Palemia - Teke Tautea'i 'a e Komiti 'Akapulu Liiki 'a Tonga? ^Featured

Nuku'alofa, 5 Fepueli 2016. 'Oku hoko atu 'a e kolomu filihi ki hono filihi 'o e kaveinga fekau'aki mo e Komiti 'Akapulu Liiki he 'oku fekau'aki tonu 'eni moe pa'anga 'a e fonua. Na'e ha he Taimi ‘o Tonga, 16 - 20 Novema 2015, ‘a e fakamatala ‘a e ‘Atita ki Novema 2015, ne ‘ikai ngaue totonu ’aki ‘e he Komiti ‘Akapulu Liiki ‘a Tonga ‘a ia ‘oku Sea ai ‘a Semisi Sika, ko e Memipa ‘o e Temo mo e PTOA pea toe Fakafofonga Fale Alea, Vahenga Fili Tongatapau 2.

Ne ha he fakamatala ‘a e Taimi, ko e $250,000 ne tali ‘ehe Fale Alea he 2013 ke ngaue’aki ‘e he Komiti Liiki. Ko e kole ki he pa’anga ni ne fai ia ‘e Semisi Sika. Sea ‘o e Komiti ‘Akapulu Liiki ‘a Tonga. Ne toe ha he Taimi ne felotoi ai ‘a e Pule’anga mo e Komiti Liiki ke ‘ave kotoa ‘a e pa’anga ‘e $250,000 ki he vahe ‘a e fanau Timi Liiki. Tau pehe leva, kapau koe toko 25 ‘a e kau va’inga liiki te nau meimei taki $10,416 nai (gross) ‘a e tokotaha.

‘O fakatatau ki he Taimi, ne ‘ikai ko e me’a ‘eni ne ‘ilo ‘e he ‘Atita he ko hono ngaue’aki ‘a e pa’anga ni, ko e $81,160 pe ne ‘ave ia ki he vahe ‘a e kau va’inga ‘e toko 24, pea ko e $30,376 ne ‘ave ia ki he vahe ‘a e kau ‘ofisiale ‘e toko 8 ‘o e Timi (‘a ia na’e ‘ikai tonu ke nau kau he vahe mei he pa’anga ni). Ko e $138,404 leva ne ‘ave ia ki he ngaahi me’a ‘oku ‘ikai mahino ia ki he ‘Atita pe koe ha koaa. ‘Oku kau heni mo e $28,442 ne tonu ke toe mei he $250,000 pea ‘ikai ke tonu ke ngaue’aki, ka ne ‘osi ngaue’aki pe ia ka e ‘ikai ‘ilo ‘e he ‘Atita ‘a e ngaahi me’a ne ngaue ’aki ki ai.

Fakatatau ki he fakamatala ‘a e Taimi, ko e fokotu’u ‘a e ‘Atita fekau’aki mo e pa’anga ne ‘ave ‘e he Pule’anga ki he Liiki ‘oku ua: (i) ‘oku fiema’u ‘a e Sea & Komiti ke nau muimui pau ki he aleapau ne nau fakamo’oni ki ai mo e Pule’anga (ii) fiema’u ke totongi fakafoki ‘e he Poate Liiki ‘a e pa’anga ne nau ngaue hala ’aki.

Ko e fehu’i leva ki he Palemai, ko ‘eni kuo fakaha mai ‘e he ‘Atita ne ngaue hala’aki ‘e he Komiti Liiki ‘oku Sea ai ‘a e taha ho’o kau naite ‘a e $138,464 nai. Te ke tali mo tu’utu’uni ke ke fakamaau’i ‘a e fo’i ngaue hala ko ‘eni? Teke tali ‘a e fokotu’u ‘a e ‘Atita ke totongi fakafoki mai ‘e Semisi Sika mo ‘ene Komiti Liiki ‘a e pa’anga ‘a e fonua?

Ko e me’a ‘oku tui ki ai ‘a e tokolahi ‘a e kakai ‘o e fonua he taimi ni, ‘o fakatatau ki ho’o founga ngaue, ‘e tuku noa’i pe ‘eni ia he ‘oku kau ai ‘a e taha ho’o kau naite ofi taha kiate koe. Kapau ‘e hoko ‘o pehe, koe.

FEHU’I leva - ko e fe ‘a e Taliui ia ki he kakai? Ho’ata ki tu’a? Pule Lelei? Faitotonu? Teke fai tu’utu’uni pe fakaongoongo tuli, ‘o ngaue ‘aki ho’o faka’uhinga maheni ‘oku fa’a tuku mai ki he kakai - ne fai ‘a e ngaahi fakamole ia ko ‘eni he 2013 & 2014 lolotonga ‘a e pule’anga motu’a pea ‘ikai keke kau ko e ia ai?

Tukukehe pe ‘a e Paasipooti ia he neongo ko e ngaahi me’a ia he hoko he ngaahi ta’u ki mu’a ho taimi, ka ‘oku fiema’u ia ‘e he feitu’una ke ‘ohofi ia he ‘oku mau tui ‘oku ‘i ai ho loto fakafo’ituitui ‘o ko e ki ai.

Ko e me’a ‘oku mau ongo’i Palemia, ngalingali ko ho’o fai tu’utu’uni ‘oku ‘ikai fai ‘aki ia ‘a e Mo’oni mo e Totonu, ka ‘oku fai ‘aki ia ‘a e me’a ‘oku ke loto ki ai. Ne ha ia he keisi ‘o Lavulavu, pea ‘oku ‘ikai ke mau fa’afa’a lea ki ai, he ne hao ia ‘i he Pule Lelei & Fakamaau Totonu ‘a’au kae lavea ia he Fakamaau Totonu ‘a e ‘Otua.

Fefe 'a e Potungaue Pa'aanga, 'e fakahokonai ha me’a ki he memipa PTOA ko ‘eni he ko e Minisita Pa’anga ‘oku fiema’u ‘e he Lao (Public Finance Management Act) kene lipooti (account) ki he seniti kotoa pe ne tali ‘e he Patiseti Fakata’u?.

Palemi moe Minista Pa'anga 'oku totonu pe ke fakatokanga'i 'oku ngalingali ‘oku ‘i ai ‘a e hia mei he Fakamatala ‘a e ‘Atita ki he pa’anga ‘a e Liiki. Kapau koia, ‘oku tonu ke faka’ilo hia ‘a e kau Memipa ‘o e Komiti Liiki kapau ne nau ngaue hala’aki ‘a e pa’anga ‘a e fonua. Pea ‘oku tonu ke ngaue’aki ‘e he ‘Ofisi ‘o e Attorney General ‘a e fakamo’oni mei he ‘Atita ki ha hopo hia ka fai.

Koia ‘oku mau fakaongoongo atu ki ha’o mou ngaue ‘e fai ki he keisi ko ‘eni. Manatu’i ‘a e Pule Lelei, Taliui mo e Faitotonu na’a fakamelemo’i ia ko e ’uhi ko e Sea 'a e memipa 'o e PTOA 'i he Komiti 'Akapulu Liiki 'a Tonga.

‘Oku tau tui ‘e ‘ikai toe kehe ‘a e Komiti ‘Akapulu ‘Iunioni mo e me’a ‘oku hoko ai kapau ‘e ‘atita’i ‘a e pa’anga ‘e laui miliona ‘a e Pule’anga ne ‘ave ki he ongo Rugby World Cup ‘o e 2011 mo e 2015, ka na'e ‘alu ki fe?.