau pōpula faka-politikale na’e uesia ‘i he mavaeua ‘a e lotu pea na’e kau ‘a Faifekau Sioeli Nau ai.

Na’e kau foki ki he kau fakahē ki Fisi pea hili ha ngaahi ta’u na’a ne foki fakataha mai mo e toko teau tolungofulu tupu kehe na’a nau kau atu ‘i he fakahē ki Fisi ki Tonga. Na’e ui ki Niuafo’ou mei he ta’u 1891-1893 pea ui ki Lifuka Ha’apai mei he ta’u 1894 ki he 1895. Na’a ne pekia ‘i he ‘aho 18 ‘o Tīsema 1895 ‘i hono ta’u 70.

Ko hono hako mo hono fanga mokopuna na’a nau tu’ulāhoko atu ‘a e fatongia ‘i he lotu mo e ngāue faka misinale. Na’e ‘iloa ‘a Faifekau Sioeli Nau ‘i hono fakaului ‘a e tokolahi mei he lotu Hīteni ki he lotu faka-Kalisitiane ‘o tatau pe ‘I Fisi mo Tonga. Hangē ko e lea Tonga “Kuo Mapaki ‘a e fā kae kei ‘alaha”.