“ 'E pehe tokua e 'Etuate Sungalu Lavulavu (ESL), pea to e angimui kuikui ki ai 'a Samuela 'Akilisi Pohiva (SAP), 'Oku malie pea to e lelesoni 'a e fili ko 'eni 'e he Paati Temokalati 'a e 'Otu Anga'ofa (PTOA) 'enau kau kanititeiti ki he teu fili falealea 'o Novema 16, 2017.
'Oku lau ia 'e he tokolahi 'a e toenga 'o e fonua 'oku ta'eoli mo to e fakamamahi he'etau sio ki he kovi 'a e founga ngaue mo e nunu'a kovi 'a e taki 'a e SAP ka e tautefito ki hono tu'unga ko e Palemia (PM) 'o e fonua mo hono Pule'anga.
'Oku ta'efa'alaua 'a e kovi 'o e founga taki kovi mo e ola kovi mo e nunu'a kovi 'o e taki 'a SAP ke tau lau fakalautelau ka na'e hoko kotoa ia ke tefito ai hono veteki mo holoki 'a e Falealea 'o Tonga 'a ia ko e toki fuofua hojko ia ha me'a pehe he hisitolia 'o e falealea mo e fonua.
'Oku tau to e tokanga'i 'a e kau ka'ate motu'a mo e kau ka'ate fo'ou kuo nau kei fai pe he poupou ki a SAP mo hono Plu'anga 'o 'ikai 'ilo pe 'oku mahino ki honau 'atamai mo e fakakaukau 'a e tu'unga fakatu'utamaki mo e maumau lahi kuo ne fai mo hono Pule'anga ki he fonua mo e kakai.
'Oku mo'oni 'a e tukuhua 'a e kau kava Tonga, 'Oku hanga 'e SAP 'o komo ta'efakaongonoa honau 'uto 'o 'ikai to e 'i ai ha'anau 'atamai mo e fakakaukau lelei mo nge'esi (mo e kakai tokolahi ta'e'atamai mo ta'e'uto 'o e fonua mo e kakai) pea 'oku 'uto mo poto ia he kau ako mo e kau lotu lelei 'oku nau malele ki he PTOA. 'Oku anga'aki 'e SAP hono fili 'ene kau fale'i mo e kau muimui mei he kau kaka mo e kau loi 'o taki pe ai 'a ESL 'o ngali 'uhinga tokua ko e politiki ko e kaka mo e loi ka e 'ikai ko e faitotonu mo e mo'oni.
'Oku 'uhinga fakafika ia 'o pehe ni, 'Oku tatau 'a e taki 'a SAP mo hono Pule'anga = 0 (fuolahi hange ko mamani) pea neongo 'a e fo'imoa folhai hono ola mo e nunu'a kovi 'oku ke i heke mo malele pe ki ai 'a e kau ka'ate motu'a mo e kau ka'ata fo'ou he ngaahi 'uhinga siokita mo e siome'a ka e hoko ia ko e lavaki 'o e fonua mo e kakai.
'Oku 'uhinga fakafika ia 'o to e pehe ni: 'Oku tatau 'a e kau ka'ate motu'a mo e kau ka'ate fo'ou = siokita, siome'a = kaka mo e loi = ta'e'ofa mo e ta'etoka'i = ki he to e ngaahi me'a lahi. 'Oku 'ikai 'ilo pe na'e 'i fe 'a e kau Temo ko 'eni talu 'a e kamata 'a e ngaahi konivesio he konisitutone mo e temokalati k kuo loa 'a e mavahe 'a e kau ako, kau lotu, ku pisinisi mo e ha fua he'enau 'ilo pe 'a e kaka mo e loi 'a SAP fakataha mo e ta'e'atamai mo e ta'efakakaukau.
'Oku mau lea mo kaila fakataha 'oku fu'u ta'eoli/ta'ehuni pea to e fakamamahi/fakatuputangi ka e 'ikai 'ikai hangeko e lau 'a ESL mo SAP, 'O malie pea to e lelesoni! ”