“ Kataki pe Nepituno kau fai atu 'ae ki'i fakatonutonu ko 'eni. 'Oku 'asi he palakalafi 4 'oe tohi 'a Dr. Mahina 'ae setesi ko 'eni:
" ‘Oku liliu ‘ae lea Tonga koe “milipā” mei he lea ‘Ingilisi koe “millibar” koe me‘afua ki hono fua ‘ae māfana-momoko ‘oe matangi moe lea Tonga koe “maile tahi” moe “tikilī” mei he lea ‘Ingilisi koe “nautical mile” moe “degree” koe me‘afua ki hono fua ‘ae mālohi-vaivai ‘oe matangi."
FAKATONUTONU
1. FUA 'OE MOMOKO / MAFANA 'OE 'EA.
Koe me'afua ki hono fua 'oe mafana moe momoko 'oku ui ia koe femomita 'aia 'oku fua 'aki ki tautolu 'e he toketa he taimi 'oku tau puke ai he mofi. 'Oku toe ngaue 'aki pe 'ae me'afua tatau ki hono fua ha mafana mo ha momoko 'o ha fa'ahinga me'a pe he univeesi 'o a'u ki hono fua 'oe vela 'ae la'aa. Koe 'iuniti kiai koe Celcius pe Farenheit. Koe millibar koe 'iuniti ia ki he fa'ahinga natural phenomena kehe 'aupito mei he Temperature 'oku ui koe AIR PRESSURE ('aia koe malohi hono tata'o 'e he 'ea 'ae fukahi mamani). Koe 'iuniti kiai 'oku ui koe BAR pea koe me'afua ki hono fua 'oe lahi moe si'isi'i 'ae BAR 'oku ui koe BARometer (palometa). Koe BAR 'e taha 'oku fe'unga ia moe Pasikala 'e tahakilu (100,000Pa) koe fakahingoa ki he tangata Falanise ko Blaise Pascal. 'Oku tofitofi leva 'ae BAR 'e taha ki he konga tatau 'e 1000 pea 'oku ui 'ae ki'i konga 'e 1 koe millibar (milli - 'oku 'uhinga koe vahe 1000). Ka 'oku toe 'uhinga ia 'e toe vahe 1000 moe pasikala 'e tahakilu 'o ma'u ai 'ae pasikala 'e 100 pea koe pasikala 'e 100 'oku ui ia koe hectopascal 'e 1. Koia ai koe 1 millibar = 1 hectopascal (1 HPa). Koe PRESSURE 'oku fua 'aki ia 'ae lahi moe si'isi'i 'ae teke (force) 'i ha 'elia he fukahi mamani (force per unit area). Kapau koe lahi 'oe teke koe Niutoni 'e 1 pea koe 'elia 'oku fai ai e teke koe sikuea mita 'e 1 pea koe lahi leva 'oe tata'o 'ehe 'ea 'ae fukahi mamani (sikuea mita 'e 1) koe pakikala 'e 1. Koe normal 'ae Air Pressure 'oku fe'unga moe pasikala 'e 101,325 (pe millibar 'e 1013.25). Ka holo mei ai pea 'oku tau pehe leva 'oku 'iai 'ae Low Pressure pea tene fakatupu 'ae saikolone pe matangi malohi. Koe saikolone koia ko IAN na'a ne haveki 'ae 'otu Ha'apai na'e holo ki lalo 'ae air pressure mei he 'ene normal 'o a'u ki he millibar 'e 930 ('aia ne fu'u ma'ulalo 'aupito 'ae Air Pressure).
2. NAUTICAL MILE (maile tahi) pea moe DEGREE (tikili)
Koe Nautical Mile pe maile tahi koe fua ia 'oe loloa (length) pea koe me'afua kiai koe Lula pe koe Tepi. 'Oku 'IKAI ke fua 'aki ia 'ae malohi moe vaivai 'a ha matangi. Koe maile tahi 'e taha 'oku ofi he kilomita 'e 1.8. Pea kapau 'e lele 'ae me'alele he mama'o ko 'eni 'i ha houa 'e 1 pea koe vave leva 'oe fononga koe Noti 'e 1. Koe vave ko'eni 'oku tatau pe ia mo e vave 'o 'ete luelue he hala (fu'u tuai 'aupito). Kapau 'e ngaue pe lele 'ae 'ea he vave ko 'eni te tau ongo'i 'oku mokomoko lelei pea he'ikai kene lava 'e ia 'o fai ha maumau. Koia ai 'oku fakanatula pe ke tau fua 'ae ivi maumau 'oe 'ea pe matangi 'aki 'ae vave moe tuai 'o 'ene fononga he fukahi mamani. 'Oku kau ki heni mo 'ene vilo fakasiakale moha ngaahi me'a kehe ka he'ikai keu lave kiai. Koe vave 'oe lele 'ae me'alele 'i Tonga ni 'oku 'ikai ke toe 'ova he 50km / hr he 'oku lahi ange ai hono ivi maumau (pe malohi). Fakahoa ia ki he ivi maumau 'oe matangi ko IAN neu lau kiai 'i 'olunga na'e to takutaku 'o a'u ki he 287km / hr. (oma tatau nai ia moe vave 'oe puna 'ae vakapuna fakalotofonua).
3. UHO 'OE MATANGI (EYE)
Koe me'a kotoa pe 'oku tatau moe ve'eteka (disc) 'oku vilo hange koe va'e 'oe me'alele, pe koe matangi 'o tatau moe 'ata pe la'ita koia 'oku 'asi 'i he kamata'anga ho'o fakamatala 'oku anga pehe ni. 'Oku hoha'a pea 'ilonga 'aupito 'a 'ene vilo pe ngaue he tafa'aki ki tu'a (Rim or circumference). Ka 'o kapau tetau fakatotolo ki he senita 'oe vilo moe hoha'a te tau 'ilo ai 'oku 'ikai ke vilo pea 'oku nonga 'aupito ('ikai ke 'iai hoha'a) 'ae poini koia. Koe fa'ahinga Natural Phenomenon ia 'oku malie he 'oku hala ai 'e tau ma'u. 'Oku ou fakalea 'e au 'o pehe ni - "Koe senita 'oe vilo 'oku 'ikai ke vilo pea koe uhouhonga 'oe hoha'a 'oku nonga 'aupito". 'Oku pehe 'ae EYE 'oe matangi, 'o tatau moe 'akisela 'oe va'e 'oe me'alele. 'Oku hange nai ha paradox pea ngaue 'aki 'e he kau Artists ke fakamatala'i 'aki 'ae ART. Koe tangata tau'olunga 'oku hoha'a 'ae ngaahi haka 'oku ne fai moe ngaahi to'onga 'oku ne fakafuo mai ka ki he uho 'o 'ene fakakaukau mo 'ene ongo'i he taimi 'oku ne faiva ai 'oku ne ma'u 'ae nonga 'oku faka'itaniti.
Malo
'Ofa atu
Failo ”