Kākā'i ‘e ‘Etuate mo ‘Akosita Lavulavu Pule’anga (TVET Grant) ke ma'u $553,800.00 ‘Unuaki ‘o Tonga: Lipooti ‘Atita ^Featured

18 Novema, 2016. Kuo fakahū mai ‘a e lipooti ‘a e ‘Atita ‘i he ta’u 2016 fekau’aki mo e ngāue kākā, ngaue’aki ‘a e lekooti loi mo ‘ikai fou he founga ngāue na’e fakahoko ‘e ‘Etuate Lavulavu ‘a ia koe Talēkita ‘o e ‘Unuaki ‘o Tonga ‘o a’u mai ki he konga ki mui ‘o e 2014 pea mo ‘Akosita Lavulavu ‘a ia koe Talēkita ia mei he kong ki mui ‘o e 2014 ‘o a’u mai ki he 2016.

Ko e lipooti ko’eni ‘oku fakalilifu ‘o fekau’aki tonu ‘eni mo hono lohiaki’i mo kākā’i ‘o ngāue’aki ‘a e ngaahi lekooti loi ke ma’u mai ‘a e pa’anga na’e a’u ‘o laka hake he vaeua miliona ma’ae ‘Apiako ‘Unuaki ‘o Tonga ‘i he Semisitā 1 2013, Semisitā 2 2014 mo e Semisitā 1 2015.

Ko e pa’anga tokoni foki ko’eni ‘a e Pule’anga ‘oku fakafou ‘i he polokalama TVET pe ko e Technical Vocational Educational Training Grant ‘o taumu’a ki he ako ngāue faka-tekinikale ‘i he fengāue’aki mo e Potungāue Ako.

‘Oku totongi leva ‘o fe’unga mo e pa’anga ‘e $600 ki he fo’i ‘ulu ki he semesitā pea ‘oku ‘i ai hono ngaahi tu’utu’uni ‘o kau ai kuopau ke lēsisita ‘a e tamasi’i pe ta’ahine ako, pau ke totongi ‘ene ako, pau ke ‘uhinga lelei ‘ene kau ki he ako ‘o kau ai hono puipuitu’a fakaako pea fe’unga, pau ke fakapaasi ‘e he TNQAB ‘a e koosi faka-tekinikale ‘oku ako’i, tu’unga taau ‘a e faiako mo e ngaahi tu’utu’uni kehe pe.

Founga hono lēsisita kākā’i ‘o e fanau ako

Fakatatau ki he fakamatala ‘a e Lipooti ‘Atita koe founga na’e lēsisita ‘aki ‘a e tamaiki ako na’e ‘alu ‘a e ni’ihi pe mei he ‘apiako ‘o lēsisita tavale mai ‘a e fanau a’u ki e kakai lalahi mei he ngaahi feitu’u kehekehe ‘o kau ai ‘a e ngaahi kolo pea na’e ui ‘eni koe “lesisita mei tu’a”. Na’e ‘i ai moe fanau ako ia na’e fakahū mai ‘i he founga koe Fakafetongi Koloa (Commodities Exchange) 'o totongi ‘aki ‘a e koloa faka-Tonga, puaka, kato me’akai, hina lolo, mo e ngaahi koloa kehekehe pe.

Na’e ‘iai mo e konga koe hūmai ‘i he founga koe nō tokua kae tātā fakafoki (student loan agreement). Na’e ‘iai leva mo e konga koe kau ngāue fakataimi ‘i he ‘Apiako ‘o kau ai ‘a e kau kuki, kau tafi kau folōsou, to'otama ka na’e lesisita mo kinautolu ‘oku nau kau he ako.

Ko e me’a ne pango mo fakalilifu koe konga ‘o e kau lēsisita na’e fai hono faka’eke’eke ‘o a’u ki he ngaahi kolo ‘o mahino mai na’e ‘ikai kenau ako kinautolu pea kau kiai mo e konga ‘o e ngaahi hingoa ‘oku mahino mai ‘oku ‘ikai ke ‘iai ha kakai pehe ia ‘i Tonga ni mo mamani ka koe fa’u ‘ata’ataa pe.

Na’e mahino foki mei he lipooti koe semesitā ‘e tolu ko’eni na’e toho ai ‘a e pa’anga ‘ova he vaeua miliona ko’eni ka koe toko 19 pe na’e ako mo totongi ako ‘a ia koe pa’anga ‘e 100 ki he semesitā pea ko kinautolu pe na’e totonu ke foaki ange kiai ‘a e $600 ki he fo’i ‘ulu fakatatau mo e tu’utu’uni ‘o e pa’anga tokoni ko’eni.

Ko e toko 34 na’e hū mai ‘i he founga fakafetongi koloa (Commodities Exchange) pea ‘oku ‘ikai ha lekooti ki he founga totongi ko’eni ke lava ke fakapapau’i ‘aki tukukehe ange ‘a e ‘ikai ke tali ‘e he founga ‘atita ‘a e Pule’anga. Na’e ma’u ‘i he founga ko’eni ‘e he ‘Unuaki ‘o Tonga ‘a e $20400.

Ko e toko 23 na’e ‘ikai kenau ako pe ‘ikai kenau ‘ilo ‘oku kau honau hingoa he lisi ‘a e ‘Unuaki ‘o Tonga pea totongi heni ‘e he TVET ‘a e $13,800 ki he ‘Unuaki ‘o Tonga ‘i he ‘ata’atāloa pe. Na’e ‘i ai leva moe toko 105 na’e kau honau hingoa he lisi ‘a e ‘Unuaki ‘o Tonga ka na’e ‘ikai kenau ako pe totongi ha ako.

Ko e toko 105 ko’eni ‘oku anga pehe ni fakatatau ki he lipooti ‘Atita;

a. Toko 3 na’a nau ako kinautolu ‘i ‘Ahopanilolo ka kau honau hingoa he lisi toho pa’anga ‘a e ‘Unuaki ‘o Tonga.

b. Toko 5 ‘ikai ha tohi talitotongi totongi ako

c. Toko 8 koe kau faiva folōsou kae ‘ikai ke ako

d. Toko 4 koe kau ifi kae ‘ikai ako

e. Toko 71 na’e hiki honau hingoa he lisi kae ‘ikai ako

f. Toko 3 koe kau ngāue falekai kae ‘ikai ako

g. Toko 11 na’e lēsisita ‘i he ngaahi ta’u ki mu’a kae ‘ikai kenau ako he semesitā ‘e 3 ‘oku fai ai ‘a e lipooti ko’eni

Ko e toko 105 ko’eni na’e ma’u ai ‘e ‘Akosita mo ‘Etuate Lavulavu mo e ‘Unuaki ‘o Tonga ‘i he founga ni ‘a e $63,000.

Ko e toko 278 ‘oku hā he lisi na’e kole nō totongi ako (Student Loan Agreement) ‘a ia koe $670 ki he tokotaha hili koia ‘oku $100 ‘a e totongi ako ki he semesitā pea ‘ikai ma’u ha lekooti ki he founga ko’eni pea ‘ikai falala’anga. Na’e ma’u ‘i he founga ko’eni ‘a e $166,800.

Ko e toko 62 na’e hū ‘i he fakafetongi koloa ‘a ia na’e ma’u ‘i he founga ko’eni ‘a e $37,200 pea toko 100 na’e hū ‘i he founga koe alea ngutu pe ‘a ia na’e totongi he founga ko’eni ki he ‘Unuaki ‘o Tonga ‘a e $60,000.

Na’e ‘iai mo e toko 286 na’e ‘ikai ha foomu kole hū pea ‘ikai kakato ha lekooti ka ‘oku hā mahino mei he fakamatala ‘a e lipooti koe founga ‘ikai fakalao mo fakapāpeliane ‘eni ka na’e totongi heni ki he ‘Unuaki ‘o Tonga ‘a e $171,600.

Na’e ‘i ai mo e toko 35 ka na’e fai e fekumi ki he ngaahi kolo ‘oku ‘ikai ha kakai pehe pea na’e totongi heni ki he ‘Unuaki ‘o Tonga ‘a e $21,000.

‘Oku hā atu he Tepile 1 ‘a e fakaikiiki ‘o e tokolahi mo e founga na’e lisi ai kinautolu ki he kumi pa’anga ko’eni pea koe Tepile 2 ko e fakaikiiki ‘o e ngaahi totongi kuo fakahoko.

Tepile 1

Tepile 2

Ngaue’aki ‘a e pa’anga ki he ngaahi me’a fakafo’ituitui

‘Oku fakaloloma he ko e konga ‘o e pa’anga ko’eni na’e ma’u mai ia ‘o totongi ‘aki ‘a e nō ‘a ‘Akosita Lavulavu mo ‘Etuate Lavulavu ‘i he Pangikē Fakalakalaka ‘a Tonga ‘Akauni Fika 152111 pea ‘alu fakahanga tonu leva ki he ‘Akauni Taautaha ‘a ‘Akosita Lavulavu Fika 152112. ‘Oku kau heni ‘a e $22,575 koe fakatau me’alele, $54,982 koe fefolau’aki he vaha’a ‘o Tonga mo Nu’usila pehe ki Vava’u mo Tongatapu, $4957 koe totongi kole visa ki Nu’usila, $6475 ko e kumi koloa naunau fale mei Nu’usila.

Na'e hoko foki 'eni lolotonga 'a e teu fili Fale Alea 2014 pea 'oku fepaki foki 'eni moe lao moe taumu'a na'e foaki 'aki e tokoni ko'eni. Na’e ‘i ai moe fakamatala ‘a ‘Akosita ‘o pehe ko e konga ki he vahe ‘a e kau faiako ka na’e faka’ikai’i fefeka ’eni ‘e he kau faiako na’e faka’eke’eke he lipooti ko’eni.

Na’e fokotu’u mai foki ‘i he Lipooti ko’eni ‘a e ‘Atita ‘a e ngaahi me’a ni –

1. Ke totongi fakafoki ‘e ‘Akosita Lavulavu, ‘Etuate Lavulavu mo e UTRI ‘a e $553,800 ki he TVET mo e Pule’anga

2. Ke ta’ofi leva ‘a e founga ‘oku ngāue’aki ‘e he ‘Unuaki ‘o Tonga ki hono lesisita ‘o e fanauako

3. Ke muimui ki he ngaahi tu’utu’uni ‘a e lao mo e ngaahi fiema’u ‘a e TVET kimu’a pea toki foaki ha pa’anga tokoni

4. Ke tuku atu ki he Potungāue Polisi ‘a e me’a ni ke fai kiai ha ngāue.

Toki hoko atu atu ki he konga 2