Menu
cache/resized/7a303faa48902efd848c7494b9385c2b.jpg

RED

Rapid Engineering Diagnostic

Specialize in:

...
Latest News

Pōhiva & Tākangá: ‘Omai Mu‘a Hoku ‘Aho Fiefiatahá, Faka-‘ilo Au! Featured

Pōhiva & Tākangá: ‘Omai Mu‘a Hoku ‘Aho Fiefiatahá, Faka-‘ilo Au!

Nuku‘alofa, TONGA.

Faka-tapu atu kia Hou‘eiki mo e Kaingá.

Ko ‘eni kuo faka-hingoa au ko e “Faiongoongo Fili #1” ‘o e ‘Ōfisi ‘o e Palēmiá – Fanongonongo Mei He ‘Ōfisi ‘o e Palemiá, ‘Epeleli 7, 2015 –  ka e fai atu ‘a e tali faka-fuofua ki he ‘Eiki Palēmia Samuela ‘Akilisi Pōhiva, mo hono foha ko Siaosi Pōhiva, mo e kau fale‘i ‘i he ‘Ōfisi ‘o e Palemiá.

Kuo faka-manamana faka‘ilo mai ‘a Siaosi Pōhiva kiate aú. Pea ‘oku nau faka-‘ikai‘i tokua ‘oku “ta‘e totonu” ‘eku fa‘utohí, pea kuo tala leva ‘e he fale‘i ‘o e Palemiá – Kalafi Moala - ko e faiongoongo loi aú: “Loi Sione Mokofisi – ‘ikai ha software ke fakatau laumiliona,” ‘i he takafi ‘uluaki ‘o e “Taimi ‘o Tonga,” ‘Epeleli 8, 2015.   

Kuo faka-mafola ‘i he mītia Tongá, ko e tala mei he mafai ‘o e Pule‘anga Tongá. Hili ko iá, ko ‘enau “faka-‘ikai‘i” pē, kā ‘oku ‘ikai kenau lava ‘o toitoi mei he totonu ‘o ‘eku fa‘utohí. Pea kuo nau mio‘i ‘eku fa‘utohí tokua na‘aku tala kuo ‘osi tali ‘e he Kapinetí ke fakatau mai ‘a e polokalama komipiutá (software) mei a Siaosi Pōhiva, mo hono kaungā ngāue ko Paula Pīveni Piukalá.

Kā ko e ngutu pē ‘o Pīveni Piukalá na‘a ne tala ‘i he TV Tongá, ‘oku na fa‘u polokalama ke faka-lele‘i ‘aki ‘a e palopalema na‘e tala ‘e he Palemia ‘i he TV Tonga.

Faka‘uhinga ‘i: ‘O ka ‘ikai pē ko ‘enau mio‘i kākā ‘eku fa‘utohí, mahino leva kiate au ‘oku ‘i ai ‘enau palopalema ‘i he mahino‘i laukongá (reading comprehension deficit). Mou kataki ‘o toe lau fakaikiiki ange ‘eku ‘uluaki fa‘utohí na‘e pehē, “…kuo ‘oatu ia ke ngaue ki ai ‘a e Kapineti.”      

Ngaahi Faka-‘ikai‘i ‘o e Mo‘oní

Mo‘oni #1: Na‘e me‘a ‘a  Palēmia/Minisitā Ako ‘Akilisi Pōhiva ‘i he TV Tongá – faka-papau‘i ki ai ‘e Viola Ulakai ‘i he ‘ena faka-‘eke‘eke mo Dr. Visesio Pongi ‘i he TV Tonga, Ma‘asi 4, 2015, na‘e hokó – tokua na‘e lahi e lāunga mei he tokolahi ‘o e mātu‘á ‘o e fanau akó ki he ngaahi palopalema ‘o e polokalama komipiuta sivi faka-ta‘ú, Forms 5, 6, and 7.

Faka‘uhinga‘i: Na‘e ‘ikai fakahā ‘e he Palēmiá pe ko e tokofiha ‘o e ngaahi mātu‘á na‘a nau lāungá? Ko e setisitika eni ‘oku fiema‘u ke ‘ilo ‘o kapau ‘e tukuaki‘i ha palopalema ki ha setisitiká, ‘a ia na‘e pehē ‘e he Palēmiá na‘e tokolahi ‘o e mātuá na‘e lāungá. Fakatātā‘aki eni…‘Oku totonu nai ke veteki pe fetongi ha polokalama ‘oku lolotonga lele lelei pē, ‘o kapau ko e toko 10 pē na‘e lāungá mei he toko 1,000? Fēfē ‘o kapau na‘e lāunga ‘a e toko 100, pe toko 500?

Ko e toko fiha ‘oku totonu kenau faka-fofonga‘i ‘a e tokolahi ‘o e mātu‘á faka-katoá? ‘I he mala‘e saienisi ‘o e faka-totoló setisitiká; (a) ‘Oku fiema‘u ke fili tavale pē (random) ha kau faka-fofonga tokosi‘i (sample) mei he kotoa ‘o e tokolahí, ka e ‘oua pē tenau fekāinga‘aki; (b) ko e tokolahiange ‘a e kau faka-fofonga tokosi‘í, ke fakatatau ki he tokolahí faka-katoá, ko ‘ene leleiangé ia; (i) ko e fakasi‘isi‘iange ia ‘o e fehālaakí (errors), (ii) pea ko e mā‘olungaange ia ‘a e ofiofi ki he totonú.    

Mo‘oni #2: Faka ‘ikai‘i ‘e Siaosi Pōhiva, mo e ‘Ofisi ‘o e Palēmiá, ‘oku ‘i ai ‘e kaungā ngāue mo Pīveni Piukalá: ‘I he ‘osi pē ‘a e faka-hoko ‘e he Palēmiá ‘i he TV Tongá, ‘a ia na‘a ne ui ‘a  e polokalama komipiuta ko e “software,” pea na‘a ne liliu faka-Tongá ko e “mīsini,” na‘e tū‘uta mai leva ‘a Pīveni Piukala ki Tongá ní. Na‘e faka‘eke‘eke ‘e Viola Ulakai ‘i he TV Tongá ‘a  Pīveni Piukala ‘i he ‘osi ‘a e faka‘eke‘eke ‘o Dr. Vesisio Pongí (‘oku ‘iate au ‘a e tatatu vitiō ‘o ongo faka‘eke‘eké ni). ‘Oku faka-‘ikai‘i ‘e Siaosi Pōhiva ‘oku ‘i ai ha‘a ne kaungā ngāue mo Pīveni Piukala, pea tene faka‘ilo au.  

Faka‘uhinga‘i: ‘I he fakamatala ‘a Pīveni Piukala ki he toutou fehu‘i ‘a Viola Ulakai pe ko e ha ha‘ane “solution” (faka-lelei‘i) ‘o e palopalema ‘oku ne tukuaki‘i ‘oku ‘i he komipiutá (system) lolotongá. Na‘a ne fakahā, ‘a ‘ena ngāue mo e foha ‘o ‘Akilisi Pōhivá (Siaosi Pōhiva) − ‘a ia ‘oku ngāue ‘i he SPBEA − pea ‘oku faka‘amu ke ‘i heni ke ‘oange ki ai ‘a e “credit,” pea na‘a na faka‘osi ‘a e ngāue ko iá ‘i he 2013.

Ka na‘e maama mai ‘i he ‘ena faka‘eke‘eké, ‘a e feinga pē ‘a Pīveni Piukala ia kene pule‘i ‘a  ‘ene ngaahi tali kia Viola Ulakaí. Na‘e fonu ‘a e fakamatala ‘a Pīveni Piukala ‘i he ngaahi lea faka-pilitānia mamafa ‘i he tekinolosiá, ka na‘e fakahāange pē ‘e Viola Ulakai ‘oku ‘ikai mahino‘i ‘e ia, pea uanoa ai e kakai ‘o e fonuá.

Kiate au, ko e ngaahi fakamatala fie-tika eni ‘a e tokotaha tu‘uaki koloa ni, tautaufefito ki he ngaahi me‘a faka-komipiuta mo e tekinolosiá. ‘Oku ui ‘i muli ‘a e ki‘i feinga tu‘uaki ni ko e ki‘i “koniseti kulí mo e ‘uhiki‘i hoosi” (dog-and-pony-show).    

Mo‘oni  #3: Kuo faka-mo‘oni ‘i he tohi ‘a Dr. Pongi (‘oku ‘iate au ‘a e tatau ‘o e tohi ko ‘ení) na‘e feinga ‘a Pīveni Piukala ke tu‘uaki ‘ene polokalama komipiuta “system” ki he fakataha ‘a e Talēkitá mo e Kau Puleako ‘o e Potungāue Akó. Pea ne faka-tokanga ‘a Dr. Pongi kia Pīveni Piukala ‘e ‘ikai ngāue ‘a ‘ene polokalamá.  
   
Faka‘uhinga‘i: Na‘e fehu‘i ‘e Viola Ulakai pe ‘oku fiha ‘a e mahu‘inga ‘o e ‘ena polokalama komipiuta “software.” Na‘e tali ‘a Pīveni Piukala ‘o kapau na‘e tali ‘e he Potungāue Akó, na‘e ‘oange ta‘e totongi pē. Mahino leva kiate au, na‘e ‘ikai tali ‘e he Potungāue Akó, ‘a ia ‘e foki ki hono totongi totonú.

Pea tala leva ‘e Pīveni Piukala ia, ‘e foki leva ia ki he Palēmiá he ko e Minisitā Akó, pea tene fai e tu‘utu‘uni faka ‘osí. ‘Oku tau toe tatali ki he Kapineti pē ko e Minisitā/Palēmiá ‘oku ne fai ‘a e tu‘utu‘uni?

Na‘e ‘ikai fakahā ‘e Pīveni ‘a e mahu‘ingá ‘o ‘ene polokalamá. Ko ia, na‘a ku fekumi ‘i he ngaluopé ‘o ma‘u ‘a e faka-fuofua mei he ngaahi polokalama komipiuta kalasi tatau ‘i he māketí. Fakataha mo e mahu‘inga fale‘í (consultancy); faka-totolo ‘ata‘atāfia (feasibility study); fokotu‘u (installation); fakahinohino kau ngāué; tauhi monomono (service contract); fakalakalaka (upgrades), ‘oku laka ‘i he $1 miliona.         

Foki e “Fanga Kuli-le‘ó” Ki he ‘Enau Luá
 
‘Ikai ‘oku faka-langakete (fakatapu atu) ‘a e taufā-holo ‘a ‘Akilisi Pōhiva mo ‘ene fanga poné? Na‘a nau fa‘a ‘ohofi holo ‘a e ngaahi pule‘anga ‘o e kuohilí ko e fanga “kulī-le‘o” fekai. Kuo nau tafoki mai eni ‘o ‘ohofi tokolahi‘i au, ‘a e anga ta‘e faka-temokalati mo fulikivanu na‘a nau fa‘a faka-fetau ki aí.     

Pea kuo nau pehē ‘ekinautolu kuo nau potoange ‘i hotau ‘Otua Polinisia tuku-fakaholo ko “Maui Kisikisí.” Kuo nau lava ‘o fusi fonua ‘aki ha ngaahi māta‘u mei ono‘ahó, ko ‘enau faka‘aonga‘i ‘a e komipiutá. Pea ‘oku ‘ikai kenau toka‘i mai ha taha he kuo nau mā‘olunga kinautoulu ‘i he laó.
 
‘Oku ou faka‘ofa‘ia ‘i he ‘etau Palēmiá. Kuo ne ma‘u langilangi‘ia mei muli tu‘olahi, ko e to‘a ‘o Tonga ‘i hono malu‘i ‘o e Temokalati. Ka ‘oku ne faka-mole‘i ‘a e koloa mahu‘inga ‘o e fonuá ke lolomi ‘a ‘eku tau‘atāiná ke pulusi ‘eku ngaahi fakakaukaú. Ka ‘oku ou tu‘u ‘i he totonú peau lotolahi ‘o hangē ko Tevita mo Kōlaiaté.

Kuo ‘ave ‘e hono tangata fale‘i ko Kalafi Moala ‘a e koloa ‘a e Pule‘angá ‘o faka -‘aonga‘i ‘i he ‘ene nusipepá, “Taimi ‘o Tongá.” Kuo ne faka-hokohoko kimautolu ko e kau fili ‘o e ‘Ofisi ‘o e Palemiá. Kuo hoko ia ko e “Kēnolo Polisi Kesitapo” (Nazis Gestapo Police) ‘o Tongá.

Ko eni ‘eku tali kia Palēmia ‘Akilisi Pōhiva, Siaosi Pōhiva, Pīveni Piukala, Kalafi Moala, mo e Va‘a Taki Pule‘angá: Mou ‘omai hoku ‘aho fiefiatahá, faka‘ilo au! Pea kia Kalafi Moala; ‘oku ke ‘oho noa‘ia ka ‘oku ‘ikai teke kau ‘i he fuhu ni.               

Kuo ke ‘ohifo ‘etau felāfoaki ko e kakai sivilaisé, ketau fai-ongoongo tui-pivá. Ka ko ‘eni; tau tuku mu‘a ‘a ‘etau fai-ongoongo tui-pivá; tau hiki hake ‘o fai-ongoongo tui-pōtisi.   

Ko ‘Eku ‘Analaisó:

Ko e fatongia ‘o e kau faiongoongo tau‘atāiná, kuo pau ketau ‘atamai fifili pea faka-‘eke‘eke ke fakatotolo‘i ‘a e totonú. He ko e lahi e ngāue hala‘aki e mafaí ‘o e kau taki fonuá (corruptions), ko e lahi hono faka-ngofua kenau fa‘ifa‘iteliha ‘aki honau mafaí, mo hono fakamole hala ‘o ‘etau tukuahaú.

Na‘a ku mahamahalo ko e faka-ma‘ala‘alá na‘e fai ‘e he Palēmiá ‘Akilisi Pōhivá, ka ‘e toki faka-pone ‘a e tau mai ‘a Pīveni Piukala ‘o fai hono tu‘uaki ‘o ‘ena polokalama komipiutá “software” mo Siaosi Pōhivá. Pea kuo faka-mo‘oni ki ai ‘a e ngaahi polokalama TV, pea mo Dr. Vesisio Pongi, pea fai pē ‘e he Palēmiá mo Pīveni Piukala hono faka-fe‘iloaki mai ‘o ‘ena polokalama komipiutá.

Kuo nau tala tokua ‘oku ‘ikai ke ‘i ai ha polokalama komipiuta. ‘Oku tau faka‘amu ko e mo‘oni ia. Pea kuo lava ai hotau fatongiá; ko e faka-haofi ‘a Tonga mei he faka-pale‘i faka-pone ki he fāmili ‘o e Palēmiá mo ‘enau kau poné.    

(Ko e taukei fa‘utohi ‘a Sione A. Mokofisi ‘i he mītia ‘Ameliká mo Tongá ‘i he lea Tongá mo e Ingilisí. Na‘e ngāue ‘i he ngaahi nusipepa faka‘ahó, pea ‘ētita faka-uike mo e ngaahi makasini faka-māhiná. Na‘e ako ‘i Liahona High School; AA, Mesa College, Arizona; BS, BYU-Hawai‘i; MBA, University of Phoenix – Utah. Ko e Talēkita ia ‘o e English, Journalism & Languages Department, Tonga International Academy, Haveluloto, Tongatapu. Tu‘asila fetu‘utaki E-mail: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.).

 

16 comments

  • Sione A MokofisiA
    Sione A MokofisiA Friday, 17 April 2015 07:20 Comment Link

    Malo Pisila Tu'itupou. 'Ikai koe "multi-million" ko e lahi hake 'i he $1 miliona?"

    Report
  • Kai Kuava
    Kai Kuava Friday, 17 April 2015 04:28 Comment Link

    Sione A Mokofisi, mahalo ʻoku ngali foʻou ho hingoa ki Tonga ka ʻoka ʻeke mai kia kimautolu ko eni ʻi Soleiki ni te mau kata lahi ka ko e faʻahinga mioʻi tatau pe ena ne ke fai heni. Ko e poini ʻoku ou fakatalanoa atu ai, ko hoʻo pehe pe IS NOW BEING CLEARED, ʻoku fakamahino mai ai naʻe ʻi ai e pepa submission ʻo e fakatau software ko eni ki he kapineti, pea naʻe fakahu ki he kapineti, aleaʻi he kapineti ke fakapaasi. Katoa e foʻi process ko ia HALA ha foʻi moʻoni ʻe taha ai. ʻOku ke LOI mo FAASITUʻU! Tuku hoʻo kaimumuʻa

    Report
  • Sione A Mokofisi
    Sione A Mokofisi Friday, 17 April 2015 01:06 Comment Link

    Malo Pisila Tu'ipulotu...'Ikai ko e "multi-million dollar" ko e "lahi hake 'i he "$1 million dollars?"

    Report
  • Pisila Tuipulotu
    Pisila Tuipulotu Thursday, 16 April 2015 20:50 Comment Link

    Ikai ke 'ilo hifo 'e Mokofisi koia 'oku mio'i 'ene 'ene faitohi! 'Oku ke he 'ene tohi fakapilitania pea kehe 'ene translate kihe fakatonga, pea loi leva 'enei faka'uhinga! Ta koee Koe mahu'inga 'o e software 'oku laka hake he 1 miliona kae tala'a 'eia Koe multimillion dollar software!
    Kehe fakama'ala'ala 'a Siaosi Pohiva fekau'aki moe fengaue'aki mo Piveni pea kehe 'ai 'ene faka'uhinga!
    Mokofisi jumped the gun, but the gun has no mahafus!!! lols....malie!

    Report
  • Sione A Mokofisi
    Sione A Mokofisi Thursday, 16 April 2015 20:40 Comment Link

    Kai Kuava...Ko e tu'o 2 eni ho'o 'eke mai, pea ko e tali 'oku tatau pe hange ko e tali kia Kalafi mo e PMO. Ngali mai 'oku tatau ho'o mou "reading comprehension" mo Kalafi Moala mo e PMO. 'Oku tatau 'a e "being cleared" mo e "has cleared?" Time for a refresher course in Reading Comprehension buddy.

    Report
  • Kai Kuava
    Kai Kuava Thursday, 16 April 2015 19:22 Comment Link

    Ta 'oku mo'oni pe 'a Kalafi Moala ia ko e TANGATA LOI koe Sione A. Mokofisi! Na'e 'ikai ko ho'o fakalea ia “…kuo ‘oatu ia ke ngaue ki ai ‘a e Kapineti.” Ko ho'o fakalea na'a ke pehe, "A new multi-million-dollar software is now being CLEARED through Cabinet, to be purchased from the PM 'Akilisi Pohiva's son and his partner......" Can you elaborate on that? 'Oku anga fefe hano clear ha fa'ahinga me'a 'o fakafou 'i he Kapineti? 'Ikai ko e fo'i kaimumu'a ena ne 'uhinga ki ai e Palemia 'oku 'ikai ke mo'oni???

    Report

Leave a comment

Make sure you enter all the required information, indicated by an asterisk (*). HTML code is not allowed.

back to top