“ Ko e ha 'a e palopalema 'a e Kosilio 'a e kau faiongoongo 'o Tonga? Na'e 'anefee ha'a nau faaitaha he oku takitaha 'i ai 'ene 'asenita neongo 'enau feinga ke haa atu ki he toenga 'o e fonua 'oku nau feongoongoi mo ngaue fakataha. Ko e e mail takai 'a Viola he ngaahi kautaha media ke ma'u 'enau poupou ke kole ha fakataha mo e Palemia 'oku 'ikai ko ha hia ia. Ko e fatongia ia 'o e Faiongoongo mo'oni ko e vilitaki ke ma'u 'a e mo'oni ka e movete 'a e ngaahi issue faingata'a 'oku fakapulipuli'i mei he kakai, ka e vali 'aki pe kinautolu 'a e loi. Ko e talu mei he tukuange 'a e ola 'o e sivi form 5,6 mo e 7 mo e 'ikai fie 'asi mai ha kolisi ia ki he media ke fakaha 'a e ola 'enau ngaahi sivi 'o hange ko e anga maheni he ta'u kotoa. Ko e 2015 ko e ta'u ia na'e lahi e palopalema 'i he felauaki he sivi 'a e te'eki mateuteu 'a e Potungaue Ako ke fakahoko leva 'a e liliuu he 2015. Na'e 'ikai ke fakafepaki 'a e Potungaue ki he liliuu ka ko 'enau 'ilo 'e kanongatamaki ki he fanauu ko kinautolu 'a e kau victims 'i he ngaahi tu'utu'uni ta'e fakapotopoto pehee. Pea na'e makatu'unga 'a e fakavave'i 'o e sivii he ha? Na'e fai e kole tokoni ki he eqap ke nau tokoni ki hono fakavave'i 'o e sivi, pea ko e Talekita tonu pe 'a e EQAP na'a ne 'a'ahi mai ki Tonga ni ke vakai 'a e ngaahi ngaue kuo 'osi kamata mei Maasi 2015 'e lava ke kakato ka e fakahoko lelei 'a e sivi 'o e ta'u kuo 'osii. Ka ko e haa e mea na'e hoko ? Na'e 'i ai e ngaahi 'asenita kehe ia ne mahino mai kau ai 'a e fiema'u ke fakahu mai 'a Piveni mo 'ene polokalama software fakakomipiuta he te ne lava 'o veteki 'a e mea 'oku fihi ai 'a e felauaki ko enii pea too lalo ai e akoo 'i Tonga? 'I he 'ikai ke loto ki ai e kau takii kamata pe mei he Talekita ne fekau'i ke 'alu 'o livi te'eki hoko hono taimii malolo ka e CEO le'ole'o pe 'a e Potungaue talu mei 'Epeleli 2015 pea ilifia a e toenga e kau tokoni talekita ke fai ha nga'unu koe'uhi ko 'enau manavasi'i na'e fekau'i ke nau oo ki honau 'apii ka e 'ikai toe ma'u si'a fo'i maa ma'a honau ngaahi famili ... 'Oku manavaisi'i pehe 'a e tokolahi 'o e kau ngaue 'a e Potungauee na'a mole 'enau ngaue . ka nau fakafepaki ki he ngaahi tu'utu'uni 'oku fai maii. Ko e Pule Lelei eni ? ko e 'ata eni ki tu'a? ko e taliui eni ki he kakai ? 'oku taukave'i 'e he Pule'anga temokalati 'o e lolotonga ni Ka nofo ilifia 'a e kau ngaue 'oku nau fakatafe mai 'a e service 'oku fiema'u ke langa 'aki e fonua 'e toe lava lelei honau fatongia ? 'ikai ko 'enau longo pe mo fakama'uma'u pea ka 'i ai ha faingamalie 'oku nau maanava mai 'aki ki tu'a he ngaahi founga 'oku pehee e he pule'anga lolotngaa 'oku ta'e fakalao..... Look whose talking !!! 'Ikai ko e me'a eni ne taukave'i 'e he kau tui fakatemokalati, ke tuku aa 'a hono fakapulou'i 'a e mo'onii mo e totonuu 'a ia ne taukave'i 'e he PM he kuo hili ? Koe fee 'a e pule lelei 'oku ne pehee 'oku fai 'e he pule'anga ko eni? KO e fakamanavahe'i e kau ngaue ke tuli kinautolu mo ta'ofi ha fa'ahinga polokalama pe he media te ne tala e mo'onii ki he kakai ka e tala ia 'enautolu ko honau fakaanga'i ? Na'a tau pehee te tau mamata ha kau taki anga ma'a mo fai totonu pea 'asinisini 'enau founga ngauee.. Na'e fekau'i 'e he Minisita Ako 'a e talekita le'ole'o 'o e potungaue he 'ene loto ke fakahu mai 'a Piveni ke ne fa'u 'a e Terms of Reference ma'a Piveni ke fakamahino ai 'oku fiema'u 'e he Potungaue.. Pea talamai leva mei he 'ene PA ke 'oange 'a e E copy 'o e TOR ko ia ke nau toe vakai ki ai... (ke liliu ki he 'enau fiema'U) 'Oku 'i fe 'a Piveni hili e tukuange e ola 'o e sivi 'o e 2015 na'e pehee 'e he ni'ihi na'a na fa'iteliha pe mo Siaosis Po'oi 'i hono 'ai 'ena fakamaakaa... pea lolotonga e tengihia 'e he si'i fanau ako he ngaahi 'apiako kotoa 'a e ola kovi 'enau ngaahi sivii... kuo mou mea'i kotoa 'a e olaa..... kuo me'a mai e palemia ia he 87.5 ke mou fiemalie pe matu'a mo e kakai e fonuaa 'oku ou fiemalie aupito ki he ola 'o e ta'u ni ? Ko fe kau talekita ako 'a e ngaahi siasii na'a nau vilitaki ki he raw mark, ke nau 'asi mai 'o talamai e ola 'enau ngaahi sivi ? 'Ikai kuo nau fuuiku he kuo fehalaaki e ngaahi 'amanaki? Toutou fekau'i e 'ofisa ako pule he va'a sivii na'a ne 'ilo lelei 'a e ngaahi me'a mo e ngaue ke fai ki he sivi ke hiki ia ki he feitu'u 'e taha, koe'uhii ko ia pe he fu'u kau 'ofisa ako ma'olungaa 'oku lava 'o lea fakafepaki atu ki he minisita mo 'ene tu'utu'uni mai ke 'omai 'a Piveni ke ne fetongi ia he va'a sivi ? Ko ia... ko e haa kuo 'ai ai 'e he kau faioongoongo 'o Tonga ni ke tukuaki'i 'a 'enau faiongoongo loto lahi mo fai manavakav kava hono fatongia 'o pehee na'e ta'e fakalao 'ene uki 'a e fakataha mo e PM he na'e 'ikai ke loto ki ai e kosilio 'a Tonga ni ia? Ko fe leva ho'o mou 'efika ? Ke tautea 'a e faiongoongoo si'ene tutui tu'o fiha ngeau ke ma'u ha faingamalie ma' a e Televisonemo e letio 'a e fonua ke me'a mai ki ai 'a e kakaii kotoa ka e me'a pe palemia ia ki he 87.5 'o fai mei ai 'ene polokalamaa .. ko e fesi lousii ke haa 'e ma'u ai ha mou metali he talangofua ki he PM ta'e fai e fatongia 'o e faiongoongoo ? ko e issue mo'onii ko e haa e me'a 'oku hoko he POtungaue Akoo... 'Oku fufu'i ia mei he matu'a mo e kakai e fonuaa ka e tala pee 'oku 'ikai fie liliu e kakai he Potungauee ki he ngaahi me'a 'oku lelei ange ki he ako? He na'e fai fakaku 'a e fekumi pe ko e fakatotolo 'o 'ilo ko e lelei tahaa eni ke fai ma'a e ako ? 'o hange ko e ngaahi liliu kotoa pe ne fai ki he ngaahi ngaue fakakoo 'e he kau mataotao 'o e kuo hili ? Fu'u fiema'u ke 'oua 'e filifili manako 'a e Palemia ki he kautaha media ke ne ngaue'akii pea ko e feinga atu ee 'a Viola ke nau fetokoni'akii he kuo lahi 'ene ngaahi tipis ke fakapapau'i tonu mei he palemia ka e nonga e ngaahi loto hu'uhu'uu mo mahalo kovii , kau ai 'a e fiema'u ke 'ilo ;pe 'oku mo'oni e ngaahi talanoa 'oku sasala ki he kautaha langa 'a e mali e 'ofefine 'o e palemia ke ne fai e teu lange 'o Teufaiva mo fee fua... kau ai mo e ngaahi fanafana kehekehe ke 'eke'i ka e fai mai ha tali totonu ka e 'oua 'e toe tala'a ha taha. Ko e me'a pe ia na'e taukave'i 'e he PM he kuo hili ke fai 'e he ngaahi pule'anga ki mu'a. ke 'ai 'enau ngaue ke ha 'asinisini mo 'ata ki tu'a... ko e fatongia ia 'o e faiongoongoo ke fakapapau'i 'a e mo'onii pea toki tuku atu ki he kakaii ke nau mea'i. 'Ikai ko Viola pe 'oku ne lava ke 'eke hangatonu mo ta'e afe 'a e ngaahi me'a 'oku 'ikai 'ilo ki ai 'a e kakaii ia? Ko e me'a ni 'e tali pe 'a Viola ka e 'oua kuo toki loto taha e kosilio faiongoongo 'a Tonga pe 'oku totonu pe hala ke fai ha fakataa mo e Palemia ? Ta'e ngali ko e kau faiongoongo matu'otu'a he fatongia kuo nau tuku ki tafaki e issue ke fai e tokaga ki aii ka e kumi 'uhinga ke ta'ofi 'aki 'a e tokotaha 'oku ngali fakafepaki ki he PM... Ko e temokalati ia ? 'a 'Amelika 'oku hikofi ko ta'e ufi 'a e fehu'i 'a e kau faiongoongoo a'u pe ki he palesiteni ke ma'u 'a e kaveinga 'o e Pule Lelei 'oku lolotonga taumu'a ngaue'aki 'a e PM mo hono pule'angaa ka 'oku nau pule ta'e lelei pe nau tolu he ngaahi me'a pehe ni ? 'Ikai ngata aii, 'oku lahi e ngaahi me'a ia 'oku fakaoli ko e 'asi hake pe ha taha ha potungaue 'oku ngali talatalakehe mei he pule'angaa kuo tuk ia ki tu'a, pea kuo me 'osi e ngaahi fili e palemia 'i hono fufulu me he ngaahi Poate motu'aa he 'oku 'ikai ke fie ngaue ia mo ha kakai 'oku nau taumu'a kehekehe , kau ai 'a e sekelitali pule malolo 'a e pule'angaa ne tu'utu'uni ke nau malolo mei he Poate Fakamafolalea. Na'e 'ikai ke feinga 'a Viola ia ma'a Viola, manatu'i ko e pule ia 'o e va'a ongoongo mo e polokalama 'a e Letio Tongaa ke ma'u ha faingamalie mo e Palemia, fa'a 'i ai taimi lahi 'oku loto lelei ke tali 'enau kolee pea ka lahilahi e fifili mo e fa'a 'eke 'a Viola 'ene kau ngauee ki he ngaahi fakamomoho 'oku te'eki ke faka'asi ia ki he kakaii pea he 'ikai ke nau fie oo mai, pea 'oku 'i ai pe 'enau mo'oni. He ko e haa fua ho'o fa'a 'eke tamate Viola ke fakamalolo'i ai koe? 'Ai ke mahino ia ki he kau faiongoongo 'o Tongaa he 'aho ni, ka ke ka fakafepaki ki he pule'angaa mo 'eke ha ngaahi fehu'i fakatupu 'ita pea 'e fakanofo ko e mei ho'o ngauee... he ko e malohinga ia 'o e pule'anga lolotonga ke siofi ha'o fo'i laka hala ka e ha'i ai ko e... ka ko hono pangoo pe he ko ho kaungaa faiongoongoo pe 'oku nau ha'i ko e 'o hange ko e 'uma 'a Siutasii 'o lavaki'i 'aki 'a e 'Eiki ha fo'i tenali 'e 30.... ka ko e ha nai ha totongi ia 'e ma'u 'e he kau talatalaaki 'o 'ou ? 'Oku tau'ataina 'a e ongoongo 'i Tonga ni he 'aho ni hange ko e taukave 'a e Palemia ? 'Ikai... ko e founga mahino pe eni hono ha'iha'i 'a e nima mo e va'e 'o e kau faiongoongo 'oku fakafepaki mo 'ikai fa'ahi mo e pule'anga lolotongaa..... ”