Fiema’u ha komisoni tau’ataina ke fakatotolo’i hono tutu ‘o Nuku’alofa ^Featured

 ‘Oku fu’u fiema’u fakatatau ki he tu’unga fakapoilitikale ‘oku ‘i ai ‘a e fonua he ngaahi ‘aho ni ke fokotu’u ha komisoni tau’ataina ke fakahoko hano fakatotolo’i ‘a hono tutu mo hono faka’auha ‘o Nuku’alofa.

‘Oku makatu’unga ‘eni ‘i he ngaahi kaveinga ‘oku toutou ‘ohake ‘e he Pule’anga ‘o e ‘aho ni pehe pe ki he kakai ‘o e fonua ‘o fekau’aki tonu mo e konga fakaloloma ko’eni hotau hisitolia pea ‘oku lahi ‘a e fakamahamahalo mo e ma’uhala kiai.

‘Oku ‘ikai foki ke malava ke veteveteki fakalelei ‘a e ngaahi mo’oni’i me’a fekau’aki mo e fakatamaki ko’eni pea ‘oku fiema’u ia ke mahino ki he kakai ‘o e fonua he ‘oku lahi ‘a hono fehu’ia.

‘I he’ene pehe leva ‘oku ‘i ai ‘a hono mahu’inga ke fakahoko ‘a e ngaue ko’eni kene ‘omai ‘a e mo’oni mo e tootnu ki he kakai ‘o e fonua.

Ko e konga mahu’inga ‘oku ne langa’i ‘a e talanga fekau’aki mo e kaveinga ko’eni ko hono teuteu totongi fakafoki ‘o e noo 'oku laka hake ‘i he pa’anga ‘e 100 miliona ‘a e Pule’anga Tonga mei Siaina ki hono toe langa ‘o Nuku’alofa.

Ko e konga ‘e taha ko hono tukuaki’i ‘o e Pule’anga ‘o Feleti Sevele mo e kakai ma’u tu’unga kehekehe pe ‘e he Pule’anga ‘o e ‘aho ni tokua na’e ‘ikai ke mei tutu mo faka’auha ‘a Nuku’alofa ‘i he ‘aho 16 ‘o Novema 2006 ka ko kinautolu.

‘Oku taukave foki ‘a e tokolahi ia ‘i he fonua ko hono tutu mo faka’auha ‘o Nuku’alofa ko e fakatupunga ‘e hono takihala’i mo hono lohiaki’i ‘e he Palemia ‘o e ‘aho ni ‘Akilisi Pohiva ‘a e kakai ‘o e fonua pea faka’ai’ai kenau taufehi’a, ‘ita mo loto kovi pea loto’i sauni ki he Tu’i, Hou’eiki, kau taki ‘o e Pule’anga, kau pisinisi, kau taki lotu, kakai ‘oku nau faingamalie ‘i he sosaieti, kakai ako lelei mo honau kau poupou.

‘Oku toe lahi mo hono ‘ohake ’a e ngaahi fakamo’oni mo e ngaahi hopo kuo fakahoko fekau’aki mo e ngaahi tukuaki’i na’e fakahoko ‘e ‘Akilisi Pohiva ‘a ia kuo fakamo’oni’i ‘oku ‘ikai pea na’e ‘ikai mo’oni ‘o iku ki he totongi ‘a e pa’anga lahi ki he Fakamaau’anga makatu’unga ‘i he’ene loi, takihala’i, fakaloto kovi mo e lau’ikovi’i.

Kuo toe hopo mai foki mo e kau poupou ia ‘o ‘Akilisi ki mu’a ka kuo nau mavahe mo ‘ikai poupou ki he'ene founga ‘o tuku mai ‘a e ngaahi fakamatala ‘oku falala’anga ki he palani mo e teuteu na’e fakahoko ki hono tutu ‘o Nuku’alofa ‘a ia ‘oku fakalilifu moia.

Ko e founga anga maheni pe foki ‘a hono fokotu’u ‘a e ngaahi komisoni fakatotolo tau’ataina pehe ni pea koe founga maama mo faka-temokalati ‘a ia ‘e tokoni lahi ‘eni ki hono solova ‘a e fo’i fakapona kuo ta’u lahi ‘ene tolona mai fekau’aki mo e kaveinga ni pea me’angaue’aki ‘e he tokolahi ‘o taki ai ‘a e Palemia ‘o e ‘aho ni mo hono kau poupou ke vaka atu ai ‘enau ngaahi ‘asenita faka-politikale.

‘Oku kei lavea ‘a e si’i kakai pisinisi tokolahi ‘i he fonua ni na’e ‘ikai ha’anau hia he ngaue pango na’e hoko ‘i hono tutu ‘o Nuku’alofa pehe ki he kakai tonuhia ‘o Nuku’alofa na’e mole ‘enau koloa pea nau kafo faka’atamai mo fakaongo ‘o a’u mai pe ki he ‘aho ni. 'Oku 'ikai ngata ai na'e mole 'a e ngaahi mo'ui.

Na’e fokotu’u foki ‘e he Pule’anga ‘o Tu’ivakano ‘i he ta’u 2011 ke fokotu’u ha komisoni fakatotolo tau’ataina kenau fakatotolo’i ‘a hono tutu mo faka’auha o Nuku’alofa pea na’e kole fakamamate heni ‘a e Palemia o e ‘aho ni ‘Akilisi Pohiva lolotonga ‘ene kei Fakafofonga Fale Alea ‘ata’ataa pe ma’a e Vahenga Tongatapu 1 ke ‘oua ‘e toe fai ha sio ki mui pea na’e ta’ofi ‘eni ‘e he Pule’anga ‘o Tu’ivakano ‘o makatu’unga ‘i he laumalie ‘o e fakamolemole, toka’i mo e sio atu ki ha Tonga fo’ou.

‘Oku mahino mai foki kuo ngalo ‘a e tauto’e ia ‘a e kaiha'a ‘akau pea kuo mo’oni lea taka he fonua koe “Hau pea Kui” he kuo hiva kava’aki ‘e he Palemia o e ‘aho ni ‘a hono tukuaki’i ‘o e ngaahi Pule’anga ki mu’a mo tala ‘enau faiahla pea fakatotolo’i pea faka’ilo mo honau ni’ihi.

Kapau leva koe founga ia pea ko ‘ene ma’a mo’oni ke fokotu’u ki he Tu’I ke fokotu’u ha komisoni tau’ataina kenau fakahoko ‘a e ngaue ko’eni he ‘oku fiema’u ke ma’u ‘e he kakai ‘o e fonua ‘a e mo’oni pea ke ‘oua ‘e toe fai ha tala’a.

‘Oku mahino pe ‘a e tu’u ‘a e lao kuo pau ke poupou kiai ‘a e Kapineti ‘i hano fokotu’u ki he Tu’i pea neongo ‘e faingata'a ke poupou kiai ‘a e Kapineti ‘o e ‘aho ni ka ‘oku ‘i ai pe moe ‘aho ia ‘a pongipongi pea ‘e ‘ikai ha Pule’anga ia ‘e nofo ‘o ta'engata.

Ko e founga ma’a ‘eni mo taau pea tene fakatokamalie ‘a e longoa’a fekau’aki mo e kaveinga ni.