Logo
Print this page

‘Oku kaunoa nai ‘a Tonga 'i 'Intonesia mo West Papua? Featured

Ko e Fakafofonga 'o 'Initonesia 'i he Tipeiti 'a e General Assembly 'a e UN Nara Masista Rakhmatia 'i he'ene fakaanga'i fefeka 'a e kau fakaanga mei he Pasifiki Ko e Fakafofonga 'o 'Initonesia 'i he Tipeiti 'a e General Assembly 'a e UN Nara Masista Rakhmatia 'i he'ene fakaanga'i fefeka 'a e kau fakaanga mei he Pasifiki

Lau 'a e 'Etita

‘Oku kaunoa nai ‘a Tonga 'i 'Intonesia mo West Papua?


Kuo hoko ‘a hono kamata’i ‘e he Palēmia ‘o Tonga Samuela ‘Akilisi Pohiva ‘a e lea fefeka fekau’aki mo hono fakaehaua ‘a e totonu ‘a e tangata ‘i West Papua ke muimui atu ai ‘a e ni’ihi ‘o e kau Taki ‘o e Pasifiki.

‘Oku malie foki ‘eni he ‘oku ‘ikai ke lea ‘a Nu’usila, ‘Aositelelia, Fisi, Ha’amoa, Papua Niukini ‘a ia koe ngaahi fonua lalahi ia ‘i he Pasifiki fekau’aki mo e kaveinga ni.

‘I he taimi tatau foki ‘oku ‘ikai foki ke makatu’unga ‘a e lea ko’eni ‘a e Palēmia ‘o Tonga hangē koia na’a ne fakahoko ki he General Assembly ‘a e UN ‘i he ‘aho 29 Sepitema 2015 ‘i ha ngaahi fakamo’oni ‘oku hoko ‘a hono fakaehaua ‘a e totonu ‘a e tangata (human rights abuses) mo e ‘ikai fakahoko ‘a e fakamaau totonu (injustice) ka koe lea fefeka pe he funga pe ‘o e mafana hange koia na’e ha he tatau (Transcript) ‘o ‘ene lea.

‘Oku ho’ata atu leva ki mamani ko e konga ia ‘o e tu’utu’uni ngāue ki muli (Foreign Policy) ‘a Tonga.

‘Oku mahino pe foki ia ‘oku toutou ‘ohake ‘i he ngaahi ongoongo mo e ngaahi lipooti hange koe Amnesty International mo e ngaahi kautaha ‘oku nau muimui’i ‘a hono fakaehaua ‘a e totonu ‘a e tangata ‘a e ngaahi fakamatala ni ka ‘oku mahu’inga ke fefeka ‘a e makatu’unga ‘oku fakahoko ‘aki ha tukuaki’i kae tautautefito ki hono lea ‘aki ‘e he kau taki he levolo fakavaha’a Pule’anga ‘o hange ko e UN.

‘Oku mole ke mama'o ke fai hano poupou’i hono fakaehaua’i ‘a e totonu ‘a e tangata mo e li’ekina ‘a e fakamaau totonu ka ‘oku mahu’inga ‘a e tu’unga (position) ‘oha fonua mo hono vā fakavaha’a Pule’anga (Diplomatic Relations) pehe ki he’ene tu’utu’uni ngāue ki muli (Foreign Policy).

Na’e toe hoko ‘a e me’a tatau ‘i he mahina ni pe ‘i Niu ‘Ioke ‘i he tipeiti ai pe ‘a e General Assembly ‘a e UN pea na’e toe kau atu mo e fanga ki’i fonua iiki ange he Pasifiki hono poupou’i ‘a e kaveinga tatau pea toe kau atu ai pe kiai mo ‘etau Palēmia ‘Akilisi Pohiva.

‘Oku totonu foki ke mahino ‘a e polisī ‘a Tonga ‘i he’ene fetu’utaki mo muli (Foreign Policy) pea mo ‘ene kaunga lelei 'a ‘etau ngaahi tu’utu’uni ngāue ki muli ki he lelei fakalukufua ‘a e fonua. Kapau koha me’a ki he lelei fakalukufua ‘a e fonua pea ‘oku totonu ketau teke ‘o hangē koia ‘oku angamaheni ‘aki.

‘Oku totonu ke mahino koe ngaahi tukuaki’i ‘oku fai ‘ehe Palēmia ki ‘Initonesia fekau’aki mo e fakaehaua ‘o e totonu ‘a e kakai ‘o West Papua ‘oku ‘ikai ke ‘i ai ha’atau fakamo’oni kiai. Ko hono ua ‘oku totonu ke tau fakapapau’i pe koe hā ‘etau lelei ‘e ma’u mei ai.? ‘E tu’umalie ai ‘a e fonua pea langa ai ‘a e mo’ui mo e ‘ikonomika.? ’Oku muimui atu heni ‘a e ‘isiu fakavaha’a Pule’anga hangē koia ‘oku taukave’i fakamamani lahi pea taki ai ‘a e UN ko e ‘oua e kaunoa (non-interference) 'i he ngaahi me'a fakalotofonua (domestic affairs) 'a e ngaahi fonua taua'ataina (sovereign states).

Oku tau kaunoa nai he kaveinga fakalotofonua (domestic affairs) ‘a ‘Initonesia?. ‘Oku mahino nai ‘oku lolotonga ‘i ai ‘a e mafai fakalao mo faka-hisitōlia ‘o ‘Initonesia pea ‘oku fakamalumalu kiai ‘a West Papua.? Kapau ko hono fakahoko ‘eni ‘e Tonga ‘i he funga ‘o e faka’alinga lelei ke sio mai ‘a mamani ‘oku tau kau he lea fefeka pea ‘oku totonu ke tuku he ‘oku ‘ikai koha tu’utu’uni ngāue ki muli lelei ia.

‘Oku ‘i ai ‘a e leini mo e pauni ‘o Tonga ke lele ai he ngaahi me’a fakavaha’a Pule’anga pea koe fonua kotoa pe ‘oku ‘i ai ‘ene fakakaukau (interest) fekau’aki mo ha’ane polisī ki muli (Foreign Policy) ‘a ia ‘e ‘osi ange ‘a e ‘aho tetau ma’u mei ai ha lelei.

Ko Tonga koe fonua fakafalala pea ‘oku totonu ke fakafuo ‘a e tu’utu’uni ngāue ki muli ‘i he fakafalala (Dependency) ka ‘oku ‘ikai koe fakatupu tala’a mo moveuveu (provocation) ‘o tataki ki he kaunoa. ‘Oku totonu ke tau siosio lelei ki he longo ‘a Nu’usila mo ‘Aositelelia pehe ki Fisi neongo ‘oku ‘i ai ‘enau interest ‘i honau vā mo ‘Initonesia ka ‘oku nau lava ‘o lau he vaha’a laini ‘a e ta’au ‘o e vā fakavaha’a Pule’anga.

‘Oku ‘i ai pe foki ‘a e va’a ‘a e UN ki hono taukave’i ‘a e totonu ‘a e tangata mo e ngaahi fonua ‘oku nau ‘i he malumalu ‘o e pule faka-kolonia pea ‘oku ‘i ai mo e ngaahi founga alēlea (dialogue) ‘oku fakahoko’aki ‘a e halafononga kiha tau’atāina pea kuo talamai mahino ‘e he hisitōlia ‘a ‘ene tukutuku’au mai he ‘oku ‘ikai koha me’a faingofua ‘a hono to’o ha naunau moha mafai na’e tukua’u faka-hisitōlia mai mei mu’a.

Kuo lea mai ‘a ‘Initonesia hangē koia na’e hoko he Tipeiti ‘a e General Assembly ‘a e UN he uike ni ‘o tuhu’i mai ‘etau kaunoa ‘o kau ai ‘a hono tukuaki’i ‘oku ‘ikai ke mahino ki he ngaahi fonua fakapepaki ‘i he Pasifiki ‘a e kaveinga fakalotofonua ‘a ‘Initonesia mo ‘ene tukutuku’au faka-hisitōlia mai.

‘Ikai ngata ai ka ‘oku faka’ai’ai ‘e he ngaahi fonua ko’eni ‘oku nau poupou ki West Papua kau ai ‘a Tonga ni ‘a e moveuveu fakalotofonua ‘i ‘Initonesia ‘i hono vā mo e vahenga West Papua ‘a ia ‘oku ‘i he malumalu ‘o ‘Initonesia.

‘Oku totonu ke tau fehu’i hifo pē ‘oku lolotonga ma’u ‘a e fakamaau totonu ‘i Tonga ni.? ‘Oku totonu foki ‘i he taimi tatau ketau fakatokanga’i ange ‘oku ‘ikai ko e fakaehaua ‘a e totonu ‘a e tangata ‘oku ‘uhinga pe ki he fakafisikale (physical) ka ‘oku kau ai ‘a e faka’atamai, faka mōlale, fakalao, fakaongo mo e hā fua. Ko e fehu’i leva pe ‘oku hao mei ai ‘a Tonga?

‘Oku totonu ketau toe siofi fakalelei ‘etau tu’utu’uni ngāue ki muli (Foreign Policy) pea tau toki lea fefeka he ngaahi me’a fakavaha’a Pule’anga.

Nepituno Media Online © 2015. All rights reserved.