“ TULOU ATU 'ĒTITA & HALA TAUFA...'Oku ou pehē 'e au 'oku 'ikai ke fakapotopoto ketau fakatatau'i 'a e "mo'uí" ki he "'ekonōmiká." Ko e valé pe 'e 'ikai mamafaange ki he mo'uí. Ko e 'ekonōmiká ia 'oku fakataimi pē ha'á ne tōlalo mo 'ene tu'umālié; kā ko e mo'uí 'oku pelepelengesi ange ia he 'oku tu'otaha pē. Ko ia 'oku 'ikai ke na mafamafa tatau.
Ko e tu'utu'uni 'o e COVID-19 mei Pule'angá ko e malu'i 'o e mo'uí ko 'ene pelepelengesi angé. Kā ko e tāpuni 'o e ngaahi pisinisí 'oku ta'e-faka-Konisitūtone he na'e 'ikai ha maumaulao 'a e ngaahi pisinisi tau'atāiná. Pea 'ikai ha fakamo'oni pau (evidence) 'oku 'i Tonga 'a e mahaki COVID-19. Ko e faka-tu'unga'a (panic) 'ata'atá.
'E MA'U E FAITO'O & HUHU-MALU'I 'AFĒ?
'Oku tau kei monū'ia 'a Tonga ko e te'ekiai tū'utamai 'a e mahaki pipihí ni. 'Ofa ke vavé ni mai 'a e faito'o mo e huhu-malu'i (vaccine) kimu'a na'a mafolamai ki Tongá ni. 'Oku 'iai 'a e ngaahi faito'o kā 'oku te'ekiai fakangofua ke faka'aonga'i tavale.
Me'a pangō, 'oku mafola vaveange 'a e vailasí 'iha fonua 'oku te'ekiai tū'uta ki ai, 'o hangē ko Tongá. Neongo ha'á ne mafola 'o fokoutua ai 'a e kakaí, ka 'oku ma'u ai 'e he sino 'o e tokolahi 'enau ivi-malu'i (immunity) ke teke'i 'a e mahakí, 'o hangē na'e 'osi huhu-malu'i kinautolú. 'Oku kei ma'ulalo 'aupito 'a e tokolahi 'o e pekiá (mortality rate) 'o e COVID-19 'ihe ngaahi mahaki faka-māmanilahi (pandemic) 'o e kuo hilí.
MAUMAU KI HE 'EKONŌMIKÁ
Kā ko e maumau ki he 'ekonōmiká 'oku ta'e-fakapotopoto 'a e tu'utu'uni pule-fakaleveleva mei Pule'angá. Na'e 'ikai fakapa'anga mei Pule'anga 'a e ngaahi pisinisi tau'atāina 'a e kau ngāue fakatau koloá. Ko e kakava pē ia mo e feilaulau 'a e kau pisinisí mo honau kāingá. Ko e ngaahi pisinisi pē 'a e Pule'angá 'oku ma'u totonu ki ai 'a e Pule'anga ke tāpuní.
Kuo te'ekiai foki ke tātāpuni fakangatangata ha fonua tupu mei ha mahaki pipihi faka-māmanilahi 'ihe kuohilí. Ko e 'uluaki eni, pea ko e maumau faka'ekonōmiká 'e hokó 'oku fakafuofua'i ko e tōlalo lahi. Me'a pangó 'e mole ai 'a e ngaahi pisinisi 'o 'auha ai si'enau ngāue faivelenga, mo fakapotopoto na'e tō ai honau kakavá. Ko e fili ia 'a e tangata pisinisi ke tāpuni pe 'ikai 'o ka tokosi'i 'a e kau fakatau koloá. Pea 'oku 'ikai totonu ke tapui e fononga ki falekoloa 'o fakatau me'a-tokoni.
'Ofa ke vavé ni mai 'a e fakahoko 'o e sivi'i 'o e COVID-19 'i Tongá ni. 'Oku ta'e-fakapotopoto 'a e ngaahi tu'utu'uni taputapui lolotonga iá 'oku te'ekiai tū'utamai 'a e mahakí ki Tonga. 'Oku mahino 100% 'a e haohaoa 'a Tongá he 'oku te'ekiai ke ma'u 'e he mahaki pipihí ni ha tokotaha. Neongo 'oku lava pe 'a e vailasi 'o fetuku holo 'e he kakai mo'ui leleí, ka kuo 'osi taimi ke ma'u ha fokoutua 'e tokotaha.
OKU LAHIANGE 'A HONO FAKA-ILIFIA'I 'O E KAKAÍ 'O HOKO AI 'A E FAKA-TU'UNGA'A (PANIC) TA'E-FAKAPOTOPOTO. ”