‘Ikai’ ‘Ilo Kainga Leimātu'a ki he Tohi Tangi ‘a Lavulavu ki he Tu’i fekau'aki mo e Ma'u Tofi'a Featured
'Etuate Sungalu Lavulavu
Nuku’alofa, 24 Nōvema 2015. ‘Oku kei fakatumutumu ‘a e kainga ‘o Fotu ‘o Leimatu’a ‘i he mahino na’e fatu ‘e ‘Etuate Lavulavu ‘a e tohi Tangi Ki He’ene ‘Afio fekau’aki mo honau ‘Eiki ka ko e Matāpule Ma’u Tofi’a ko Fotu ‘o Leimatu’a.
‘Oku ‘ikai ke mahino ‘a e kakano ‘o e Tohi Tangi ko’eni ka ‘oku faka’ohovale ‘a ‘ene hā mai ‘i he Ongoongo Tukuatu ‘a e ‘Ofisi ‘o e Palēmia 'i he 'aho 23 Novema 2015 na’e a’u ki he Tu’i ‘a e tohi ko’eni. Fakatatau ki he fakamatala falala’anga 'a e ni'ihi 'o e kakai ‘o e kolo na’e ‘ikai kenau kaunga ki he Tohi Tangi ko’eni pea ‘oku ‘ikai ke mahino kiate kinautolu he ‘oku lahi ‘a e ngaahi tohi ‘oku takai holo pea fakahā kenau fakamo’oni ai ka ‘oku ‘ikai kenau ‘ilo kiai.
'Oku fakaha foki he taimi 'e ni'ihi koe ngaahi foomu savea tokua pea nau fakamo'oni ai pe 'o fakataumu'a 'oku kau lelei ki he nofo. ‘Oku kau ai 'i he ngaahi tohi ko'eni ‘a e Tohi ko e Kole Fakamolemole ki he Ma’utofi’a kia Fotu, Tohi hū louifi ki a Fotu mei he Kau Takilotu 'o e kolo, Tohi Tangi ki he Palēmia ke ‘oua ‘e fakahifo ‘a Lavulavu mei he tu’unga Minisitā mo e ngaahi tohi kehekehe pe kuo fatu ‘i he funga ‘o e fakakaukau ‘a e Minisitā ko’eni ka ‘oku hoko kotoa ko e koto fakamoveuveu.
‘I ha fakamatala ‘a e taha ‘o e kau Faifekau Malōlō ‘o e SUTT ‘i he kolo, na’a ne ma’u ‘a e telefoni mei Tongatapu ‘oku kau hono hingoa he tohi hū louifi ‘a e kau Faifekau kia Fotu kae hili koia na’e ‘ikai fakamo’oni ia ha tohi pehe ni. Na'e toe kau hono uki 'o e kau Faifekau 'o e kolo kenau folau ki Tongatapu 'o hū louifi tokua kia Fotu pea na'e tataki 'a e uki ko'eni 'e he Faifekau Tokaikolo.
Kuo ma’u foki ‘e he ongoongo ni mo e tatau ‘o e tepi na'e hiki ‘oku hā kakato ai ‘a e tangi ‘a ‘Etuate Lavulavu ‘i he ‘Apinofo’anga ‘o Viliami Uasike Latu ‘i Fasi Mo e Afi ‘i he ‘aho Pulelulu ko hono 18 ‘o Novema ‘a ia ko e hili ia ‘ene ma’u ‘a e Tu’utu’uni ‘a e Tu’i Fakamaau Lahi ‘o fakahā ‘oku ‘ikai tali ‘ene kole toloi ‘i he hopo ‘i hona vaha’a mo Viliami Uasike Latu ‘a ia ko e hopo 'eni ‘oku fekau’aki mo e Fili Fale Alea ‘o e 2014.
‘Oku malie pea toe lesoni he ko e hū louifi ‘oku fai pe ia ki he Tu’i ka ‘oku ho’ata mai ’eni ‘oku fakakau atu mo Fotu ‘i he hū louifi kiai. ‘Oku hā foki he tepi ko’eni ‘a e tangi ‘a Lavulavu mo ‘ene fakahā kia Fotu ‘e ‘alu ‘o fakafoki mai ‘a e Tohi Tangi ‘a ia na’e ‘amanaki kene fakahū ki he’ene ‘Afio. Ko e loi mata’ā’ā ‘eni he ‘oku hā 'i he Ongoongo Tukuatu ‘a e ‘Ofisi Palēmia 'o e 'aho 23 Novema na’e fakahū ‘a e Tohi Tangi ko’eni ki He’ene ‘Afio ‘i he ‘aho 13 ‘o ‘Okatopa 2015. Na'e toe hā mahino foki 'i he tepi ko'eni 'ene kole kia Fotu 'e fakafisi mei he fatongia pea hili pe nai ha miniti pea ne toe kole ke hoko atu pe mu'a kae 'oua ke 'osi 'a e ta'u ni. 'Oku fakatupu fifili he 'oku 'ikai koha Tu'i pe Palemia 'a Fotu kene ma'u 'a e fu'u mafai na'e tangilaulau kiai 'a e Minisitā ni.
‘Oku hā foki ‘i he tepi na’e hiki ko’eni ‘a e tangi ‘a Lavulavu mo 'ene fakahā kia Fotu na’a ne lava atu ‘o Fakataufolofola Ki He’ene ‘Afio Tupou VI mo ‘ave ‘ene feitaumafa ki he Palasi Fangatongo ‘i Vava’u pea na’e Folofola ange ‘Ene ‘Afio ke ha’u ‘o kole fakamolemole kia Fotu mo fakahoko ha fakalelei. Na’a ne hoko atu foki ‘a Lavulavu he’ene tautapa kia Fotu ‘o fakahā na’e toe Folofola ange ‘Ene ‘Afio koe fakahā kia Viliami kena ō ‘o langa ‘a Vava’u kae tuku ‘a e kē.
‘Oku tō atu ‘a e ngaahi fakamatala mo tangi ‘a e Minisitā na’e hā ‘i he tepi ko’eni pea ‘oku mahino lelei mai foki koe koto loi kotoa ‘a e fakamatala ko’eni. ‘Oku ma’u foki ‘e he ongoongo ni ‘a e fakamatala falala’anga na’e ‘ikai ke tali ke fakataufolofoloa ‘a Lavulavu ki He’ene ‘Afio ‘o fakatatau ki he’ene fakamatala malie pea fungani ‘aki ‘a e lo’imata’ia mo e totoho ‘a e le’o kae pehe ki he mihimihi. 'Oku fakalilifu 'a e fa'ahinga fa'u ko'eni he 'oku malava ke si'i to ai 'a e ni'ihi kae hili koia na'e 'ikai ha me'a pehe.
Ko e taumu’a foki ‘a e tangi mo e kole ko’eni ke ta’ofi ‘e Fotu ‘a hono foha 'a Viliami Latu mei he hopo ko’eni ‘oku ‘amanaki ke fakahoko ‘i he ‘aho 25 ‘o Novema. Na’e fakahoko foki fehu’i ‘a e ongoongo ni kia Fotu 'o Leimatu'a pea na’a ne fakahā ‘oku ‘ikai ke mahino kiai pe koe hā ‘oku hū louifi ange kiai ‘a Lavulavu he ‘oku ‘ikai kau ia he hopo ko’eni he ‘oku feku’aki tonu ia mo e lao, fonua mo hono kakai ka ‘oku ‘ikai koha me’a faka kolo 'eni. Na’a ne toe fakahā foki ‘oku ‘ikai ha’a ne ‘ilo ki he Tohi Tangi ‘oku ‘uhinga mai kiai ‘a Lavulavu he ‘oku ‘ikai ke mahino kiai pea 'oku 'ikai hoko ha fehulunaki ‘i hono vā mo hono kainga.
Kaikehe ‘oku hā mei he fakamatala ‘a e kainga ‘o Fotu 'i ha fakatalanoa kiate kinautolu ‘a ‘enau fakame’apango’ia ‘i he malava ‘e he Minisitā ko’eni kene fatu mo fa’u ‘a e ngaahi fakakaukau ke makatu’unga ai ha moveuveu lolotonga ia ‘oku ‘ikai puli ‘a e melino ‘a e nofo ‘a e kainga ni. ‘Ikai ngata ai ka kuo a’u mai ‘eni ‘a e ngaahi moveuveu kuo hoko ‘o longoa’a ai ‘a e fonua makatu’unga ‘i he founga ngāue ‘a Lavulavu mei he Fale Alea, Pule’anga mo e Fakamaau’anga pea kuo ne fakakau atu kiai mo e kolo pea koe ongo taha ko hono si'i fakakau atu kiai 'a Fotu ko e Tauhifonua 'ofa mo tonunga ki hono kainga.
Na’e fakahā foki ‘e Uho ‘o Vava’u koe taha ‘o e kau Matāpule ‘o e kolo ni ‘oku ‘ikai ha moveuveu ‘e hoko pea ‘oku ‘ikai ha feke’ike’i ke makatu’unga ai ha tangi ki he Tu’i. “Talu ‘eku tupu ‘oku te’eki ke hoko ha me’a pehe ni he hisitōlia ‘o e Halamangaono”, koe fakamatala ia ‘a Uho ‘o Vava’u. ‘I ha fakamatala ‘a Vai Lau’i koe taha ‘o e kau Fine’eiki ‘o e kolo na’a ne fakahā ai ‘oku ‘ikai ‘uhinga ‘a e teu hopo ‘a Viliami mo Lavulavu ke fakakau atu kiai ‘a Fotu mo e kolo he ‘oku ‘ikai kenau si’i kau ai.
‘I he taimi tatau ‘oku mahino ‘a e ta’efiemalie ‘i he tokolahi ‘i he kolo ko’eni pea ‘oku fai mo e ngāue ki hano vakai’i ‘o e tohi ko’eni pehe ki he kau fakamo’oni hingoa kiai he na’e ‘ikai ke lavelave’iloa ‘oku malava hoko ‘a e me’a ni. ‘I he taimi tatau kuo pulusi ‘e he ngaahi nusipepa ‘a tohi hū louifi kia Fotu ‘o Leimatu’a ko e hu’u meia Lavulavu pea ‘oku ne fakamo’oni’i ‘a e ngaahi palani mo e fatu ‘a e Minisitā ko’eni makatu’unga ‘i he’ene fiema’u fakapolitikale mo fakafo’ituitui.
Na’e fakahā foki ‘e Viliami Latu ‘a ia ko e foha ‘o Fotu ‘o Leimatu’a ‘oku fakahoko ‘a e ngāue fakalao ke fakapapau’i ‘a e hu’unga ‘o e Tohi Tangi ko'eni. ‘Oku ma’u kakato foki ‘a e tepi ‘oku hiki ai ‘a e tangi mo e kole fakamolemole ‘a Lavulavu kia Fotu pea na’e tauto'e ai foki 'a Lavulavu 'o fakahā ai foki ‘oku halaia ka e pehe ki he’ene ngaahi ngāue kuo fakahoko kuo halaia. Mahalo na’e ‘ikai ke ‘amanaki ‘a e to’a ni ‘oku hiki ‘a ‘ene hū louifi pea ‘oku ma’u foki mei he tepi ni ‘a e ngaahi mo’oni’i me’a ‘oku fakamo’oni ki he’ene ngaahi fatu mo e fa’ufa’u ke fakangalikovi’i ‘a e Ma’u Tofi’a ke makatu’unga mei ai hano ta’ofi ‘a e Hopo ‘i hono vaha’a mo Viliami Latu ‘a ia kuo mahino ‘e fakahoko ‘i he ‘aho Pulelulu ‘o e uike ni 25 ‘o Novema 2015.
'I hano faka'eke'eke 'o Viliami Latu na'a ne fakahā ai 'oku fakame'apango'ia he me'a 'oku hoko. "Ko e hopo mo Lavulavu ko e fakahoko ia 'i he laumalie 'o e kumi ki he fakamaau totonu mo e mo'oni pea ko e fatongia pe ia ke fakahoko 'o fakatatau mo e maama 'oku tau ma'u. Ko e laumalie 'o e temokalati mo e 'ofa fonua kae pehe ki he lotu foki ke tau sio pe ki he kovi mo e me'a 'oku hala pea fakatonutonu. 'Oku 'ikai ke 'uhinga ia ke fakakau mai kiai 'a e kakai 'o e kolo ka 'oku ou fakame'apango'ia 'i hono fakakau mai kiai 'eku Tangata'eiki he 'oku 'ikai ha'ane kaunga 'e taha kiai", koe fakamatala ia 'a Viliami.
Kuo tukupā 'a e ongoongo ni 'e fakahoko 'a e ngāue ke tufaki 'a e tepi ko'eni ki he mitia makatu'unga 'i he mahu'inga ke 'ave 'a e ngaahi fakamatala 'oku mo'oni ki he kakai 'o e fonua. Ko e konga pe 'ena 'o e tangilaulau 'oku tuku atu: https://youtu.be/S5T5rQ9WhGo
11 comments
-
'oku 'ikai pe ke mou fo'ou 'ia 'ia Lavu mo hono palofesa loi na'e tala na'e ako o ma'u ta koaa koe fakatau pe ia he internet..koia ai ko Lavu aipe koeni mio'i moe kaka ke ma'u ai ha'ane $ 'oku tau kei sio kiai he ngaahi ahoni..fai mo 'akahi atu ke 'ono'ono mo hono palofesa loi ngutu mioi..
-
'Oku ou fie kaungalea fakataha au pea mo Maama, ka ko e tautapa ia ki he Famili o e 'Eiki Palemia. Ka 'oku mou 'ofa 'ia 'Akilisi pea mou fale'i kiai ke malolo, koloa kuo a'u ia ki he me'a na'a ne fiema'u. He 'oku hange ko e lau, ko e ifo 'a e mate ke te mate fiefia kuo lava 'ete ngaue lahi, pe na'e fefe hono anga. Kae 'oua tete mate mafasia, he te te toe tu'u holo kita he manga halaa ko e 'ai pea lingi vaimafana'i kita 'e ha taha. Fakamolemole na kuo to ki tu'a 'eku tokoni mahu'inga ni.
-
KUO TAIMI KE FKNGATA E FA'AHINGA SIPINGA KO ENI A LAVULAVU HE 'OKU NE FKTUPU 'A E FAKAMOVEUVEU 'I HE FONUA. HE KUO NE NGAUE'AKI E MIO'I, LOI, KAKAA, TANGI LOI, MIHIMIHI, HU LOUIFI, MO E HA FUA KENE HEKE TAKAI HOLO. KO E MALO PE HA'ANE TA'ELAVEA HE'ENE HEKE PEHEE HOLO
-
Kole atu mu'a kihe famili o Lavu kenau tokoni kihe kii motua moe fakaofa Pe tenau tautu nautolu o teke motua ke 'ai'ai kovi aipe. Tuku homou manumanu paanga kamou alu Kia Lavu o fale'i lelei heene kei lelei naa Akahi mai Ki tua pea tau ulupunou aipe.
Koe talu e kamata e nganga'ehu e ngaahi tukuakii kovi o Lavu kamou mata fefeka Pe ke teke motua kamou toki nofo moutolu o holi ke tatanaki paanga mei ai. Koe hia moe angahala mamafa ia kene kai e paanga e kakava oe kakai a Sihova.
MoU tukulolo Kia Viliami he kapau nae ikai kaka hoata Malie a Lavu kene maumau e Lao pea Fili kuikui kiai e kakai o Hu Ai Ki FALE Alea heikai ke faka'ilo ia. Ka Koe faka'ilo ke fakangata e kakaa moe loi kiha faahinga kanititeiti Fili ihe kahau. Ka MoU faufau lotokovi mo tau fehia Kia Viliami. Nofo Pe totonu moene mooni He ikai lava ia e kovi mo loi o ikunai.
Malo hono omai e fakamooni ta'etoe le'eia koeni ke sio kiai e kau ngangau manumanu Oku nau kei kuikui he loi ke nau lele kotoa oho he vao! -
Kuo alu atu a Lavu ki Vv kihe hopo mo ene tala oku faingamalie e ikuna. Koeuhi koe loea ne kumi falei ki ai koe fuu loea muli taukei. Sai pe loea palangi ka ko hono kau fale'i..Ka koe mea kou fifili ai pe oku fefe hono konisenisi..mate mooni pe ia
-
Ko e kakato ena e loi kehekehe mo e tangi hono fai 'e 'Etu Lavu
https://youtu.be/S5T5rQ9WhGo -
Ko 'etau toki sio mata eni he me'a ko e LOI MATA'A'A 'ene pehe'i fau.
KUO HOKO E TANGI MO E LOI KO HONO KAKANO
https://www.youtube.com/watch?v=tilW4ZsNyz0
https://youtu.be/S5T5rQ9WhGo -
Fakamalo atu Tangilaulau hono 'omai e fo'i clip, ka neu mahaki mafu teu mate ai pe au he'eku toki fanongo tonu
-
Faka'ohovale kiate au 'a e ongoongo ko'eni he 'oku ou nofo 'i Leimatu'a pea koe tangata'ifonua Leimatu'a atu. 'Oku ikai keu 'ilo kiha feke'ike'i pe koha fakafa'afa'ahi heni. Hei'ilo kapau 'oku 'i ai ka 'oku fakaofo. Ko Fotu 'oku 'ikai hano anga ki he kainga pea 'oku melino 'emai nofo. 'Oku fakailifia 'a e ongoongi ko'eni.
-
Nepituno, ko e taha eni ha ongoongo fakaloloma pea 'oku ou fakatokanga'i ai 'a e ngaahi me'a;
i. Ko e kau 'a e Tohi Tangi ni 'i he ongoongo tukumai 'a e 'Ofisi Palemia. Talu e hake mai 'a e tekinolosia 'o e ma'u ongoongo mei he website koia, mo'etau lau pe 'a e ngaahi lipooti folau 'a e Palemia, ngaahi fokotu'utu'u a e Pule'anga ki ha ngaahi ngaue langa hake 'o e fonua. Ko e toki ta'u eni 'oku kehe, kuo tuku mai 'a e veve ta'efe'unga he ma'u'anga ongoongo koeni. Kuo hiki atu pe veve noa'ia koia 'oku paaki he Kele'a 'o paaki mai he web 'a e Ofisi Palemia, 'oku fakatuta pea fakaoli lahi 'a e hulu'i mai 'a e ngata'anga 'o e PM tapu moia, ko hono naunau ko e ngutulau mo e mo'ui fai fakamaau.
2. 'Oku ou fakatokanga'i fuoloa e fakalanulanu 'a Lavu pea ko e siana ia na'e tonu ke 'alu ia o 'eti faiva, 'e silini'ia ia ai, pea 'e toe ongoongoa ai 'a Leimatu'a mo Lape.
3. 'Oku ou sio ki he kakai 'oku ngaue'aki 'e Lavu ki he'ene ngaahi fiema'u, Faka'ulia hono tamoloki pehe'i.
4. Ko e hopo, 'ofa mai 'oua toe tuku he 'oku tau feinga ke fakatatafi e fa'ahinga anga koeni mei he fonua ni.
5. Ko e fo'i tepi, fai mo tukuange mai na'a tui aa e kau ta'e tui.
6. 'Oku fiema'u ke mahino kia 'Akilisi he tu'u he taimi ni, ko hono hisitolia na'a ne langa he ta'u eni e fiha ene i Fale Alea kuo holoki ia 'e Lavu he kuonga ni, pea ko'ene efu 'ana ia.
Fakamalo atu Nepituno hono 'omai e me'a ni, pea 'oku fakamamahi 'etau sio ki hono pehe'i 'o e kakai.