Ko e fakafisi 'a e Minisitā Polisi pe ko e fo’i ‘eti faiva pe? ^Featured

‘I hono filihi ‘e he Kolomu ni a e fo’i ‘aliaki ko’eni pea ‘oku ho'ata mai koe konga pe ‘eni ia ‘o e ngaahi fa’ufa’u ke tohoaki’aki ‘a e tokanga ‘a e kakai 'o e fonua mo e tui ta’e toe veiveiua ko e fo’i politiki ‘ataata pe ‘eni mo e fo'i ‘eti faiva faka-politikale.

‘I hono filihi ‘e he Kolomu ni ‘a e fo’i fakafisi pelesitiki ko’eni ‘oku ho’ata mai mei ai ‘a e ngaahi fehu’i ko’eni:

1. Me’a ni koe ‘ikai pe ke tali ha fokotu’u ‘a ha Minisitā ‘i he Kapineti pea ‘e ‘ita leva ‘o fakafisi kae fai hono loto?

2. ‘Oku mo’oni ‘oku ‘ilo lelei pe ‘e Mateni ‘e ‘ikai tali ‘e he ‘ene tamai ‘i he fono ka koe Palēmia ‘ene fakafisi na’a movete ‘a e ngaahi poutuliki hono mafai?

3. Ko hono tohoaki nai ‘eni ‘a e tokanga ‘a e kakai (diversion) mei he ngaahi palopalema ‘oku tukuaki’i kiai ‘a e Palēmia mo e Pule’anga?

4. Ko e feinga ‘eni ke ‘ata lelei tokua ‘a e Pule’anga ‘o pehe ‘oku nau lava pe ‘o fakafisi ‘i ha hoko ha palopalema?

5. Ko e ha ‘a e maumau ‘oku hoko ki he fonua pea ‘i he tu’unga fakatu’utamaki vivili mo fakatu’upake ki he kakai ke liliu ai ‘a e Lao Polisi pea ‘ave ‘a e mafai ki he Minisitā Polisi?

6. Ko e ‘ita nai ‘eni ‘a e Minisitā ‘o ‘ikai kene kei lava ‘o fakama’uma’u kae homo mai ‘ene fakafisi?

7. Ko hono fai nai 'eni ke teke 'aki 'a e feinga to'o mafai 'a e Palēmia mei he Tu'i mo e Fakataha Tokoni?

Kuo ‘ikai foki ke tali ‘e he Palēmia ‘a e fakafisi ko’eni pea ‘oku ne ‘omai pe ‘e ia ‘a e tali ki he taha ‘o e ngaahi fehu’i ‘i ‘olunga ‘a ia ‘oku ho’ata mei ai na’e 'i hono filihi na'e fai pe hono palani'i.

'Oku 'asi mai 'i hono filihi 'e he Kolomu ni 'oku 'ika fakatokanga'i 'e he kau 'eti faiva ko'eni 'oku ta'emalava 'a e fa'ahinga fakaukau ko'eni 'i he sio 'a e tokolahi 'oku nau a'usia he 'e movete ai 'a paati mo e Kapineti.

‘I hoko atu ‘a e Kolomu Filihi, ‘oku ‘i ai ‘a e fakakaukau ki hono unuhi mai pe ‘a e foha ‘i he fono ‘o e Palēmia kene fakahoko ‘a e fo’i fakafisi ko’eni pe ka tonu mo manakoa ‘a e fo’i faiva ni pea ‘e malava ke toe ma’uma’uluta ange ai pe ‘a e nofo ‘a e mafai ‘i he sekolo ‘i loto (inner circle).

‘I he anga ‘a hono filihi ‘e he Kolomu ni ‘a e fo’i nga’unu ko’eni ‘oku mahino mai oku ‘i ai pe ‘a e ngaahi ‘uhinga lelei ‘oku totonu ke fakafisi ai leva ‘a e Minisitā ia ko’eni ka koe ‘isiū kehe ia mei heni.

‘I he tali ‘a e Palēmia ki he ngaahi kautaha ongoongo na’a ne me’a ai ‘o pehe ‘e fakahoko ‘e he Kapineti ‘a e ngāue ki he me’a ‘oku ta’efiemalie kiai ‘a e Minisitā ko’eni pea tenau feinga ke ‘oua ‘e tali ‘ene fakafisi pea kei ma’u pe hono tu’unga.

'Oku 'ikai toe kehekehe 'eni ia moha lele 'a ha leka ki he'ene daddy 'o tangi kiai pea fai leva hono loto.

‘Oku ‘i ai ‘a e faka’amu ‘a e Kolomu ni 'e vakai fakalelei pe ‘a e Kapineti ki he kaveinga ‘oku vivili kiai ‘a e teuteu fakafisi pea 'oua tenau to ngofua 'i he mounu ko'eni neongo 'e malava pe 'i he anga hono filihi ketau pehe na'a nau 'ilo kotoa ki he fa'u ko'eni.

'Oku 'ikai ketau loto ke hoko 'eni koha makatu’unga (precedent) ke ‘ita pe ha Minisitā ia pea teu fakafisi kae fakahoko 'ene fakakaukau mo 'ene faka'amu.

'I he taimi tatau ‘oku tu’u pe ‘a e Kolomu ni ia ‘i he fakaukau koe fo’i ‘eti faiva faka-politikale pe ‘eni ‘o hange koe ngaahi faiva na’e ‘eti’i ‘i he teu fili Fale Alea ‘o e 2017.

‘I he lau ‘a e Kolomu ni ‘oku totonu ke tu’u ai leva ‘a e Minisitā ko’eni ‘i he’ene ngaahi tefito’i tui (principles) kapau 'oku 'i ai ha me'a pehe pea fakafisi he ka toe foki ‘o hoko atu ‘i he fatongia pea ‘e fakapapau’i ai pe ‘a e fifili mo hono filihi 'e he Kolomu ni.