‘Oku ‘ikai koha fakalotokovi ka koe fatongia faka-faiongoongo pea 'oku mo'oni Featured
6 Sanuali, 2016. Kuo fakaha ‘e ‘Etuate Lavulavu ‘i he ongoongo ‘a e Letio 87.5 koe fakalotokovi tokua ‘a hono paaki atu ‘e he ongoongo ni ‘a ‘ene ngaue kakaa mo ‘Akosita Lavulavu fekau’aki moe penisini na’e fakafolau ki Vava’u lolotonga 'a e honge penisini 'i he mahina ko Sepitema 2016.
‘Oku ‘ikai foki kene ‘omai ha fakamo’oni ke fakahalaki ‘aki ‘a e ongoongo ko’eni ka ko 'ene tala pe koe fakaloto kovi mo 'ene feinga ke takihala'i 'a e kakai mo fai ai pe si'onau lohiaki'i.
Na’e ma’u hangatonu ‘e he ongoongo ni ‘a e fakamatala mei he Fakafofonga Vava’u 14 fekau'aki moe tokoni 'a Vava'u 14 ki hono fakafolau atu 'a e ngaahi talamu penisini ki Vava'u. Na'e toe ma'u moe fakamatala mei he Potungaue Leipa fekau’aki mo hono fakatau ta’efakalao/'ikai ha laiseni ‘o e penisini.
Ko e tokolahi ‘o e kakai 'o e Vahenga Vava’u 16 moe kakai 'o Vava'u kuo nau fakamo'oni fekau’aki moe mahu’inga na’e fakatau’aki ‘a e penisini ko’eni ko e $4.00 ki he $5.00 ki he lita ‘o kau ai moe ngaahi ‘ata mei hono fakatau ‘o e penisini mei he ‘api ‘o e ta’okete ‘o Lavulavu ‘i Leimatu’a pehe ki he'enau lipooti hangatonu mai ki he ongoongo ni moe mitia fakasosiale.
Na'e toe lele'i atu pe 'e he ngaahi mitia 'o kau ai 'a e Nusipepa Kele'a moe ngaahi mitia fakasosiale 'a hono fehu'ia 'o e ngaue pango ni 'o kau ai 'a e ngaahi fakamatala fakamo'oni ki he tu'unga moe mahu'inga na'e fakatau'aki 'a e penisini ko'eni moe founga na'e fakahoko 'aki pehe ki hono fehu'ia 'a e tu'unga fakalao.
Na'e toe tali ki heni 'a Akosita Lavulavu 'i he feisipuka 'i he mahina pe ko Sepitema 2016 pea paaki atu 'e he ongoongo ni 'i he mahina tatau 'o fakamahino kuopau ke mamafa ange 'ena penisini he 'oku lahi 'ena fakamole kiai pea ke ma'u mo 'ena fakamole ka koe mahu'inga 'a e tokoni ki Vava'u. Na'a ne toe fakamahino foki 'i he tali tatau 'oku 'ikai ke fai ha hoha'a ia ki he 'isiu ko'eni he na'e lahi hono 'ohake 'e he mitia.
‘Oku fifili ‘a e ongoongo ni pe ‘e ngata ‘afe hono takihala’i ‘o e kakai mo e ‘ikai ufi ‘a e tokotaha ni ('Etuate Lavulavu) hono fakakikihi’i ‘a e ngaahi ongoongo ‘oku talaki 'i he founga tau'ataina pea na’e fakahoko he founga totonu faka-faiongoongo pea mahu'inga ke 'ilo kiai 'a e kakai 'o e fonua.
Na’e tukuaki’i foki ‘e Lavulavu ‘a e ongoongo ni pehe ki he ‘Etita Dr. Viliami Latu ki he’ene fekau ‘a e Potungaue ‘Atita ‘i he funga 'o e fakalotokovi ke ‘atita’i ‘a e ‘Apiako ‘Unuaki ‘o Tonga ‘o ‘ilo ai ‘a hono ngauehala'aki mo kakaa'i 'a e tokoni 'a e Pule'anga na'e 'ova he vaeua miliona.
Na’e fakamahino mei he Potungaue ‘Atita ‘oku ‘ikai mo’oni ‘eni pea ‘oku ‘ikai ha mafai ‘ia Dr. Latu kene tu'utu'uni ki he Potungaue ke fakahoko ha ngaue faka-'atita pehe ni hange koe tukuaki’i na'e fai ‘e Lavulavu.
‘Oku ‘i ai foki ‘a e feitu’u ke fakatonutonu kiai koe Fakamaau’anga kapau koe fakalotokovi mo e loi ‘eni ka koe me’a ‘e hoko foki heni koe toe ‘asi mai ai mo e ngaahi me’a kehe mo lahi mo pango ange ‘o hange kuo ‘osi hoko ki mu’a pea iku ai pe ki he lesoni faka'osi koe kole fakamolemole moe tangi laulau pea koe lesoni anga maheni ia 'oku ngaue he taimi lahi ki he ongo 'a e si'i kakai 'oku 'ikai kenau mahino'i lelei 'a e founga 'a e to'a ni.
Ko e me'a tatau na'e hoko 'i hono faka'ilo faka-Fale Alea 'a e tangata pau'u ni 'i he ta'u 2015 na'a ne tala mo lea ta'e maloloo mai he Letio moe feme'a'aki 'a e Fale Alea koe fakaloto kovi ka na'e iku ai pe ki he tangi mo 'ene kole fakamolemole koe mo'oni pe 'a lipooti 'a e 'atita.
Na'e toe hoko moe me'a tatau 'i he fakatonutonu hili 'a e fili Fale Alea 'o e 2014 pea lele mu'a 'a e tangata ni he mitia 'o tala ai pe fakalotokovi ka na'e 'iku ai pe ki he tu'utu'uni aofangatuku 'a e Fakamaau'anga ke to'o hono sea mei he Fale Alea pe ki mu'a ia na'e fai ai pe 'a e tangi laulau moe kole fakamolemole pea ne 'ilo kiai 'a e tokolahi he mitia fakasosiale.
Koe fatongia faka faiongoongo ke fakatotolo (investigative journalism) mo fakahoko ki he kakai ‘o e fonua ‘a e ngaahi ngaue hala ‘a e kau taki pea ke fakatokanga foki mo tu’uaki ‘a e pule lelei he koe laumalie ia ‘o e Temokalati pea 'oku 'ikai ko Lavulavu pe ka 'oku tatau pe 'a e ngaue 'a e ongoongo ni ki ha taki pe 'o kau ai 'a e Palemia, Hou'eiki Minisita, Kakai ma'u tu'unga, kau pisinisi, Hou'eiki 'o e fonua pe koha taha pe 'oku ne ngaue hala'aki 'a e mafai mo ngaue kakaa 'o kaunga kovi ki he fonua mo hono kakai pea mole ai 'a e koloa moe pa'anga 'a e fonua.
'Oku tau tangane 'ia he kau Fakafofonga Fale Alea 'oku nau loto lahi ke lipooti 'a e ngaahi ngaue hala 'oku hoko hotau ki'i fonua ni he 'oku 'Afio hifo 'a Sihova.
30 comments
-
Ki'i kauitalanoa atu kia Si'i (Tiny). Koe keisi ko'eni 'oku fakatou "civil" mo "criminal".
Hangee ko'eni, 'e lava 'ehe fakafofonga Vava'u 14, pe ko ha taha pe 'i he vahenga ni 'o faka'ilo sivile 'ae ongo lavulavu ki he maumau pe koe mole honau faingamalie ke inu melie he silini kuo mole na'e totongi ki he fo'i ngaue ni kae 'ikai ke 'aonga ia kia kinautolu. Koe faka'ilo ko'eni koe allegation pea koe me'a ia 'ae fakamaau ke ne tu'utu'uni kiai.
Fefee kapau na'e 'iai ha'ana alea mo femahino'aki (verbal contract) pea maumau'i ia 'ehe ongo Lavulavu? Kapau na'e 'iai 'e lava pe ke faka'ilo criminal ia 'ehe fakafofonga 14. Koe me'a ia 'ae fakamaau ke aofangatuku. Verbal contract is a contract. Pea 'oku faingofua pe ki he fakamaau ke ne 'ilo moe fakapapau'i 'eni he 'oku 'iai pe me'a 'oku make sense pea moe 'ikai make sense. Fakataataa: 'oku 'ikai make sense ki he fakafofonga 14 ke ne alasi e silini ki he vahenga 14 ta'e 'iai ha femahino'aki moe ongo Lavulavu 'e 'iai he lelei pe benefit ki he kainga 'oe vahe 14 ki he fo'i ngaue ni.
Koe tauhi 'oe penisini he ngaahi 'api 'o 'ikai tatau ki he tu'utu'uni 'ae lao koe maumau lao ia pea 'e lava faka'ilo criminal ia.
Faka'osi 'oku 'iai e lea 'ae kau palangi 'oku totonu ke tau nofo he sosaieti pea tau feinga ke tau "civil". Koia ai Tiny, tau pehe pe na'e ikai criminal ha me'a ia 'ae ongo Lavulau, 'oku ke pehee 'oku "civil" 'ena/'ena to'onga? -
Tiny tuku ho'o lea puna pea kapau ko ho'o faka'ai'ai pea tuku mu'a he kuo mau pahia he mo'ua 'a Lavu pea moe tangi laulau mo kole fakamolemole. Tuku mu'a hono faka'ai'ai si'i Lavu na'a toe to ki he faingata'a. Kapau koe taha pe koe 'o e famili 'o Lavu pea koe ;ofa mo'oni keke fale'i lelei atu pe ki he motu'a...
-
'Oku ou tali atu au maamakamo ke fk'ilo 'a Lavulavu 'aki ngaahi fo'i lao ko 'ena 'oku ke fklau! Mo'oni lau, ko hai tene tautau e fafangu he kia e Laione?
-
Malo Nepituno pea 'oku mau poupou atu kapau 'oku loi pea 'ave ki he Fakamaau'anga kae tuku e palafu no'ia holo.
-
Malo Nepituno pea 'oku mau poupou atu kapau 'oku loi pea 'ave ki he Fakamaau'anga kae tuku e palafu no'ia holo.
-
Tiny kataki kake a'lu lau e lao ke mahino pea kapau 'oku 'ikai keke 'ilo kiai pea ke faka'ke'eke ki mu'a pea ke toki komeni. 'Oku 'ikai ngofua ke fakatau ha penisini mei ha 'api nofo'anga he 'oku 'iai e lao kiai kuopau ke laisenii pea moe ngaahi me'a faka-safety 'oku tokanga kiai e tamate afi moe ngahai kupu fekau'aki. 'Oku pule'i 'e he competent authority 'i he malumalu e Poungaue Leipa 'a e totongi 'o e lolo kae 'ikai fa'iteliha ha taha ki he price. Ko e tokoni atu pe.
-
Koe tokoni oku ikai tapu ia pea ko hono fkhoko oe foi ngaue kuo pau ke totongi ia pea koe mahu'inga 'oe penisini fa'iteliha pe ia, ko hono tauhi 'ihe 'api 'o e tokoua 'o lavulavu ngofua pe mo ia pea ko hono aofangatuku 'oua teke fakatau penisini koe mei ai. Koe lipooti ia 'ae kele'a kehe pe ia, nofo pe a Nepituno 'o tokanga'i 'a 'ene lipooti pe 'oku potupotu tatau. 'Oku fiema'u ke fkmahino'i mai 'ehe lipooti ko 'eni 'ae kehekehe 'oe "civil" moe "criminal" kae 'uma'aa 'a e "allegation" ko e hisitolia 'oe sikaina mei he lolo 'ikai puli ia, ka koe tuku'aki'i fekau'aki mo e penisini kehe ia!
-
Koe toe lahi ange foki 'a e kakaa koe kakai 'oku tu'u 'o poupou mo teke mui heni neongo 'oku nau 'ilo 'oku hala mo 'ikai mo'oni ka 'oku mahu'inga ange 'enau sio ki he'enau lelei 'e ma'u mei ai. Koe fili lahi taha 'a hono 'ikai lava ke ta'ofi e faihala koe kakai tokolahi 'oku nau 'ilo ka nau longo pe pea moe ni'i hi 'oku nau 'ilo ka nau poupou pe kiai.
-
Ko e mo'oni 'ena ia pea 'oku tau sio pe 'o 'ilo 'a e founga koia.
-
'Osi mahino a Lavu ia he koe talu 'ene tupu mo 'ene kakaa pea he'ikai toe liliu ia. Ka 'oku tau fakame'apango'ia kitautolu he letio 87.5 'a Katalina Tohi pe koe ha 'oku nau kei poupou ai mo fakamafola e ngaahi loi 'ae siana ko ena. Koe 'ilo lelei pe loi moe faihia 'a Lavu kae kei fakamafola pe. Me'a ni koe 'efika fakafaiongoongo ia 'a Lina ke fakamafola e takihala'i e kakai moe mio'i? ngalo ange foki koe letio ia 'ae temo pea 'oku 'ikai tokanga ia kihe mo'oni moe lelei fakalukufua 'ae fonua, kae tokanga pe ia ke hiki a 'Akilisi mo 'ene ngaahi fakakaukau koloa ke kei ma'u e contract moe pule'anga ki he ngaahi fakamafola fakapule'anga. Malie media ethics!!!