“ Malo 'etau ma'u e pongipongi fakakoloa ko'eni kae kei hoko atu aipe 'etau potalanoa. Teu toe fakamamafa'i pe 'a e mahu'inga 'o e polokalama SWP ki he ma'u faingamalie ngaue ki he kakai hotau ki'i fonua masiva. Koe ta'u 'eni 'e 5 'ene lele pea 'oku mahino 'oku lahilahi e ngaahi palopolema ke fakalelei'i na'aku lave ai ki he excample 'e taha 'i he'eku post kimu'a. Koe'uhi ke lelei ange 'a e outcome moe experience 'a e tamaiki Toli mo Tonga 'oku fu'u fiema'u 'aupito ia ke fakalelei'i e ngaahi palopolema kuo tuku hake. Hange ko ha project kotoa pe ngaue kotoa pe 'oku palani pea fakalele, na'e fai e ngaahi visone mei he kuohili ki ha faingamalie pehe ni ma'a Tonga mo Aositelelia. Pea base 'i he ngaahi visone ni ha ngaahi fakataha 'a e ongo pule'anga mo fa'u hono ngaahi aleapau pea ko hono fanautama 'eni 'a e SWP. Pea na'e pilot (trial) a e polokalama ni mei he 2008-2011. 'I he evaluation report ki he pilot, na'e 'asi ai 'i he lau 'a e kau faama na'a nau kau, 'a e lelei kiate kinautolu kae kei tu'u pe 'a e ngaahi faama lahi 'o 'ikai kenau fie kau koe'uhi koe ngaahi fkmole 'oku involved pea ua kiai ko'enau 'ilo koe involve 'a e kau contractors 'e fkehaua'i e kau ngaue. Mahino ia 'oku 'ikai ke fiemalie 'a e kau farm owners tokolahi, neongo emahu'inga e profit kiate kinautolu, ka 'oku kei 'iai 'enau set of morals amoe value fekau'aki moe hono respect e totonu 'a e tangata ngaue. Kuo lolotonga lele 'eni e SWP (implementation) pea koe 'u steps mahu'inga 'aupito 'i he fakalele 'o ha fa'ahinga projects pe, ke fai hano monitor, review mo evaluate lolotonga e lele (implementation) 'a e ngaue pea ke respond e kau taki moe kinautolu 'oku nau resonsible ki he SWP ki ha ngaahi palopolema 'oku 'ohake pea toe mahu'inga ange ke fai ha ngaue kiai, ke fakalelei'i mo liliu if needs be. 'O fai pe ia 'i he lolotonga pe 'a e lele 'a e polokalma. 'I he ngaahi fklelei moe liliu pehe ni tene fklelei'i aipe 'eia 'a e SWP lolotonga pe 'oku kei 'omi e kau ngaue. 'Oku 'ikai koe 'uhinga e ngaahi talanoa ki he palopolema ia ke tuku ai e ngaue ia pe ta'ofi e SWP, ka ke fklelei'i 'o fktatau ki he aleapau 'a e ongo founua. Koe taha foki 'i he 'u conditions mahu'inga 'i he aleapau, ke entitlement fknague 'a e tokotaha toli kotoa pe ke tatau pe mo ha taha ngaue nofo fonua 'i Aositelelia. 'Oku ou tui koe palopolema 'eni 'oku 'efihia lahi ai 'a e polokalama ni. He 'oku tonounou 'aupito 'a e kau contractors moe 'u farm owners 'i hono tauhi pe comply ki he ngaahi lao ngaue 'o e fonua ni 'o hange koia kuo tu'utu'u ni 'ehe SWP. Fakatataa 'aki 'eni. Koe lao ngaue 'i he fonua ni, ke malu'i e kau ngaue mei ha lavea pe puke lolotonga 'enau 'i he polokalama toli, kuopau ke totongi 'a e Health Insurance Cover (HIC) pea moe Workover ki ha lavea he ngaue ke cover kinautolu he expenses moe compensations. Pea 'oku to'o (deduct) 'ehe contractors 'a e $22 'i he uike kotoa pe ki he HIC ka 'oku mahino 'oku 'ikai ha HIC 'i he taimi 'oku lavea pe puke ai ha taha he tamaiki toli. 'Oku fekau kenau o pe 'o totongi 'enau sio toketa, fakamole 'enau tokoto falemahaki toki tanaki kiai e medication. 'OKu fehu'ia 'ehe tamaiki toli pe koe ha e 'aonga e to'o he'enau vahe 'a e $88 he mahina, mahina 'e 6 'enau 'i he toli ($88x6) 'oku totongi 'ehe tokotaha 'a e $528, liunga 'aki 'eni 'a e tokolahi 'o e kau toli 'i ha contractor 'e taha, tau pehe 'oku toko 200 'ene kau toli mei Tonga - $528x200 fe'unga ia moe $105,600 kuo to'o mei he vahe 'a e kaunga 'o 'asi he payslip kae 'oku mahino 'oku 'ikai ke totongi ia ki ha ki ha kautaha Health Insurance, he 'oku 'ikai pe ke tala ia kianautolu keoha enau kautaha Health Insurance , 'ikai ke tala kia nautolu pe koeha 'enau Policy number pea issue ha'anau HIC Card, koe'uhi kenau show ki he toketa pe falemahaki he taimi 'oku nau puke ai. Koe taimi 'oku puke ai ha taha na'e 'iai e taha na'e hospitalised koe asthma mahaki hela, pea moe taha na'e appendix koe 'eke 'ehe falemahaki pe 'oku 'iai ha HIC koe tali 'ikai ke 'ilo kiai. Koe fehu'i 'oku 'ife 'a e fu'u $105,600 kuo to'o 'ehe contractor ko'eni mei he vahe 'a e toko 200 'i he ta'u. Toe fao'i atu ke liunga'aki 'a e $105,600 'a e ta'u kuo lele ai e businisi contracor ko'eni, talu mei he 2012, ta'u 'eni 'e 5. $105,600x5yrs=$528,000. 'i he ta'u pe 'e nima e lele kuo fakatau 'api ia 'e 4/5, pasi 'e fiha moe 'u me'alele mamafa lauimano ki 'olunga 'e fiha, kae si'i foki e tama toli koia na'e 'a he 4am 'o ngaue long hours he 'aho 'e 5-7 (varies) toki foki ki he nofo'anga he late afternoon or evening, ki Tonga malo pe ma'u ha ki'i la'i kapa ke langa ha ki'i fale. 'Oku tau lava 'o 'ilo'i heni 'oku 'iai e me'a 'oku fealaaki he 'oku tu'umalie e kau middle people ia 'o langa honau ngaahi 'api hange ha palasi kae foki atu e tama ngaue ia 'o lue lalo holo pe 'i Tonga mo feinga'i ke 'iai ha ki'i palepale. Koe ngaahi loopholes 'eni 'oku fai kiai e tokanga. 'Oku fiema'u ke tatapuni 'eni kae lava ke inu kakato e melie 'ehe tamaiki 'oku nau fai e ngaue, 'o 'oua 'e fkatafe ia he tafa'aki pea a'u ia ki he tama toli kuo tai'i e lepa ia 'o mosimosi pe. 'Ofa atu pea malo e potalanoa lelei. ”