Menu
cache/resized/7a303faa48902efd848c7494b9385c2b.jpg

RED

Rapid Engineering Diagnostic

Specialize in:

...
Latest News

Founga Ngāue ‘a e Pule’anga Faka Polisi (Police State): Tu’utu’uni Ki he Tonga Forest Products Limited (TFPL) Featured

Founga Ngāue ‘a e Pule’anga Faka Polisi (Police State): Tu’utu’uni Ki he Tonga Forest Products Limited (TFPL)

Nuku'alofa, 20 Siulai 2015. ‘Oku ou faka’amu ke paaki atu mu’a ke vakai kiai ‘a e kau lau ongoongo ki he founga ngāue na’e fakahoko ‘o tuku’au mai ai ki he tu’utu’uni ‘e he Kapineti ke fakahoko ‘a e fakatotolo fekau’aki mo e Tonga Forest Products Limited (TFPL) ‘a ia ‘oku toutou ‘oatu ‘e he ngaahi mītia.

‘Oku ou tui ‘oku mahu’inga ke vakai lelei ki heni ‘a e kakai ‘o e fonua pe ko e founga totonu ‘eni ‘oku fai ‘aki hono tataki kinautolu ‘o ‘ikai toe kehekehe mo e ngaahi fonua ‘oku pule’i faka polisi.

‘Oku liliu ki he lea faka Tonga atu heni ‘a e tohi (memo) ‘a e Sea ‘o e Poate ‘a e TFPL ‘Uhila Liava’a na’e fakahū ki he Poate ‘a e Kau Talēkita ‘o e TFPL pea na’e paasi foki ‘a e ngaahi fokotu’utu’u ko’eni ‘oku hā he lipooti (memo) ko’eni  ki he Kapineti ‘o fakahoko ‘aki ‘a e tu’utu’uni ‘oku natula tatau ke fakahoko kia David Edwards ‘a ia ko e Sea/CEO Malōlō ‘a e Poate ‘a e Kau Talēkita ‘a e TFPL pea mo e Pule Pa’anga (Finance Manager) Malōlō koe ki’i fefine ko Glenda Hiyao.

‘Oku mahino pe ‘oku fakahoko ‘a e fakatonutonu fakalao ki he me’a ni ka ‘oku to’o mai koe fakatātā ‘o e kaveinga ‘oku hā atu ‘i ‘olunga.

Ki he: Kau Talēkita TFPL
Meia: Sea Poate Kau Talēkita
‘Aho: 1 Sune 2015

Kaveinga: Nō ‘a e TFPL mei he Pangikē Langa Fakalakalaka ‘a Tonga - $4,912,330.14

1.    ‘Oku ou faka’amu ke fakahā atu ki he kau Talēkita ‘a e ngāue ‘oku ou lolotonga fakahoko ‘o fakatatau ki he tukuaki’i ‘oku hā ‘i he Nusipepa Kele’a fekau’aki mo e nō ‘a e TFPL mei he TDB fe’unga mo e $4 miliona pea ‘oku tukuaki’i ai ‘oku ‘i loto ‘a e nō fakafo’ituitui fe’unga mo e $1 miliona ‘oku fakakau ‘i he nō ko’eni.

2.    ‘Oku ou fakapipiki atu heni ‘a e ngaahi pepa ‘oku fekau’aki mo ‘eku kumi ki he mo’oni.
i.    Tatatu ‘o e Nusipepa Kele’a;
ii.    Tatau ‘o e Fehū’aki Fakapa’anga (Cash Flow Statements) ki he ngata’anga ‘o e ta’u fakapa’anga 30 Sune 2013;
iii.    Tatau ‘o e Fehū’aki Fakapa’anga (Cash Flow Statements) ki he ngata’anga ‘o e ta’u fakapa’anga 30 Sune 2014;
iv.    Tatau ‘o ‘eku ‘imeili ki he Kautaha ‘Atita KPMG;
v.    Tatau ‘o ‘eku tohi ‘o e ‘aho 28/05/2015 kia Leta Kami, Talēkita Pule TDB
vi.    Tatau ‘o e ‘imeili ‘o e ‘aho 29/05/2015 mei he Kautaha ‘Atita KPMG ‘o tali ki he’eku ‘imeili
vii.    Tatau ‘o ‘eku ‘imeili ‘o e ‘aho 01/06/2015 ki he Kautaha ‘Atita KPMG ‘o tali ki he’enau ‘imeili ‘o e ‘aho  29/05/2015

3.    Ke fakatokanga’i ange ‘e he kau mēmipa ‘a e tu’unga ‘oku ‘i ai ‘a e ngaahi lekooti mo e ‘akauni kuo mole. Ko e ngaahi fakamatala pa’anga mo e ngaahi tohi poupou fekau’aki mo e nō ‘a e TFPL mei he TDB ‘oku ‘ikai ma’u ia ‘i he ‘Ofisi. Ko e ‘Akauniteni mo e Pule Pa’anga malōlō pea mo e CEO malōlō na’a na tokanga’i mo pule’i ‘a hono toho mo hono tufaki ‘a e pa’anga nō ko’eni ‘oku totonu kena ‘ilo ki he feitu’u ‘oku tauhi ai ‘a e ngaahi ‘akauni, lekooti fakapa’anga mo e ngaahi pepa poupou.

4.    Kapau ‘e fakapapau’i mai ‘e he TDB koe totongi tupu $279,851.00 ‘oku te’eki totongi ‘e he TFPL pea ‘oku ‘uhinga ia na’e ngāuehala ‘aki ‘a e pa’anga ‘i he 2013 ‘o a’u ki he lahi ko’eni pē ‘e toe lahi hake ai.

5.    Ko e me’a pe ‘e malava ke fakapapau’i ai ‘eni ko hono kumi ‘a e feitu’u ‘oku tauhi ai ‘a e ngaahi lekooti ko’eni pea ‘e malava ia ‘i hano faka’eke’eke ‘o e ongo me’a tefito ko’eni ‘i he sisitemi fakapa’anga ‘i he taimi koia ‘a ia koe ‘Akauniteni/Pule Pa’anga malōlō mo e CEO malōlō.

6.    ‘Oku ou fokotu’u atu ke tuku atu ‘a ‘etau hoha’a ko’eni ki he’etau Loea, Laki Niu kene fakahoko ha ngāue ‘o fakafofonga’i kitautolu pea ke kamata leva ‘a e ngāue fakalao mo e fakaukau ke:

i.    Fakahū ha launga ki he Kau Polisi ke fakahū ‘a e ‘Akauniteni/Pule Pa’anga malōlō mo e  CEO malōlō ke fakafehu’i fekau’aki mo e feitu’u ‘oku ‘i ai ‘a e ngaahi lekooti fakapa’anga mo e ngaahi ‘akauni;
ii.    Ke ma’u ha tohi kole kumi koloa ke ngāue’aki ‘e he kau polisi mo e kau ngāue ‘a e TFPL kenau hū ki he ‘api nofo’anga ‘o e tokoua ko’eni kuo tukuaki’i ke vakai pe ‘oku ‘i ai ‘a e ngaahi tokiumeni ‘a e TFPL;
iii.    Ke fakahoko ha ngāue fakalao ki he tokoua ko’eni ‘oku tukuaki’i fekau’aki mo’ena tauhi ‘a e koloa ‘a e TFPL mo hono liliu kākā’i ‘a e ngaahi ‘akauni mo e ngaahi tohi ‘a ia ‘oku loi ke takihala’i ‘aki ‘a e Kau Talēkita mo e Kau Ma’u Sea (Shareholders).
iv.    Ke ma’u ha Tu’utu’uni faka Fakamaau’anga ke ta’ofi ‘a e tokoua ‘oku tukuaki’i mei ha’a na toe folau ki muli kae ‘oua leva kuo faitu’utu’uni ‘a e Fakamaau’anga ki he keisi ko’eni.

7.    ‘Oku ou kole heni ho’omou fakakaukau lelei mo ho’omou faitu’utu’uni.

Faka’apa’apa Atu,
‘Uhila Liava’a
Sea Poate TFPL

Ko e lipooti (memo) ‘oku hā atu ‘i ‘olunga na’e fakahoko ‘e Liava’a ki he Poate ‘a e TFPL na’e paasi fakahangatonu pe ia ki he ‘Ofisi ‘o e Palēmia pea na’e fokotu’u ‘e he Palēmia pea tali pe ia ‘e he Kapineti ‘a ia na’e hā ‘i he ongoongo tukuatu ‘a e ‘Ofisi ‘o e Palēmia ‘i he ‘aho 19 ‘o Sune 2015.

‘Oku ‘i ai leva ‘a e ngaahi me’a mahu’inga ‘oku ‘asi mai mei he founga ko’eni ‘a ia ‘oku fiema’u ke fai ha vakai kiai he ‘oku mahu’inga ke ‘ilo kiai ‘a e kakai ‘o e fonua. ‘Oku ‘uhinga ‘eni ki he natula faka polisi ‘a e fo’i tu’utu’uni na’e tuku mai mei he Kapineti pea ‘oku fu’u fiema’u ke ‘oua ‘e fakailifia’i ‘a e kakai ‘o e fonua ‘o makatu’unga ‘i he ngaahi ‘asenita faka politikale ‘a e kau taki.

‘I hono siofi tau’atāina ‘a e lipooti ko’eni ‘oku hā mai ai ‘a e ngaahi tefito’i fakakaukau ‘oku hā atu ‘i lalo;

1.    Fakafalala ‘a e lipooti ‘a Liava’a ‘i he fakamatala na’e hā ‘i he Nusipepa Kele’a pe ko e tukuaki'i mamafa mo'oni ‘ene pehē ‘oku tukuaki’i ai ‘oku fe’unga mo e 1 miliona ‘a e nō fakafo’ituitui ‘a e taha ‘o e kau Talēkita ‘oku fakahū ke fakakau ki he nō ‘a e TFPL ‘a e 4 miliona mei he TDB.

Ko e tukuaki'i mafatukituki 'eni he ‘oku mahino mei hano faka’eke’eke ‘e he ongoongo ni ‘a David Edwards pea na’a ne fakahā na’e ‘osi ‘atita’i ‘eni pea na’e hā kotoa ‘i he ‘u pepa na’e vakai ki ai ‘a e ‘Atita mataotao mei muli. ‘Okapau na’e ‘i ai ha me’a pehē na’e ‘asi ‘i he ‘u pepa ko’eni na’e ‘ilo kiai ‘a e ‘Atita ko’eni.

2.    ‘I he tukuaki’i ko’eni kapau 'oku mo'oni ‘e kaungāfai leva ‘a e TDB ‘i he kākā ko’eni ‘o ‘oange ‘a e pa’anga fakapulipuli ‘e taha miliona ki he taha ‘o e kau Talēkita ‘a e TFPL kae lau ia ki he akauni ‘a TFPL. ‘Oku malava ke tau faka’uhinga ‘o ngāue’aki pe hotau ‘atamai lelei (common sense) ‘e faingata’a ke hoko ‘eni tukukehe ange ‘a e ‘ikai ha fakamo’oni mei he Pangikē Fakalakalaka ke fakamo’oni’i na’e hoko ‘eni.

3.    ‘Oku fakatupu fifili he ‘e taumaiā ‘e malava ‘eha taha ‘i he TDB ‘o fakapuliki ha pau’u pehē ta’e ‘ilo kiai ‘a e Poate Kau Talēkita ‘a e TDB mo ’enau ‘Atita. Me’a tatau pe ki he TFPL. ‘Oku mahino lelei mei heni 'a e natula tuli tevolo 'a e ngāue ni he ‘oku te’eki ke fakamo’oni’i ha me’a ‘e taha heni ka koe fokotu’u faka’apē pe.

‘Oku malava pe foki ke faka’uhinga ‘eni na’e fokutu’u ‘a Liava’a ki he Poate ko’eni ke fakahoko ‘a e tuli tevolo ke fakangalikovi’i ‘a David Edwards ko e ‘uhi ko’ene fakahā ‘a e toho pa’anga ‘a e Minisitā mo e CEO ‘a e Potungāue ki he Ngaahi Pisinisi ‘a e Pule’anga mei he TFPL ‘i he taimi koia. Ko Liava’a na’a ne fokotu’u ke tuli ‘a e tokoua ko’eni pea kuo fokotu’u ia ki he ongo lakanga lalahi ‘e ua pea ke ha’i hono va’e mo e nima mo e ngutu (hūfanga he fakatapu) ka e fakahoko ‘a e tuli tevolo ko’eni. 'Oku ma'u 'e he ongoongovni 'a e tatau 'o e lipooti ko'eni 'a Liava'a ke fakamalolo'i 'a e tokoua koeni 'o hangē koia na'e toutou 'oatu 'e he ngaahi mitia ki mu'a.

4.    Ko e me’a ‘oku mahino mai ‘i he tafa’aki ‘e taha ko e fengāue’aki ‘a Liava’a mo e Nusipepa Kele’a ke fepoupouaki ta’e malava ke ‘iai ha fakamo’oni ke fai’aki ‘a e ngaahi tukuaki’i mo e fakamatala ‘oku fakahoko. ‘Oku mālie ‘i he vakai ki he ‘atikolo ‘a e Nusipepa Kele’a hono toutou ngāue’aki ‘a e pehē ‘oku ma’u ‘a e fakamatala falala’anga. ‘Okapau leva koe mo’oni ‘eni he 'oku 'i ai 'a e totonu 'a e Nusipepa Kele'a ke malu'i 'ene ma'u'anga fakamatala (source) ko e hā ‘oku manavasi'i ai ‘a e tokotaha na’a ne fakahoko ‘a e fakamatala koia  ke ‘asi mai ki mu’a he koe kau 'eni he ongoongo lelei mo fungani kapau 'oku mo'oni?.

‘Oku fehu’ia foki pe ko e hā 'oku ilifia ai kapau 'oku ne ma’u ha fakamatala ‘oku hanga ‘e TDB ‘o ‘oange ha nō fakataautaha (personal loan) ‘o hū ia ‘i he nō ‘a e TFPL. Ko e fu’u me’a lahi mo mahu’inga ‘eni ke ‘ilo ‘e he kakai ‘o e fonua ‘a e mo’oni pea 'e hoko koe helo 'a e tokotaha ko'eni.

‘I he taimi tatau ‘oku tau’atāina pe foki ‘a e Nusipepa Kele’a ke fakahoko ‘ene ongoongo ka ko hono to’omai ‘e he Sea ‘o e TFPL ‘a e fakaukau (opinion) ‘a e ‘atikolo ‘a e Nusipepa ni ke hoko koe makatu’unga fefeka ia ‘o ‘ene fakatotolo.

5.    ‘Oku pehē ‘e Liava’a koha ngāue falala’anga ‘eni ‘oku ne feinga fakahoko pe ‘ikai?. Fakatatau ki ha fakamatala ‘a David Edwards na’a ne pehē ai ko e uakilu tupu na’e ‘osi tohi’i mai pe ‘e he TDB na’e kamata totongi ‘a e tolumano ‘i he mahina ko Sepitema 2012 pea a’u ki Sune ta’u hoko na’e a’u ‘o tolukilu na’e totongi ki he TDB. Tapuni ai e interest ‘a ia ‘oku toki totongi he hili ‘a e ta’u ‘e taha ka ‘oku ‘ikai ke totongi ki mu’a (in advance).

Kaikehe neongo kotoa ‘a e ngaahi fakamatala ko’eni kuo fokotu’u ‘e Liava’a ‘i he’ene lipooti ke puke ‘o fakahū ‘a David Edwards mo Glenda Hiyao ki he’ena kaiha’asi ‘a e pepa ‘a e Kautaha ‘o faka’auha mo fai ‘a e ‘u liliu kākā kiai neongo 'oku te'eki ha fakamo'oni kiai.

‘Oku toe fakatupu fifili ko hono tali to’ofua ‘e he Kapineti ‘a e fo’i tukuaki’i ta’e fakamo’oni’i koia he ko hono mo’oni ‘oku ‘ikai ke malava ke fai ha sio ki ha makatu’unga ‘e taha matematea ke fakamo’oni’i na’e hoko ‘a e ngaahi me’a ko ‘eni;

1.    Na’e ‘ikai ha nō fakataautaha (personal) ‘a David Edwards pe koha taha he TFPL.

2. Na’e malōlō ‘a David Edwards ‘i Sanuali ‘aho 5, 2015 pea ne a’u ki he ‘aho 8 ‘o ‘Epeleli 2015 ko e mahina ia ‘e 4 ‘ene mavahe ‘oku kei kakato pe ‘a e ‘u pepa ‘a e Kautaha ‘o fakatatau ki he tohi fehikitaki ne fakamo’oni kiai ‘a e tauhi pa’anga mo e ‘ofisa ngāue ‘a e TFPL mo e ‘Ofisi ‘o e ‘Atita. ‘Oku ‘asi foki ‘eni ‘i ha tali na’e fakahoko ‘e David Edwards na’e paaki atu ‘e he ngaahi mitia ‘o kau ai ‘a e Nepituno ‘i he ‘aho 22 ‘o Sune 2015.

3. Na’e ikai ha pa’anga ‘e mole he na’e totongi ‘a e interest ‘o tatau mo e fakamatala mei he TDB.

4. ‘Oku te’eki ke fakamo’oni’i ‘oku mo’oni ‘a e tukuaki’i ko’eni pea ‘oku faka’ohovale ‘a hono lava ke hoko ‘eni ‘i ha kuonga ‘oku lahi ‘a e ngaahi hala ke fou ai pea fakahoko hono sivisivi’i pea toki fakahoko.

6.    ‘Oku ‘i ai ‘a e ‘Ateni Seniale ke fuoua kumi fale’i fakalao kiai ‘a e Pule’anga mo e Palēmia pea toki fakahoko ha ngāue pehe ni.

7.    Ko e Potungāue Polisi ‘oku totonu kenau tomu’a fakahoko ‘a e fakatotolo pea fakamo’oni’i ta’e toe veiveiua ‘oku fakahoko ha maumaulao pea toki fakahoko ha tu’utu’u natula faka polisi pehe ni ka ‘oku ‘ikai ko hano tu’utu’uni’i ‘a e Potungaue ko’eni lolotonga ia ‘oku kehe ‘enau lao mo ‘enau founga ngāue ‘o hangē koe tu’utu’uni ‘a e Lao Polisi 2010.

'Oku ha atu foki 'a e heni 'a e fokotu'u 'e 4 mei he Kapineti;

1.    Ke fakahū Pilisone ‘a David Edwards ko e Sea Malōlō Poate Kau Talēkita TFPL mo Glenda Hiyao ko e Pule Pa’anga Malōlō (Finance Manager).
2.    Ke fakahoko ha tohi kumi koloa ki he ‘api nofo’anga ‘o e tokoua ko’eni.
3.    Ke faka’ilo kinaua ki he fakamatala loi fakapa’anga moha toe me’a kehe pē fekau’aki mo e TPFL
4.    Ke ta’ofi kinaua ke ‘oua tena to e folau ki Tu’apule’anga.

Ko e natula totonu 'eni 'o e founga 'a ha fonua 'oku pule'i faka polisi (Police State).

'Ofa Ki Tonga

1 comment

  • Sifa
    Sifa Tuesday, 21 July 2015 19:21 Comment Link

    Fakapo! Kuo 'ikai ke kei 'ilo 'e he Kapineti ia honau ngata'anga. Kuo hange eni ia kuo nau mafai nautolu ki he me'a kotoa pe 'i Tonga ni. 'Ofa mai ha taha 'o fakamanatu atu 'oku tau lele 'o fakatatau ki he Lao. Ka e tuku e tikitato ia ko e iku ia ki falemahaki.

    Ka neongo ke fefe, fai mo fakahoko ha hopo ketau sio ki hono ola, e hange ko e faipele'i e kau kaiha'a, fai e fakamahamahalo ki he kau kaiha'a kalake fefine kae fonu hake me'alele ia a e kau polisi he kau Minisita tangata.

    Report

Leave a comment

Make sure you enter all the required information, indicated by an asterisk (*). HTML code is not allowed.

back to top