Totonu ke vahevahe “Tonga High School” me'a 'ofa mo e ngaahi 'Apiako kehe ^Featured

Ko e hā ‘oku ma’u aipē ‘e he Tonga High School ‘a e me’a leleitaha ‘oku me’a ‘ofa mai mei muli ki he ngaahi apiako ‘a Tongá ni? Kuo u faka-tokanga’i ‘oku ‘uluaki ‘oange ‘a e ngaahi faingamālie lalahi ‘i he ngaahi komipiuta, nauanau faleako, langa faka-lelei’i faleako, mo e kau faiako ako leleitaha ki he Tonga High School.

Kuo toki tū’uta mai ‘a e ngaahi naunau komipiuta fo’ou fe’unga mo e $800,000 mei Siaina, pea kuo foaki kotoa atu ia ki he Tonga High. Na’e faingamālie’i ai ‘e he Tokoni Palēmiá Ministā Siaosi Sovaleni (ko e tokotaha ako Tonga High mo ia), ke tali ‘a e ngaahi me’a ofá ni na’e foaki mai ‘e he ‘Ōfisa Kolo ‘o Dongguan, Vahefonua Guangdong, China, ‘i he uiké ni. Sai ia, toe ma’u monū’ia aipē THS.

“‘Oku fiema’u ke ‘i ai e pōto’i ‘ilo mo e ngāue faka-komipiuta; fiema’u e tamaiki akó kenau pōto’i ‘ilo ki he ako faka-komipiutá,” lau ia ‘a Minisitā Sovaleni. “Pea ke tokoni mo faka’ai’ai ‘o e tamaiki akó kenau mateuteu ki he ako faka-kolisi mo e ‘iunivēsití, pea kenau hokoatu ‘o ako saienisi komipiuta.”

Lelei mo ia, ‘oatu kotoa ia ma’a e Tonga High School, ka e kei tohi peni-vahevahe, pepa-laine, sioka, mo e palakipoe ‘a e ngaahi ‘apiako kehé. Ko e hā ‘oku ‘ikai vahevahe atu ai a e ngaahi me’a’ofá ki he ngaahi ‘apiako kehé?
 
‘ATAMAI MĀ’OLUNGA ‘O E “KI HE LELEITAHA”

Ko e fakamo’oni eni ‘e taha ‘a e fetuku kotoa ‘e he kau ngāue faka-pule’angá − tokolahi ‘o kinautolu ko e kau ako THS − ‘a e ngaahi faingamālié ma’a e Ako’anga Mā’olunga ‘o Tongá. Pea kuo hoko ‘a ‘enau motó, “Ki he Leleitha” ko ‘enau fasi-tau mo ‘enau tui faka-lotu.

He ‘oku ma’u ‘e Tonga High ‘a e fānauako leleitahá, pototahá, ‘atamai māsilatahá, pea ō hake aipē ‘enau fānaú ‘o hoko ko e fānauako Tonga High. ‘Oku hokoatu aipē ki honau ngaahi mokopuná. Ko e toe pē kenau mali-fāmili; ka ‘oku hulu ‘enau femali’aki ‘ia kinautolu pē; pea kuo fokoleta ‘enau faka-fanau ta’e mali ‘o tokolahi fe’au’auhi mo e ‘one’one ‘o e matātahí.

Lolotonga e kei tulituli hake ‘a e ngaahi ‘apiako kehé mo e tu’u-mo-‘omó, ‘oku totongi leleitaha ‘a e kau faiako ‘a THS. Pea si’i feinga e kau faiako ‘a e ngaahi apiako kehé kenau heka pasi holó, ‘oku faka’uli motoká fo’ou holo ‘a e kau faiako THS. ‘Io, ko e ola ia ‘o e feinga “Ki he Leleitahá” foki.

FIEMA’U “INTERNET” TA’E TOTONGI MA’A E ‘APIAKO KOTOA

Pea ‘oku tau faka’amu kotoa ko e lea ‘a Minisitā Sovalení ko ‘ene ‘uhingá ‘e ma’u faingamālie faka-kātoa ‘a e fānauako ‘o Tongá ni: “‘Oku fiema’u ‘a e kau ngāue pōto’i ‘i he tekinolosia komipiutá; ‘oku fiema’u e fānauako pōto’i ‘i he tekinolosia komipiutá, pea kenau ako tekinolosia komipiutá.” Ka ‘oku ‘ikai teu lea’aki e totonú, he ko e faingamālie pe eni ia ki he fānau ako THS.

Lava eni e ta’u ‘e taha kakato ‘eku foki mei ‘Amelika ’o faka-kaungā-tamaki ‘i hono langalanga ‘o e kolisi Tonga International Academy, Haveluloto. Kuo mau kamata ‘emau ngaahi kalasi tekinolosia komipiuta. ‘Oku mau kamata’aki e ngaahi kalasi fiká, pea mo e “business management,” ‘o hokoatu ki he “Comp TIA A+ Certification”. Pea ‘e tatau tofu pē mo e ngaahi ‘apiako kehé, ‘a e fiema’u lahi ‘o e komipiutá. Ka ko e fiema’u lahi tahá ko e Ngaluopé (Internet) ta’e totongi. ‘Oku si’isi’i e ‘aonga ‘o e ngaahi komipiutá ka e ‘oua leva kuo ‘i ai ‘a e Ngaluopé.

Ko Liahona High School pē ‘e taha ‘i Tongá ni kuo fuoloa ‘enau ako’i ‘a e ngaahi kalasi ako komipiutá. Na’e faka-mālohi’i kotoa ‘a e tamaiki akó kenau lēsisita ‘i he ngaahi kalasi komipiutá. Ko e fakahā ‘ia ‘e Folau Kioa, ko e Tokoni Palesiteni Pasifiki Sauté, ngaahi ‘apiako ‘a e Siasi Māmongá. Pea ko e tali ‘a hono faka-komipiuta ‘o e ngaahi ‘otu motú ko e tatali ki he Ngaluopé.

(Sione A. Mokofisi is a syndicated columnist in Tonga. He’s Director of English, Journalism & Business Management at Tonga International Academy. He holds a MBA degree from the University of Phoenix-Arizona; BS in Electronics Computer Technology from Brigham Young University-Hawaii; AA Electronics Technology from Mesa Community College-Arizona. E-mail address: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.)