Poupou Fe’ao Vakatā ki he Ngāue Ta’efakalao: Kole ke Ta’ofi e Faka’ilo Faka Fale Alea he ko e Me’a Noa’ia ^Featured

‘Oku ‘i ai foki ‘a e lea Tonga koe “Tākanga ‘a Pipi mo Kahi” pea ‘oku pehē pe ‘a e fepoupouaki ‘a e kau kengi ‘o hangē koia ‘oku hā he ngaahi faiva. Kapau leva ‘oku te ongoongo’i ‘e hoko mai ha fakatonutonu fakalao kiate kita pea kuo pau leva kete ‘uluaki ha’oha’omu’a ‘i hono teke ke ‘oua ‘e hoko ‘a e ngāue koia ‘a ia ko hono faka’ikai’i ia ‘a e fatongia ‘o e lao kae tuku ke lele noa’ia ‘a e fonua ke makatu’unga ai hano fakatonuhia’i ha ngāue pango.

‘Oku pehe tofu pe ‘a fakamalanga ‘a e Minisitā Ki he Ngaahi Ngāue Fakalotofonua ‘a ia koe Fakafofonga ia ‘o e Ongo Niua. ‘Oku ‘ikai foki koha Minisitā ‘eni ‘oku fa’a me’a ‘i he Fale kā ko’ene me’a ko'eni pea mahino leva mei ai tā na’e totonu pe ke si'i toka pe ā ia. ‘Oku ‘ikai sola ‘a e mītia ki hono toutou tukuaki’i ‘o e Minisitā ko’eni ki he ngaahi ngāue hala ‘a ia ‘oku te’eki ke fakahoko ha ngāue kiai. Lolotonga ia ‘oku laine mai mo e ngaahi tukuaki’i fekau’aki mo e polokalama toli ‘akau ‘a ‘ene Potungāue ka ‘oku tamu’omu’a tokua ‘eni ke pehē ‘oku fakamole taimi ‘a e fakatonutonu fakalao pe ko e Faka’ilo Faka Fale Alea.

Ko e fa’ahinga fakanafala ‘eni ‘a e kau politiki ‘oku tekeutua mai ai ‘a e feinga ke haofaki kei taimi pea ke ‘oua ‘e ngāue’aki ‘a e lao ‘a ia ‘oku muimui kiai ‘a e fonua mo e kakai. ‘I hono ‘ai mahino leva ‘oku pehe ni; “ke muimui pe ‘a e si'i kakai ‘o e fonua ki he lao tukukehe pe ‘a e kau taki faka-politikale”. ‘Ikai ngata ia ka koe founga ngāue fakasivilaise ia mo polofesinale ke fou ‘i ha founga pe polosesi (process) ‘o hangē pe koia ‘oku fou ai ‘a e pule tolu ‘o e fonua ‘a ia ko e Fakamaau’anga pea mahino ai ‘oku ngāue ‘a e lao.

‘Oku ou faka’apa’apa pe ki he Minisitā ni kau ngāue’aki pē ha lea mahino. Ko e taha ‘eni ha malanga ma’ulalo mo’oni ‘i he natula kākā kuou fanongo ai pea hoko ‘i he Fale Alea ‘o Tonga. Ko e malanga ‘eni ‘a e Minisitā (Fe’ao Vakatā) na’e fakahoko ‘i he ‘aho Pulelulu 23 ‘o Sepitema 2015 ‘a ia koe uike kuo ‘osi ia pea na'e to'o kakato mei he miniti Fika 48 'a e Fale Alea.

"Sea mahalo ko e ki’i faka’amu pē ko u faka’amu pē au ke, faka’amu pē ki he Feitu’u na pea mo e Hou’eiki ‘oku ongo’i lahi ‘aupito Sea ‘a e me’a ko eni ‘oku hoko ki hetau Falé ko e faka’ilo faka-Fale Alea Sea.  Ko hono mo’oni Sea ‘oku ‘ikai ke u tui ki ai.  Ka ‘oku pango pē ‘oku hoko pea ‘oku ou faka’amu pē he ‘ikai ke, ‘e lava ‘o fakalelei’i pē ‘a e ongo tafa’aki ko ení Sea he ko hono mo’oní ‘oku ‘ikai ke tau haohaoa ‘etau ngāué ka ‘oku fai pē hotau ngaahi lelei tahá.  Ka ‘oku ou faka’amu pē ke fakafoki mai he ‘e lahi hotau taimí he mole hetau longoa’a holo pea mo ‘etau kē he ngaahi ‘ū me’a noa’ia.  

Pea ‘oku ou tui Sea ‘e lava pē ke fakalelei’i ke ta’ofi me’a ko ení ka tau hoko atu ‘etau ngāué ‘e Sea.  He ‘oku mahalo ‘oku mou mea’i pē ka hoko e me’a ko ení ko e mahalo ‘e ‘osi e ta’u ni pea mo e ta’u fo’ou he faka’ilo faka-Fale Alea ‘ata’atā pē. ‘E hoko ia Sea ka ‘oku tau faka’amu ke ‘oua ‘e hoko.  ‘Oku ou kole pē ki he Hou’eiki Mēmipá ke tau laumālie lelei pē ‘o fai ‘etau langa fonuá pea mo e ‘ū ngaahi me’a pehē Sea.  Ko e me’a eni ko ē ‘oku kamata hoko mai he pongipongí ni mahalo pea mo e uike kaha’ú mo ‘afē pea ‘e mole ‘etau taimi ‘a tautolu he fo’i toenga atu ko ení ko e faka’ilo faka-Fale Alea ‘ata’atā pē Sea".  

Lolotonga ‘a e tu’u telinga ‘a e fonua ki he founga ngāue fakalao mo faka-Konisitūtone ko’eni ‘o fakatatau ki he tu’utu’uni ngāue ‘a e Fale kuo tala ia ‘e he Minisitā ko’eni mei he Ongo Motu Mama’o ko e me’a noa’ia mo fakamole taimi. ‘Oku totonu foki kene ‘eke kiate ia pe ko e me’a noa’ia ‘oku fai kiai hono tukuaki’i ia ‘e he ngaahi mitia pe ‘ikai?.

Kapau leva koe faka’uhinga e ‘a e kau taki 'o e fonua ‘oku noa’ia ‘a e ngaahi fakatonutonu ke fakamahino ‘a e pule ‘a e lao ‘i he fonua pea tā ‘oku mahino pe ‘a hono fehu’ia ia ‘o e founga ‘oku tataki ‘aki hotau fonua he ngaahi ‘aho ni. Ko e malanga ko’eni ‘a e Minisitā Niua ‘oku mahino mei ai ‘a hono poupou’i ke tuku ‘a e lao ia ki he tafa’aki hangē pe koia ‘oku toutou ho’ata mai mei he Pule’anga mo e Taki lolotonga kae malava ‘enau fiema’u ‘a ia ko ho ‘ai mahino ‘oku ‘ikai fakalao pea ketau lele noa'ia.

‘Oku ou kole pe heni ki he Minisitā Niua ke ‘oua ‘e fu’u hoha’a pe tailiili ia he ‘e vave pe hono fakahoko ia hono faka’ilo Faka Fale Alea ia pea ‘oku mahino lelei pe ‘a e ngaahi fakamo’oni ia ki he faka’ilo koia.

Faka’apa’apa Atu,

‘Eliesa Fifita

Kolomotu’a