“ Ko u fie fakamālo atu ki he ngaahi faka’uhinga malie kotoa kuo vahevahe mai pea ‘oku ou fie fokotu’u atu ke tau ki’i tu’u si’i hifo pe ‘i he fakakaukau ‘o e probability pe ko e matamata ‘i he ‘e tau lea Tonga he ko e mafu ia ‘o e Science mo e Fika Science ‘a ia ‘oku kamata mei he 0 ‘o fononga ai ki he 1. ‘Oku fakatonulea ha me’a ‘oku fakapapau’i ‘e hoko tokua ‘oku 1 hono matamata pea ka ‘oku ‘i ai ha me’a ‘oku fakapapau’i ‘e ‘ikai ke hoko tokua ‘oku 0 hono matamata. Ko ha me’a ‘oku potupotu tatau hono matamata ‘e hoko pe ‘e ‘ikai hoko tokua ‘oku 1/2 hono matamata. Ka ‘i ai ha me’a ‘oku to hono matamata ‘i he vaha’a ‘o e 0 mo e 1/2 tokua ‘oku si’iange hono matamata ‘e hoko pea ka ‘i ai ha me’a ‘oku to hono matamata ‘i he vaha’a ‘o e 1/2 mo e 1 pea ‘oku lahiange hono matamata ‘e hoko. Ko e ofiange ‘a e matamata ki he 0 ko e lahiange ia ‘o e faingamalie ‘e ‘ikai hoko pea ko e ofiange ‘a e matamata ki he 1 ko e lahiange ia ‘o e faingamalie ‘e hoko. Mahalo kuo fe’unga eni.
Ko e Fika Art ‘oku hange’ pe ko e ngaahi lesoni Art ‘a ia ko e me’a ‘oku nofo ki ai ko e fakapapau’i. Ko e 2x3 = 6. ‘Oku ‘ikai ha toe taalafili he mo’oni ko eni ko e 6, ‘oku fakapapau’i, ‘aho ‘uha pe afa’ pe la’a’, na’a ke kai pongipongi pe ‘ikai, ‘oku ‘ita ho mali ‘ia koe, na’a ke ma’u ngāue ‘aneafi pe ‘ikai, kotoa e ngaahi me’a ko eni ‘e ‘ikai ke ne ue’i pe tene liliu e mo’oni ‘e kei 6 pe. Ka ‘okapau teu heka he Tongiaki ‘o folau ki Nomuka ‘i he 7am, ko e fehu’i ko ia pe teu tau he fiha ‘oku ki’i fihi hono faifika’i. Tau pehe’ ‘oku kilomita ‘e 60 ki Nomuka pea ko e vave lele ‘a e vaka ni ‘oku kilomita ‘e 15 ki he houa. Sai ko e faifika faingofua taha ko e taimi ‘o e folau ‘e fe’unga mo e houa ‘e 60/15 = 4, ko ia ai teu tanaki e 4 ki he 7am keu tau he 11am. Kaikehe ‘oku ‘osi mahino pe he’ikai fakapapau’i e houa ‘e 4 koe‘uhi he ‘oku tonu ke kau mo e malohi ‘o e angi ‘a e matangi, tafe ‘a e ‘au, taukei ‘a e ‘Eikivaka mo e ngaahi fakitoa lahi ‘oku tonu ke fakakau mai ki he faifika kae toki ma’u ha mo’oni ‘oku ofiange ‘aupito. ‘I he tu’unga ko eni kuopau ai ke tau talanoa ki he vaha’a taimi fakafuofua, ‘e ‘ikai ko e 11am masila ka ‘e ‘i ai mo e ngaahi miniti te tau fakangofua ke kau ki he faifika koe’uhi ko e ngaahi fakitoa ‘oku ta’eta’epau ‘i he fononga ‘a e Tongiaki. Ko e ‘uhinga ia ‘o e fakakaukau ‘o e Fika Science: he’ikai ha taimi ia ‘e fakapapau’i ai (exact). Te tau fakafuofua ma’u pe taimi tau ki Nomuka, tau pehe’, 11:10am – 11:25am. ‘Oku kau mai leva heni ‘a e ‘elemeniti ‘e taha ‘o e faifika Science ‘a ia ko e vaha’a ‘oku tau pehe’ ‘e nofo ai e taimi tau ‘a e vaka ‘a ia ko e 11:10am – 11:25am ko e miniti ‘e 15. Ko e vaha’a eni ‘oku ui ko e Confidence Interval pea ko ‘ene fālahiange ko e ofiange ia ‘a e matamata ki he 1 ka ko ‘ene fāsi’iange ko e ofiange ia ‘a e matamata ki he 0. Mahino leva he taimi ni ka ai ha faifika te ne tuhu’i mai e 11am ko hono tohi’i ko ia ‘i he Confidence Interval ko e 11:00am – 11:00am pe koe (11:00am,11:00am) pea ko hono matamata ‘e hoko ‘oku 0, ‘a ia ‘e ‘ikai ‘aupito ke hoko ia.
‘Oku ou fakaafe’i atu e kau laukonga ke mou kataki ‘o lauange eni ke mahino ka tau toki hoko atu.
Malo
Helu (S. Langitoto) ”