Logo
Print this page

Fakana'ana'a Featured

Mo'unga Talau mo e Taulanga Puatalefusi Mo'unga Talau mo e Taulanga Puatalefusi

Fakana‘ana‘a

Fatu ‘ehe punake Vava‘u ta‘e‘iloa
(Koe faiva ta‘anga fakana‘ana‘a)

1. Ka malū pea tau ē kakapu
‘Ihe ‘otu motulalo ‘o Vava‘u
Pea hangē pē ‘oku te folau
Kau viki hangafia atu

5. Neu tu‘u he toa ‘i Longomapu
Tepa ki he Fakafanua‘amanu
Kihe utu mai ‘ae mo‘unga ko Talau
Moe konga vao ‘i Pāhalau
‘Ohuafi langa‘ia ‘ehe hahau

10. Kuo tulekina ‘ehe Tokelau
‘O tokoto hifo ‘i Tolungahaku
Falefata moe Hala Malumalu
Kalo ki Koloa moe ‘Otufangavalu
‘O mamata he loto ko ‘Utuuafu

15. Ha‘u tā tūkua ē Hala Ngutungutu
Kata kalo ki Tulukingavava‘u
Mo si‘i hifonga ‘i ‘Anaefu
Fanongoa mei ‘Anapupu
Si‘i ngala ‘ae ‘Utukalongalu

20. Fakapō kuo langa ‘a ‘atu
Kuo fakalolo ki tokelau
Kuo kapa talifaki ‘a manu
‘I Tu‘ungasika mo Luafatu
Luamoko moe motu ko Kitu

25. Si‘i falō ‘ae mo‘unga ko Vou
Kuo tafitonga ‘ehe malū
Uoi seuke! Na’a koha mala
Hoto ‘ofa ki Vava‘u kuo langa
He fonua ne ngali kātoanga

30. Na‘e ngana pē kiai e tala
‘Ihe lautele moe folivaka
Mo hono lelei fai ‘eva‘anga
Kapau ha Ha‘afuluhao hena taha
Pea ha‘u mu‘a ‘o fanongo he ta‘anga

35. Viki ka tō lulunga
‘Alo ‘i tu‘a Hunga
Ka ko Totokafonua
Teu tu‘u ‘i Tauta ‘o mamata ki Taula
Mo si‘i siale ‘o Mu‘omu‘a

40. Ha maau koe ‘e ‘ikai a matatua
Ko loto ke tuku ‘a Tongatapu
Moe Matahangale kau ‘alu
Koe ‘uhi ke lelu ai si‘oku ‘ofa
Kihe liku ‘i Matuanua

45. Si‘i manusiu ē ‘ene ngā
Koe mohe ‘apē ē ki Liku‘ā
Kae ‘ā kihe Fonongatoa
‘O sio hifo he Toalofa
Kihe mapuna hake ‘ae la‘ā

50. ‘Ihe hake‘anga ‘o Lepuhā
Kau hake hē ki Maluhola
Kau hifo ki Finekahoafa
‘O toli he vao kulukona
Ke ‘omi ke fehu‘iekina ‘e taha

55. Maama teunga fakaNiua
Ke ngangatu hotau pōhiva

Koe Ki’i Fakamatala Nounou:

‘Oku taku ‘o pehē na‘e fatu ‘ehe punake Vava‘u ta‘e‘iloa ‘ae ta‘anga fakana‘ana‘a ko ‘eni, ‘o pehē koe fa‘u kihe fānau ‘ae ‘eiki lahi mei Vava‘u na‘a nau folau ki Tonga Tapu, Tonga ‘Eiki mo Tonga Lahi he‘enau tangi koe ta‘elata, ‘ofa moe manatu ki Vava‘u Lahi mo hono fakalata, fakaholomamata moe faka‘ofo‘ofa hono ‘otu mātanga, ‘otu fanga, ‘otu ‘ana moe ’otu mo‘unga.

‘Oku kei tolonga mai ‘ae tukufakaholo fakafatu ta‘anga viki he kau punake ‘o Vava‘u Lahi, ‘o hangē ko ‘ene ‘asi he taha ‘oe ngaahi maa‘imoa faiva ta‘anga ‘ae Ta‘ahine Kuini ‘Ofeina ko Sālote, “‘Otu Ha‘apai fietanagata, Tu‘u ‘a Vava‘u he mātanga.” ‘Oku lahi ‘a Ha‘apai he fietangata, tau‘akitangata moe to‘a kae lahi ‘a Vava‘u he māfana, viki moe to‘a.

‘Oku lahi ‘ae fa‘ahinga kehekehe ‘oe ta‘anga, ‘o hangē koe ta‘anga viki, ta‘anga tengihia (ta‘anga tutulu), ta‘anga kakala (ta‘anga ‘ofa) mo e ta'anga fetau, ‘aia ‘oku kau ai ‘ae ta‘anga fakana‘ana‘a, ‘o tefito hono fakana‘ana‘a ha tangi ‘aha taha ha‘ane mamahi moe ta‘elata koe tupu mei he ‘ongo‘i ‘ofa moe manatu.

‘Oku ngāue‘aki lahi ‘ehe punake ni ‘ae heliaki fakafekauaki (associative, metaphoric heliaki) kae si‘i hono ngāue‘aki ‘ae heliaki fakafetongiaki (gualitative, epiphoric heliaki), ‘aia ‘oku lahi hona ngāue‘aki he faiva ta‘anga, faiva lea moe tufunga lea.

‘Ofa ma‘u moe ‘ānau fau,
Hūfanga Dr Ōkusitino Māhina
Professor of Art, Culture and Critical Anthropology
Tonga International Academy &
Vava‘u Academy for Critical Inquiry and Applied Research

Nepituno Media Online © 2015. All rights reserved.