‘Oku totonu ke fakafisi leva ‘a e Tokoni Palēmia Siaosi Sovaleni Featured
Tohi Ki he 'Etita
‘Oku totonu ke fakafisi leva ‘a e Tokoni Palēmia Siaosi Sovaleni
Tongatapu 3
28 Sepitema, 2016
Tangata’eiki,
Fakamolemole mu’a kae tu’u atu ‘a e fakahoha’a ni fekau’aki mo ‘etau Tokoni Palēmia Siaosi Sovaleni ‘a ia ‘oku ou tui ‘ikai toe veiveiua kuo taimi ke fakafisi leva he vave taha.
Kuo tau situ’a atu ‘eni mei hono fekau’i ‘o Fe’ao Vakatā kene fakafisi pea neongo na’e te’eki fakamo’oni’i faka-Fakamaau’anga ‘a hono tukuaki’i ‘o Vakatā ka na’e fekau’i ke fakafisi pea na’a ne tali lelei ‘o makatu’unga ‘i he’ene ‘ilopau na’e hoko ‘a e hia na’e tukuaki’i ia kiai pea na’a ne kole fakamolemole ki he fonua.
Ko e keisi ‘a Sovaleni ‘oku tukuaki’i kiai ko’ene fakahoko ‘a e anga ‘oku ‘ikai taau (pa’umutu/fe’auaki/fakamali) moha ki’i fefine ngāue ueita i he taha ‘o e ngaahi fale ma’u’anga kava malohi ‘i he Hala Taufa’ahau hange koia ko e fakamatala ‘i he Nusipepa Kakalu Voliume 7 Fika 38 ‘o e ‘aho 22 Sepitema mo e Nusipepa Niuvakai Voliume 2 Issue 3 ‘o e ‘aho 26 ‘o Sepitema 2016.
Na’e toki ki mui mai pe foki ‘a e fakamatala ia ‘a e ongo pepa ni ka na’e ‘osi mahe’a pe foki ‘a e talanoa ni ia he ngaahi feohi’anga mo e mitia fakasosiale pea na’e toe fakalalahi mai ‘i he hoko ko’eni hono fakamalōlō’i ‘o Fe’ao Vakatā.
‘Oku ‘i ai ‘etau lea Tonga ko e “Lilolilo kae Kio” ‘a ia ‘oku ‘uhinga ia neongo ‘etau feinga ke fūfū’i ha me’a ka kuo pau pe ke e’a ‘a e mo’oni ia. 'Oku anga maheni 'aki pe foki ia 'a hono feinga'i he founga kehekehe ke longo ha tokotaha launga pea 'oku fehu'ia ai pe foki he taimi tatau 'a e anga hono fakakehekehe'i 'a e mo'oni mo e loi, 'a e 'ilo pe 'a e kovi ka e longo, 'a e kaunga kau, pea mo e hā fua.
‘Oku toe makehe ‘a e keisi ko’eni ia he koe taki fika ua ‘eni ‘o e Pule’anga pea ‘oku ‘ikai fo’ou ‘a e hisitōlia pango ia ‘o e tangata’eiki ni kae tautautefito ‘i he’ene fekau’aki mo e kakai fefine pea ‘oku ne laukau ‘aki pea 'oku ‘ikai puli ‘eni he tokolahi ‘o e fonua ni. 'Oku 'i ai 'etau lea 'oku tukuhua 'aki pea hufanga atu pe he fakatapu "koe pusi kai moa 'e kei kai moa pe ia" pea 'oku natula pehe ni 'etau samena.
'Oku 'ikai koha me'a si'i 'eni kapau koe mo'oni he tene 'omai 'a e mala ki he fonua. 'Ikai ngata ai 'oku totonu ke tā 'e he kau taki 'a e sipinga lelei ki he kakai 'o e fonua hangē ko e toutou fakamalanga 'a e Palēmia 'i he mitia 'i he'ene fakamalōlō’i 'a Vakatā.
‘Oku toe tata’o atu heni ‘a e pau pe ke ‘ilo pea e’a ‘a e fa’ahinga keisi pehe ni fekau’aki mo e kau taki he ‘oku tau tui ‘oku ‘ikai finangalo ‘a Sihova ki ha kakai fulikivanu kenau taki ‘a e ki’i fonua ‘oku taku na’e tuku ki langi.
Ko e poini heni ‘oku fai kiai e tokanga koe ‘ikai ke fai mo fakahoko ha ngāue kiai ‘e he Palēmia ‘o hange koia na’a ne fakahoko kia Vakatā he ‘oku ‘ikai puli ‘a e hisitōlia ia ‘o Sovaleni pea kuo lahi ‘anoa ‘a e ngaahi fakamo’oni ki heni.
Kapau ‘e ‘ikai fakahoko leva ha ngāue ki heni ‘a e Palēmia pea ‘e ‘ikai ke kehekehe ‘eni ia mo ‘ene fakahaofi ‘a Lavulavu neongo na’e ‘i ai ‘a e ngaahi fakamo’oni pau pea vetehia mo Lavulavu mo kole fakamolemole.
‘Oku te’eki foki ke vetehia ‘a Sovaleni ka ‘oku ‘osi tofa mai ‘e he keisi ia ‘a Vakatā ‘a e halafononga (precedent) pea ‘oku totonu ke muimui kiai 'a e Palēmia.
‘Oku ‘oatu fakataha pe foki ia ‘i he fakahoha’a ni mo e kole kia Sovaleni ke kataki pe he fiematamu’a kae fakafisi a mu'a pea kole fakamolemole ki he fonua ‘o hangē ko Vakatā.
Faka’apa’apa Atu,
Tonga Monū’ia
15 comments
-
Ko e me'a 'oku fakatupu fifili ko e tuai e ngaue ki he case koeni he ko e talu mei he ta'u kuo'osi...pea ko e toe koviange he ko Mateni na'e 'ilo lelei ki he case koeni he na'e 'i ai tonu..pea hange koe taha pe eni ia e ngaahi alea he MOU ne fai'aki e fili Palemia ke 'oua 'e fai ha lea ki he'enau me'a 'oku fai..pea tala pe kovi 'oku lelei pea kumi pe ha tafa'aki ke fakahaofi 'aki e maumau lao...kae 'ikai toe ha taha ia hono ta'aki hake 'e Mateni 'i falealea 'o hange koe case koena 'oku lolotonga faka'ilo ai ia he CEO e TCC koe ngutulau moe mahalo kovi kae longo ia he fu'u case na'e 'ilo lelei ki ai he na'e 'i ai tonu...malie ee...Ngali ko e mafai 'oku mahuluange hono mahu'inga ha toe me'a ki he pule'anga koeni..
-
Ko e alangamahaki eni e Siana koeni koe aiaifefine. Pea oku ikai topono pe he mali mo ha fefine pe e taha? Ka kuo fuhinga pea pului holo moe kakai fefine tokolahi. Kapau oku ne lava o fai leleii pe ene ngaue he lolotonga ene fai pehee pea oku kii olioli ai, pea kapau oku taanaki paanga ia he u project hange koe talanoa oku sasala, ta koe fielau pe he oku fele a fanga sinifu moe fanau tuutamaki ke tauhi.
-
Fakafiemalie moóni kapau é loto maúlalo ai pe á Tokoni Minisita ke fakafisi. Fakaósi óku te maniniía he ne pehe éhe Éiki ki he fuú kakai ne nau ómi e fefine feáuaki ki tauteái ko e lahi éne nonofo kovi, "koia óku ne haohaoa mei he ngaahi hia ni, toó e maka pea ke tolo ke tau lelei he foí mata ke kui mo e feáuaki fakakina ho tau fonoua ni, ne tafoki e fuú kakai he naé íkai ha taha e haohaoa ;o nau foki ki he feituú takitaha ne nau omi mei ai. Ko e niíhi ko e tono áki pe honau mata, fakakaukau, ngutu mo e tokolahi honau sino tapu mo tapuha ne foaki éhe Éiki. Can we anga faá FAKAMOLEMOLE pea fai ha ngaue langaki moúi mo langa fonua!
-
Koe siana pe 'ena ia kuo ne anga 'aki mei fuoloa. Na'ane feinga (harras) ha fefine mali kimu'a 'iha folau fakapotungaue ki muli, pea pehe'i hifo ai pe kae hiki atu ki Fiji, 'o hoko atu ai pe me'a tatau. Ko 'eni kuo a'u ki falemalolo 'ene fakausousa (hufanga he fakatapu), he toki tangata u'a fefeo mo'oni. Kuo taimi ke fakafisi leva he vave tahaa, pea ka 'ikai fiefakafisi pea impeach 'i Fale Alea ki he "pule ta'efe'unga" (incompetence), moe pule kovi.
Koe me'a 'e malie tahaa, pe koeha ha fo'i mio'i 'a e PM 'e fai. Kuo mei tafoki hake 'o talamai na'a ne 'osi 'eke kia Siaosi pea talaange 'e Siaosi ia koe loi. Ka 'ikai tene talamai 'oku 'ikai ha fakamo'oni pau, pe 'iai ha launga'i ange kiai moe ha fua ha fua, he koe hau he mio'i. 'Oua toe kalo PM.
Ne 'osi fa'a lea 'aki pe 'e he PM e lau 'a e folofola, " Koia 'oku ne 'ilo ha lelei ke fai kae 'ikai fai, koe angahala ia" Ko 'eni kuo kele a matavai PM, tata'i leva a matavai na'a toe pelepela 'a muivai. Malo mu'a e taa sipinga kovi ki he kakai 'o e fonua na'e tuku ki langi. -
'Oku 'ikai ko ha me'a fo'ou 'a e kai moa ia 'a e ongo tama Niua. Ko e piokalafi ia 'oe ongo tama ko eni 'oku 'ikai ko ha sola ia ki Selusalema, 'oku na fakatouma'u e ngaahi 'ulungaanga tatau lalahi mo palaku pea ta'etaau mo e sosaieti 'o Tonga.
1) ongo tangata mei Niua.
2) ako tutuku pea to'uako tatau he Tonga High School.
3) Mo'ui fe'auaki mo e fakamamahi'i e kakai fefine
4) ngaue hala'aki e pa'anga mo e mafia.pea na vakavakaua hono fai.
5) Na iku pee 'o tu'ulu ki he luo tatau ko e nunu'a 'o e ta'emingao mo e angata'etoka'i.
Maloo kuo lava 'ena keli hona luo pea koeni na tu'ulu fakataha pee ki ai he mahina tatau 'o e ta'u tatau. Ko e fonua foki 'o Tupou na'a ne tuku ki langi. Pea hoko pee ngaahi me'a ni ia ko e malu'i hotau pule'anga. 'Ikai ha ofo ia he me'a 'oku hoko ki he ongo tamaio'eiki pango ko eni. 'I he taimi tatau 'oku fua homo ongo famili 'a e kona ho'o mo ngaue palaku. Mo me'a atu aa 'o fai leva ha fakatomala pea tafoki he ko e 'aonga pee ia ho'omo mo'ui he toenga manava 'oku mo ma'u.
5