Fakalakalaka ki mu'a tu'unga mateuteu 'a e Potungaue Mo'ui Featured
Senita Mo'ui 'i Mu'a
23 ‘Epelel,i 2020. ‘Oku hokohoko atu pē ‘a e teuteu ‘a e Potungāue Mo’uí ‘okapau ‘e a’u mai ai ‘a e COVID-19 ki Tonga ni ‘a ia ‘oku kau ki ai ‘a hono fakatau mai ‘a e ngaahi me’a ngāue, ako’i ‘a e kau ngāue tenau fakahoko fatongiá pea pehē foki ki hono malu’i ‘a e kau’ā fonuá.
Ko hono fakahā ‘eni ‘e he ‘Eiki Minisitā Mo’uí Palōfesa ‘Amelia Tu’ipulotu ‘i he pongipongi ‘o e ‘aho ni, ‘oku kei lele lelei pē ‘a e ngāue ‘a e Potungāué ‘i he tafa’aki kehekehe ko e tokateu ki ha taimi kapau ‘e a’u mai ‘a e COVID-19 ki hotau fonuá.
Na’a ne fakahā ‘oku ‘i ai ‘a e ngaahi ako ‘oku fakahoko ‘e he potungāué ‘o fengāue’aki mo e Kautaha Fakasekelitali ki he Kōmiunitī ‘o e Pasifikí (SPC) pea mo e kau mataotao ‘i he ngaahi mala’e kehekehe ‘o fakataumu’a ke ako’i ‘a e kau ngāué fekau’aki mo e mateuteu ko ia ki he COVID-19.
Na’a ne pehē ‘oku hokohoko atu pē mo e ngaahi ako ‘a e kau neesí pea ‘oku palani ke ‘i ai ha timi ‘e tolu ‘a ia ‘oku fakafuofua ko e toko 90 fakakātoa “ke teuteu’i kinautolu ke nau mateuteu atu ki hono tokangaekina ‘o ha taha ‘i Tonga ni ‘e puke ‘i he fokoutuá, ‘o a’u pe ki hono tokangaekina ‘o e tafa’aki ko ‘eni ko e intensive care mo ha toe fokoutua ‘oku toe fakatu’utamaki ange. ‘A ia ko e ako ko iá na’e fakahoko ia he uike kuo ‘osí pea ‘oku toe hokohoko atu pe he uike ni.”
Mateuteu ‘i he tafa’aki fakame’a ngāué
‘I he fakamatala ‘a e Toketā Pule Le’ole’o ‘a e Falemahaki Vaiolá Toketā ‘Ana ‘Akau’ola, kuo fokotu’u ‘a e taha ‘o e ongo mīsini ki hono tesi ‘o e COVID-19 ‘a ē na’e a’u mai ki Tonga ni ‘i he uike kuo ‘osí ke fakahoko ha sio ki ai pe ‘oku ngāue lelei.
Na’a ne fakahā foki ‘oku fakafuofua ‘e ‘i Tonga ni ‘a e mīsini ‘e taha ki hono sivi ‘o e fokoutua COVID-19 ‘i he uike ni fakataha pea mo e konga ‘o e ngaahi teunga malu’i (Personal Protective Equipment (PPE)) na’e fakatau mai mei ‘Aositēlēlia.
‘I he’ene fakamatalá ‘oku ‘i ai mo e mīsini tesi COVID-19 ‘e taha mei he Kautaha Mo’ui ‘a Māmaní ‘oku ‘iloa ko e GeneXpert ‘a ia tene lava ‘o fakahoko ‘a e fo’i tesi ‘e 3,300 ‘i he taimi ‘e taha.
“Na’e ‘osi tonu ke tau mai ‘i ‘Epeleli ni kae hangē pē ‘oku mou ‘osi mea’í ‘oku nounou e me’a kotoa ia ‘i māmani he taimi ni fekau’aki mo e tokanga’i ko ia ‘a e fokoutua ko eni ‘a e COVID-19. Ka ‘oku fakafuofua pē ki he faka’osinga ‘o e mahina ni, pe ko Mē, ka ko e mīsini ko ‘ení e a’u mai ia ki Tonga ni ke tokoni mai ki he’etau ngāue ko ia ‘oku faí.”
Taimi tatau ‘oku ‘i ai pē mo e ngaahi me’a ngāue ‘oku ‘omai he ‘Ofisi ‘a e SPC fakataha mo e WHO pea mo e Kautaha ‘a e Ngaahi Pule’anga Fakatahataha ‘a Māmaní (United Nations).
“Kau ki ai ‘a e oxygen concentrator mo hono ki’i kongokonga, kau ki ai mo e ngaahi me’a ngāue ke fai ‘aki hono haka ‘o e ngaahi me’a ngāué. Ko e ngaahi me’a kotoa ko ‘ení ko e ‘ofa ia ki he fonua kotoa ‘o e Pasifikí, pea ‘oku ou fakamālō ai, pea ‘oku tau fakamālō ai he ngaahi ‘ofa kotoa ko ‘eni kuo a’u taki mai ke tokoni mai ki hetau mateuteu mo tokanga’i ‘a kinautolu ‘e ma’u ‘e he fokoutua ko ‘eni ko e COVID-19.”
Malu’i e kau’ā fonuá
Fakatatau ki he Pule ‘o e Va’a Ngāue ki Tu’a ‘a e Potungāue Mo’uí, Toketā Reynold ‘Ofanoa ‘oku ‘i ai ‘a e ongo kōmiti lalahi ‘e ua kuo ‘osi fokotu’u ke na tokanga’i ‘a e kau’ā fonuá. Ko e kōmiti ‘e taha ki he kau’a fonua ko ia ‘i tahí pea ko e taha ki he kau’ā fonua ko ia ‘i he mala’e vakapuná.
“Ko hona tefito’i fatongiá ke fokotu’utu’u ha ngaahi tu’utu’uni ngāue ke muimui pau ki ai ‘a e ngaahi vakapuná, pea pehē foki ki he ngāue kotoa pē tenau tu’uta ki Tonga ni ke fakapapau’i pē ‘oku malu ‘a e ngaahi kau’ā fonuá mei he faingamālie ‘e hū mai ai ‘a e COVID-19 ki Tonga ni.”
Na’a ne pehē ‘oku fakafiefia ‘aupito ‘a e fengāue’aki lelei ‘a e ngaahi Potungāue ‘a e Pule’angá kae pehē ki he ngaahi kupu fekau’akí pea kau ki ai mo e ngaahi kautaha vaká ke siofi ‘a e tu’unga malu ‘o e kau’ā fonua, ‘o tatau pe ‘i tahi pea mo e mala’e vakapuná.
- MEIDECC
