“ 'Oku malie fau hono toe hanga 'e Semisi Fetokai Potauaine 'o 'ave mo hiki he founga moe fotunga fo'ou 'ae kupesi tupu'a 'a Tonga meihe tu'unga motu'a -- 'o hange koe tufunga lalava, tufunga tavalivali, nimamea'a koka'anga, nimamea'a lalanga moe nimamea'a tuikakala kihe tukunga fo'ou -- 'o hange koe tufunga ta/tongiukamea, tufunga ta/tongi'aione pe tufunga ta/tongisitila, tufunga ta/tisainifakakomipiuta, tufunga ta/tongi'akau moe tufunga ta/tongimaka.
'Oku 'ikai ngata pe foki hono ngaue'aki fo'ou 'e Semisi 'ae ngaahi me'a fo'ou -- 'o hange koe 'ukamea, 'aione pe sitila, komipiuta, 'akau moe maka -- ka 'oku ne toe ngaue'aki fo'ou foki 'ae founga / tekiniki fo'ou -- 'o hange koe kasa, peau/ngalu'uhila, maama, leisa moe ha fua.
'Oku 'asi lelei 'ae hiki fo'ou ko 'eni hono toe ngaue'aki 'e Semisi 'oe kupesi tu'ufonua 'a Tonga he'ene sikalapusa tufunga ta/tongiukamea, ta/tongi'aione pe tufunga ta/tongisitila ko 'eni koe "Manuesina" (manuhina, manutea; laumanuhina, laumanutea) 'oku teuaki ke faka'ali'ali 'i Loto Waiheke (Vaieke) he Taulanga Waitemata 'i Fepueli 2017 -- 'aia koe hifonga moe hakenga 'oe folau 'eva (folau takimamata, folau tua pe folau pasese) -- moe ongo sikalapusa tufunga ta/tongiukamea, tufunga ta/tongi'aione pe tufunga ta/tongisitila koe "Hinavakamea" moe "Tunavakamea" he Uafu ko Vuna 'i loto Kolofo'ou he Taulanga Nuku'alofa he 2012 ta'u -- 'aia koe hifonga moe hakenga 'oe folau 'eva (folau takimamata, folau tua pe folau pasese).
Na'e fakapa'anga, tufunga, langa mo fokotu'u 'ae "Hinavakamea" moe "Tunavakamea" koe konga 'oe Polokalama Fakafonua 'Aati Fakafonua 'a Tonga" (Tonga National Public Art Programme) 'ae Potungaue Takimamata (2010-2014) -- 'o tefito he talafonua tupu'a loloto, mohu mo masanisani 'a Tonga -- 'aia na'e kau hono ngaahi taumu'a ke fakamanako mo fakaafea 'ae loto moe ongo moe 'atamai moe fakakaukau 'ae folau 'eva ke manako mo afe 'i Tonga ma'ae lelei moe melenga faka'ikonomika fakalukufua 'ae fonua.
'Oku ngaue, takai mo vilo tu'uma'u mo ta'engata (motion in infinity) 'ae ngaahi kupesi -- 'aia 'oku hu mei loto-ki-tu'a mo hu mei tu'a-ki-loto pea fehu'aki mei tafa'aki ki tafa'aki -- 'o hange koe 'Manuesina" moe "Hinavakamea" moe "Tunavakamea." 'Oku kau heni mo 'ene sipalapusa tufunga ta/tongi'akau koe "Lei'ataua" he Misiume 'oe 'Akiolosia moe 'Atolopolosia he 'Univesiti Kemipilisi 'i Lonitoni 'i Pilitania he 2010 ta'u -- 'aia na'e ngaue ai he'ene ma'u 'ae pale lahi he 'aati mei he fe'auhi fakata'u faka'aati 'ae Kautaha 'Aati Fakatahataha Fakavaha'apule'anga 'ae Ngaahi Fonua Kominiueli (Commonweath Connections International Arts Residencies Awards) he 2009 ta'u.
'Oku 'asi lelei 'ae to'onga fakafa'ahikehe ('oku ui mo 'ave hala he 'aho ni tokua koe fakatevolo) 'ae kupesi he sikalapusa tufunga ta/tongiukamea, tufunga ta/tongi'aione pe tufunga ta/tongisitila koe "Manuesina" -- 'o peisi he kupesi manulua koe ongo fo'i manupuna 'e ua 'oku na puna fakataha -- 'aia koe kupesi manulua koe 'ata-ki-loto (pe ta moe va; abstract manifestation) ia 'oe ongo fo'i manupuna 'e ua pea koe ongo fo'i manupuna 'e ua koe 'ata-ki-tu'a (fuo moe uho; concrete formation) ia 'oe kupesi manulua.
'Oku toe malie fau hono fokotu'utu'u fo'ou, loloto mo makehe fakapoto 'e Semisi 'ae "Manuesina" 'o tefito he kupesi manulua -- 'o hange ha ongo fo'i manuopuna koe tala -- 'aia 'oku puna tu'ulu hifo 'ae fo'i manupuna 'e taha mei he 'ata pe vava kihe fukahi tahi pe vai (mei 'olunga ki lalo) -- kae puna hake pe malanga 'ae fo'i manupuna 'e taha mei he fukahi tahi pe vai kihe vava pe 'ata (mei lalo ki 'olunga).
'Oku 'omai 'ehe sikalusa tufunga ta/tongiukamea, ta/tongi'aione pe ta/tongisitila "Manuesina" 'ae 'ata malie, fonu mo loloto 'oe manu(puna) siutaka he moana -- 'aia 'oku siu (toutai; fangota) 'ae toenga kae puna takai 'ae manu vakai (pe manu e kaho) he 'ata pe vava koe asiasi telia na'a 'asi ha fili moha ika fekai -- pea 'oku ne puna tu'ulu hifo leva mei 'olunga ki lalo moe tangi le'olahi koe fakatokanga ke nau puna hake mo malanga 'o hola kenau hao mo mo'ui mei he fakatu'utamaki 'oku falafalanaki mo tu'utu'unuku mai!
'Oku hoko 'ae feliliuaki, takai moe vilo tu'uma'u 'ae ngaahi kupesi kotoa pe 'o hange koe kauikalilio, veimau, faka-o-Tu'i-Tonga, kupenga, kefukefu, mata, hihifi, pangaikafa, tokelauFeletoa, humu moe ha fua -- 'o liliu mei he felekeu kihe maau he funga 'oe tatau, potupotutatau moe faka'ofo'ofa/malie -- 'o feliuliuaki mei he mamani 'oe fakafa'ahitatau pe fakafa'ahitaha (mamani 'oe 'a'a moe mo'ui) kihe mamani 'oe fakafa'ahikehe (mamani 'oe mohe moe mate) -- 'aia 'oku ne fanau'i 'ae ongo moe ivi 'oe mafana, vela moe tauelangi -- 'o 'ikai kei fakamamani kae fakalangi pe fakahevani.
('Oku pehe tofu hono ngaue'aki 'ae ongo fakafa'ahikehe, afo fangufangu pe fasi fakatangi pe minoa 'oe me'alea tupu'a koe fangufangu he fakatakatofa -- 'o liliu fakata-va, fakafuo-uo mei he mamani 'oe 'a'a kihe mamani 'oe mohe mo liliu fakafoki mei he mamani 'oe mohe kihe mamani 'oe ''a'a).
'Ofa ma'u moe na'una'u,
Hufanga ”