Ko hai 'oku mou fakafofonga'i? Featured
Tohi Ki he 'Etita
Ko hai 'oku mou fakafofonga'i?
Etita,
Fakatapu kihe Hau e ‘Otu Tonga, Fale Alea, Palemia moe Pule’anga kae ‘umaa e Tonga kotoa kae fai ha fakatalanoa.
Koe taha e fehu’i tefito hotau fonua he ‘aho ni koe fatongia ‘o e Hou’eiki moe Nopele kihe Fa’unga Pule ‘o e ‘aho ni. Pea koe hoha’a ‘oku ma’alifekina pe kohai ‘oku nau fakafofonga’i ‘i Fale Alea. Pea he ‘ikai teu toe lave ki he faikehekehe ‘o Nopele moe Hou’eiki Tauhi Fonua he koe kupu si’I moe lahi ‘o e me’a tatau.
Koe tali kihe fehu’I I ‘olunga, ‘oku nau fakafofonga’I pe ‘e kinautolu kinautolu ‘o ‘uhinga koe toko hiva ‘I Fale Alea ke fakafofonga’I e Nopele ‘e toko tolutolu e fonua fakakatoa. Koe tali e taha ‘oku nau mahu’inga he ‘oku nau nofo moe kelekele. Loua e ongo tali angamaheni ko eni ‘oku HALA.
‘Uluaki, Koe fokotu’utu’u ‘e Tupou I na’e ‘uhinga’a e mahu’inga ‘o e Hou’eiki he na’e nofo a Tonga he malumalu e Ha’a moe Kainga pea koe ‘ulu e kakai o Tonga fakatatau kihe taimi koia koe Hou’eiki. Ke tauhi e ma’uma’ul;uta e nofo ‘a e fonua na’e ‘omai e Hou’eiki ke mu’avaka he Fa’unga fo‘ou ‘I he ‘uhinga koe kakai koe ‘elemeniti mahu’inga ‘o e Fonua. ‘Ihe ‘uhinga koia koe Nopele ‘I he Fale Alea ‘o Tonga ke fakafofonga’I hono kakai. Ua, ‘oku tala mahino mai ‘e he Konisitutone koe kelekele o Tonga ‘oku ‘I He’ene Afio. Koe vahe Tofi’a ke tokanga’I ‘aki ‘ehe ‘Eiki pe Nopele ‘a e Ha’a moe Kainga ka ‘ihe malumalu ‘e pule fakalukufua ‘Ene ‘Afio.
Koe fatongia tefito leva ‘o e Hou’eiki kihe Fa’unga Pule lolotonga koe fakama’uma’uluta ‘o e Ha’a moe Kainga he koe ongo ‘elemeniti mahino ia moe ‘uhinga ‘o ‘enau ‘I Fale Alea. Koe Ha’a moe Kainga koe kakai. Pea ‘oku kapui ‘e he ongo sino koeni e fonua fakakatoa. Ka ‘oku ha mei ngaahi ta’u e tolungofulutupu ki muini mai ‘a e hee ‘a e Hou’eiki mei ongo kiato honau mafai I Fale Alea ‘o tupu ai e veiveiua pe kohai koaa ‘oku nau fakafofonga’i.
Koe Ha’a moe Kainga koe ongo ‘elemeniti mahino ia ‘oku nofo ai ‘a e Fa’unga ‘o e Pule’anga Faka-Tu’i. Ka koe ‘oho mai ae fakakaukau ‘o e Temokalati ‘o talaki koe le’o ‘o e kakai. Koe ‘ikai ma’u ‘e he kau Nopele ‘a e ma’uma’uluta mo e fakaivia ‘oe ongo ‘elemeniti tefito ‘oku ne aofaki ‘etau nofo fakasosiale ke fai ha fakafekake’i. ‘O nofo kau’aa e ni’ihi ‘o nautolu na’a lava hano liua e Hau ‘o e Fonua ‘e he tui faka-temokalati. ‘O ha he ta’u e tolungofulu tupu kuo hili ‘a e ‘ikai lava ‘o malu’I lelei ‘a e Fa’unga Pule Faka-Tu’I mo ‘Ene ‘Afio ‘I Fale Alea. Kae hu mai ki tu’a ‘o toe ‘eke kihe Kakai ‘o e fonua. Koe ha ha poa ‘okapau na’e fili ‘a e kakai ke tali. Pea ‘okapau ‘oku ‘ikai ‘ilo e ngalivale ‘o e tonounou ko eni, ta koe ‘uhinga nai eni ‘oku kei ma’alifekina ai e fakakaukau ke fili ‘a e kau Nopele ‘e he kakai. Pule’anga e ua moe ‘ikai fakangata e fakakaukau fulikivanu ko eni, pea hook mai e tolu moe fakakakau kuo maau hono pouaki e fakakaukau fulikivanu koeni ke liukava’I e pule Faka-Tu’I ‘I Tonga.
‘Oku ‘ikai koe Ha’a moe Kainga ke toki tanaki pe koe ha’amo ki Palasi ‘I ha fatongia. Mole ke mama’o, koe nofo fakasosiale mo e fatongia ‘o e kakai e fonua koe pou tuliki e mafai ‘o e Hou’eiki Nopele. Koe tofi’a ‘o e ngaahi kolomu’a fo’ou mahino hono tuku he malumalu ‘o e Pule’anga, ka ko hono kakai koe kakai ‘o e Ha’a moe Kainga, pea koe kakato ia e kakai ‘o e fonua. Pea koe ngafa mahino eni ‘o Hou’eiki ki he’ene Afio moe Fa’unga Pule Fakatu’i.
Koia ai koe fehu’I koee ‘oku fa’a mahe’a, KOHAI ‘OKU MOU FAKA-FOFONGA’I? Koe fehu’I ke fai ‘e he kau fakafofonga Nopele kihe kau fakafofonga ‘oku lau koe kau fakafofonga ‘oe kakai ‘I FaLE Alea. He kuo ha mahino mai he ‘aho ni koe kau fakafofonga ‘oe PAATI, fakafofonga’I e tokosi’I kae talanoa kihe tokolahi. Koe paati ‘oku ‘ikai koe kotoa ia e KAKAI ‘o e fonua. Tenau me’angaue ‘aki e kakai ke to ki Fale Alea moe Pule’anga pea koe monuu ka nau kei tokanga mai kihe kakai ‘iha founga ngaue ‘a e Pule’anga kihe lelei fakalukufua ‘a e Fonua.
Ka ‘oku ‘iai ha me’a ke fakalelei’i. ‘IO. Ke foki e Nopele moe Hou’eiki Tauhifonua ‘o fakama’uma’uluta e Ha’a moe nofo ‘a Kainga moe kavei-‘oe-taufatungamotu’a ‘oku ne haukafa kae maau e nofo ‘a e fonua. He ‘ikai teu fakatalanoa kihe makehe ‘oe tokakafa hotau sosaieti mei ha toe fonua. He na’e ikai ngata pe e Fatu fo’ou honoFa’unga Politikale ka na’e toe ‘ave moe mahu’inga tatau kihe Ma’uma’uluta Fakasosiale ‘a hono kakai. Kae fakamolemole na kuote paki’i ha loutelie ka koe mahu’inga’ia pe he mata’ikoloa kuo ta tamoloki ‘i onopooni.
'I he loto faka’apa’apa mo’oni,
Inoke Fotu Huakau
‘Univesiti Lo’au.
1 comment
-
Malo mo to e malie lahi 'a e fakamaama Inoke Fotu Hu'akau. Toki mahino mei ho'o talanoa malie mo loloto ta 'oku fakafofonga'i 'i falealea 'e he kau nopele mo e kakai 'a e kakai tatau pe kotoa 'oku to e fakafofonga'i he malumalu 'o e pule 'a e Tu'i he'ene ngaahi maa'imoa 'aufuato ma'ae fonua. 'Ikai 'ilo pe ko e hunoa'ia ko a mei fe 'a e paati fakapolitikale? 'O hoko ia ko e fakafelefelenoa mo e fakamoveuveu hono nague'aki tavale ko e me'angaue pe ke lava mo hu ai ki falealea. 'Oku ngaue fakataha 'a e kau fakafofonga 'o e hou'eiki nopele mo e kakai 'o e fonua he founga kehekehe ma'ae lelei fakakatoa 'a e fonua mo e kakai ka e 'Ikai 'aupito ko e fehangahangai 'a e fa'ahi pule’anga mo e fa'ahi fakaanga tokua he funga 'o e valautu'u mo e longoa'anoa. 'Oku filifili lelei mo fakapotopoto 'a e kakai ki he fakatahatokoni mo e fakamaau'anga ka e 'Ikai ko e falealea. Ko e ha na'e 'Ikai fakakaukau'i lelei ai 'a e ha'a matapule, ha'a tauhifonua mo e ha'a matapule ma'utofi'a he komisoni 'o e 2010? 'Ikai ha to e mafai 'a e ngaahi kupu tupu'a mahu'inga tefito ko 'eni hono to'o ta'efakaongonoa 'e he kau 'ofisa kolo mo e kau pule fakavahe 'o tupu ai 'a e felekeu he'enau ngaue fakataha mo e kau nopele mo e hou'eiki. 'Angefange ia he hala he fakafofonga 'a e ha'a matapule ma'utofi'a 'i falealea hono tauhi honau ngaahi tofi'a mo e kakai he malumalu 'o e Tu'i ma'ae meilno mo e lelei 'a e fonua. Na'e hanga ko a ki fe 'a e sipeiti 'o e kau komisoni 'o e 2010 he ngaahi me'a vivili mo ma'uhinga ni? 'Oku 'ikai nai ko e hou'eiki mo honau kakai mo e kakai mo honau hou'eiki? Neongo 'a e mahu'inga kotoa 'eni ka e mu'aki 'a e ako, 'ilo mo e poto ka e malohi, maama, melino mo tu'uloa ha fonua. Ko e malu'anga ia ka e 'Ikai ko e 'auha'anga ha fonua he langimama'o 'a e 'Uluaki Fo'ifatapu 'o Tonga he'ene lima e fonua mo e kakai kotoa 'o ke i fungani tu'utai mo tologna mai he ngaahi kuonga!