Logo
Print this page

Faka’ai’ai Nai ‘e he Palēmia ‘a e Kakai ‘o e Fonua kenau Maumau Lao?: Talangata’a Palēmia Ki he Fakataha Tokoni Featured

Palemia 'o Tonga Hon. 'Akilisi Pohiva Palemia 'o Tonga Hon. 'Akilisi Pohiva

Nuku’alofa, 8 2015. Kuo faka’ikai’i ‘e he Palēmia ‘a e fokotu’u tohi na’e fakahoko mai mei he Fakataha Tokoni fekau’aki mo e ngāue ‘a e Pule’anga ke fakamo’oni ‘a Tonga ki he Konivesio Fakavaha’a Pule’anga ‘a e UN ‘oku ui ko e CEDAW.

Na’e fakahoko atu ‘e he Fakataha Tokoni ha tohi ki he Sekelitali Pule & Sekelitali ki he Kapineti (Memorandum Fika P.C. 42/2015) ‘o ‘oatu ai ‘a e Tu’utu’uni Fika J.C 28/2015 ‘a e Fakataha Tokoni ‘o e ‘aho 15 Sune 2015 ‘a ia na’e fakahahoko atu ai ‘a e ngahai me’a ‘oku ha atu ‘i lalo;

a. ‘Oku ‘ikai tui ‘a e Fakataha Tokoni fakatatau ki he fakamatala kuo nau ma’u ki he founga ngāue (process) ‘oku fakahoko ‘e he Pule’anga ‘o fakatatau ki he Lao ‘o e Fonua pehē ki he Kupu 39 ‘o e Konisitūtone ‘o Tonga.
b. Na’e te’eki ai tu’o taha ke fakangofua ‘a e Hou’eiki Minisitā kenau Fakamo’oni pe Fakapapau’i ‘a e Konivēsio fekau’aki mo e CEDAW.
c. Na’e te’eki tu’otaha ke ‘eke ki he Fakataha Tokoni ke ‘oatu ha’anau lau fekau’aki mo e kau atu hotau fonua ki he Konivēsio fekau’aki mo e CEDAW.
d. ‘Oku mau fokotu’u atu heni ki he Hou’eiki Minisitā ke fakata’e’aonga’i ha fakamo’oni ‘a e Pule’anga Tonga fekau’aki mo e Konivēsio fekau’aki mo e CEDAW.

‘I hano faka’eke’eke ‘e he Uepisaiti TONGANOW Online Community ‘e Indira Moala ‘i he ‘aho 7 ‘o Siulai ‘a e Palēmia na’a ne fakahā ko e anga ‘ene fakakaukau (“In My View”) ko e me’a ‘eni ia ‘a e kakai kenau fai tu’utu’uni ki ai ‘i ha Fili Fakahāloto pea ke tomu’a fakahoko ha talanoa kiai mo e kakai (public consultations).

‘Oku mālie ‘eni he ‘oku ‘ikai ke ‘i ai ha lao ia ‘i he fonua fekau’aki moha fili fakahāloto (referendum) pea ‘oku mahino pe foki mo e Kupu 39 ia ‘o e Konisitūtone hange koia ‘oku hā atu ‘i lalo. ‘Ikai ngata ai na’e toutou fakahā mei he Pule’anga kuo ‘osi fakahoko ‘a e talanoa moe kakai fekau’aki mo e kaveinga ni.

Kupu 39; "‘E ngofua ki he Tu’i ke fai ha ngaahi talite mo e ngaahi Pule’anga Muli ka ‘oku ‘ikai ngofua kene fai ha ngaahi talite ‘oku fai kehe mo e lao ‘o e Pule’anga ni. ‘Oku ‘ikai ngofua ki he Tu’i ke ue’i ‘a e tute ta’eloto kiai ‘a e Fale Alea. ‘Oku ngofua ki he Tu’i ke fakanofo ‘ene kau fakafofonga ki he ngaahi Pule’anga ‘o hangē koe ngaahi anga ‘o e ngaahi Pule’anga".

‘I hano faka’eke’eke ‘o e mataotao ‘i he mala’e ‘o e lao ka ko e Minisitā Malōlō ‘o e Potungāue Lao William Clive Edwards fekau’aki mo e kaveinga ni na’a ne fakahā ai koe Konisitūtone ‘o e fonua ‘oku ma’olunga taha pea ‘oku pule ka ‘oku ‘ikai ko e fakakaukau pe koe vakai ‘a e Palēmia. ‘Ikai ngata ai ka ‘oku ‘ikai ke ‘i ai ha lao ‘i he fonua kene fakangofua ke fakahoko ha fili fakahāloto.

Na’e toe pehe foki ‘e Edwards ‘oku ‘ikai toe kehekehe ‘eni ia mo hano faka’ai’ai ‘ehe Palēmia ‘a e kakai ‘o e fonua kenau maumau lao he ‘oku mahino lelei ‘a e lau ‘a e Lao mo e Konisitūtone ka ‘oku mahino mai ‘oku loto pe ke talangata’a kiai.

Na’e toe fakaha foki ‘e he Palēmia ‘oku ‘i he faka’eke’eke ko’eni ‘oku ‘i ai pe ‘a e mafai ‘o e Tu’i ka ‘oku ‘ikai ke fu’u lahi pea ‘oku meimei fakamamafa pe ke fakamo’oni ki he ngaahi me’a ‘oku tali ‘e he Kapineti mo e Fale Alea.

Kaikehe ‘oku ‘i ai pe mo e ngaahi mafai kehe ‘o e Tu’i ‘oku aofangatuku ‘o hangē ko ‘ene ‘asi ‘i he Kupu 77 (2) ‘o e Konisitutone;
 “‘Oku ngofua ki he Tu’i ‘i ha’ane finangalo, ke veteki ‘a e Fale Alea ‘i ha taimi pe pea fekau ke fakahoko ha fili fo’ou”.

Nepituno Media Online © 2015. All rights reserved.