Logo
Print this page

Ngalivale ‘a Tonga 'i he tali fehu'i 'a e Minisitā Leipa Tu’i Uata 'i he ITV News Featured

Minisita Leipa Tu'i Uata lolotonga hono faka'eke'eke ia 'e he ITV News Minisita Leipa Tu'i Uata lolotonga hono faka'eke'eke ia 'e he ITV News

23 ‘Epeleli, 2018. ‘Oku kei fakatumutumu ‘a e tokolahi ‘i he lea ngalivale mo fakamā na’e fakahoko ‘e he Minisitā Leipa ‘a Tonga Tu’i Uata ‘i hono faka’eke’eke ia ‘e he Kautaha ongoongo koe ITV News lolotonga ‘a e fakataha ‘a e kau taki ‘o e Kominiueli ‘i Lonitoni.

Na’e faka’eke’eke foki ‘e he Kautaha ongoongo ITV News  ‘a Tu’i Uata pea 'i he'ene talifehu'i na’a ne fakalea ‘o pehe ‘i hono liliu faka-Tonga “mahalo pe koha ‘isiū ‘a hono fili pe kohai tene taki ‘a e Kominiueli ka koe isiū mahu’inga taha ia ki Tonga koe feliuliuaki ‘a e ‘Ea ("Maybe sorting out who is going to lead the Commonwealth maybe also an issue, but it's not as pressing an issue to [Tonga] as taking care of climate change").

Ko lea ko’eni ‘a Tu’i Uata ‘oku ‘ikai ke ngata ‘i he’ene fakangalivale’i ‘a e fonua pea ‘oatu ai ‘a e ‘ata fakamotu si’i ‘o Tonga ka ‘oku ne folahi atu ‘a e tō nounou ‘a e ‘ilo hotau kau taki kae tautautefito kia Tu’i Uata ‘i he mahino mo e ‘ilo ki he fa’unga mo e hisitōlia ‘o e Kominiueli, tipilometika (diplomacy), vā faka-vaha’a pule’anga (international relations), pehe ki he ngāue mo e ngaahi ‘asenita tefito ‘a e Kominiueli pehe ki he tekitiki mo e founga (tactic & strategy) ke ngaue’aki ‘e Tonga ni ki hono tohoaki mai ‘a e tokanga ‘a e ngaahi fonua lalahi ange ki he’etau ngaahi fiema’u.

‘Oku toe ho’ata mai mo e ‘ai’aino’ia pea ‘oku ‘ikai ke mahino ki he'etau Minisitā ko'eni koe Kautaha Kominiueli kuo pau ke fakapapau’i ‘a e fa’unga fakataki pea kuopau ke fakapapau'i hono 'ulu. Ko e 'uhinga ia na’e tuku taimi ai kiai ‘a e fakataha ko 'enau mahino'i mo mahu'inga'ia 'i he tukufakaholo koia talu mei he ta'u 1947 kae toki malava ke lele ‘a e vaka ‘o e Kominiueli ‘o fakatatau ki he ‘ene ngaahi tu’utu’uni ngāue (policies) mo e lao ke tataki’aki kae koe tumutumu hono histōlia faka-taki ‘a ia ‘oku ‘ulu ma'u pe ai ‘a e Tu’i ‘o Pilitānia pea ‘oku faka’apa’apa’i ‘e he ngaahi fonua memipa.

‘Oku toe fakamā ange foki ‘i hono faka’uhinga ‘e he ongoongo ‘a e ITV ‘a e lea ngalivale ko’eni ‘a ia na’a nau pulusi mai ‘o pehe ‘i hono liliu ki he lea Tonga “lolotonga ‘oku te’eki ke ‘iai ha fonua ‘i he ngaahi fonua memipa ‘o e Kominiueli ‘oku nau loto ke fakapefaki ki he Kuini kuo fiema’u e he ki’i fonua ‘i he Pasifiki ko Tonga ke tokanga ‘a e fakataha ki he me’a ‘oku toe lahi ange ia 'i he fehu'i pe ko hai tene taki ‘a e Kautaha Kominiueli.” (“But while there has yet to be a country willing to disoblige the Queen, the Pacific nation of Tonga wants the summit to refocus on a matter much larger than who should be the Commonwealth's next Head.”)

‘Oku ‘ikai koha me’a si’i eni ki he fonua pea ‘oku totonu ke fai leva ha ngāue kiai ‘a e Palēmia ke fakangata fa'ahinga to'onga kovi ko'eni he  'oku 'ikai faka-polofesinale pea ta'ef'unga mo'oni.

Kuo tau situ’a atu mei he’ene tukuhifo ‘a e ngeia mo fakangalivale’i ‘a e Minisitā Malōlō ki he Ngaahi Ngāue Fakalotofonua ‘Akosita Lavulavu ‘i he fakataha ‘a e kau Minisita Sipoti ‘o e Pasifiki ‘i Fisi pea na’e tuku mai ‘e he ngaahi kautaha mitia ka ko’ene lea ko’eni ‘a ia ‘oku tau sio mo fanongo tonu kiai ‘i he ITV pea mafola ‘i mamani ‘oku ne fakamahino mai ‘a e ‘ulungaanga ta’efaka’apa’apa mo fakamoveuveu ‘o e tokotaha ko’eni pea 'oku 'ata kovi ai 'a Tonga.

Na’e totonu kene ‘uluaki mahino’i ko Pilinisi Salesi ‘a ia koe taki pe 'ulu fo’ou ia ‘o e Kominiueli na’e tuku taimi ‘a e fakataha ke fai hono alea’i mo hono fakanofo koia ‘oku takimu’a hono teke ‘a e ‘asenita fekau’aki mo e Feliuliuaki ‘a e ‘Ea ‘i he Kominiueli pea kuo laui ta'u 'ene ngāue kiai. 'Oku 'ikai ngata ai ‘oku ivi lahi ange ia ‘i he’ene ‘oho’ohomu’a mo ‘ene fie tautau ‘oku iku ngalivale ai a e fonua.

'Oku faka'ohovale he koe toki fanongo 'eni ia 'a e tokolahi 'i he fonua koe Feliuliuaki 'a e 'Ea 'a e 'isiu mahu'inga taha 'i Tonga ni he koe kaveinga ia 'oku lahi taha hono 'ohake 'e he Pule'anga ko'eni koe mafai mo e fiema'u ke fakafoki ki he Kapineti.

‘Oku fiema’u lahi ‘a e fale’i pe koe lele ha polokalama ako fakataukei ki he kau taki ‘o e fonua pea ke tataki ‘e he kau ‘Ulu’i Potungāue mo e Potungāue ki Muli ma’a e kau akoako Minisitā pea ke malu’i ‘a e ‘ata kitu’a ‘o e fonua he ‘oku fu’u lahi e ngali vale.

'I he taimi tatau 'oku fakalanga fakakaukau pea 'oku ne 'omai 'a e  fehu’ia mahu'inga mo fakatupu fifili pe koe fe koaa ‘a e feitu’u mo e ako’anga na’e fai mei ai ‘a e okooko.?

Nepituno Media Online © 2015. All rights reserved.