Fale Alea ‘o Tonga: Ngali ‘e to e Holomui ‘a Tonga mei he Fakamo’oni ki he CEDAW? Featured
18 Ma'asi 2015
‘Oku lolotonga talanga’i foki ‘i he Fale Alea ‘o Tonga ‘a e ngaahi makatu’unga ‘o ‘etau fakamo’oni aofangatuku (ratify) ki he Konivesio Fakavaha’a Pule’anga ki hono fakangata ‘a e ngaahi fakafe’atungia kotoa fekau’aki mo e totonu mo e molumalu ‘o e kakai fefine (Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women).
‘Oku ‘ikai foki ko hano toki ‘ohake ‘eni ‘o e kaveinga ni ‘i he Pule’anga mo e Falealea he na’e ‘ohake ‘a e kaveinga tatau lolotonga ‘a e Pule’anga ‘o Feleti Sevele pehe ki he Pule’anga ‘o Tu’ivakano ka na’e ‘i ai pe ‘a e ngaahi ngaue na’e fiema’u ke fakakakato ‘a ia koe kole ‘a e Pule’anga Tonga ke tukukehe’i (reservations) ‘a e ngaahi kaveinga ‘oku malava kene uesia ‘a e ma’uma’uluta ‘a e fonua hange koe fakatō tama, mali ‘a e fefine mo e fefine, mali ‘a e tangata mo e tangata, lao ki he hohoko, tukufakaholo mo e lao ki he ngaahi totonu ki he kelekele kae toki malava ke fakakaukau'i pe 'e tali 'e he Pule'anga mo fakamo’oni kiai ‘a Tonga.
Na’e fehu’i foki ‘e he Fakafofonga Vava’u 15 Samiu Kiuta Vaipulu ki he ‘Eiki Sea ‘o e Fale Alea Lord Tu’ivakano ‘i he ‘aho Monite ko hono 16 ‘o Ma’asi ni lolotonga ‘a e feme’a’aki ‘a e Fale ke kole ki he ‘Eiki Palemia ke ‘omai ha tohi fakamo’oni mei he Kautaha 'a e Ngaahi Pule'anga Fakatahataha (UN) ‘o fakamahino mai ‘oku tali ‘a e ngaahi makatu'unga (reservations) na’e kole ‘e he Pule’anga ki mu’a ke tukukehe’i mo fakamavahe’i telia ‘a e anga ‘o e nofo, taufatunga 'oe Lotu mo e malu ‘a e fonua.
Na’e fakaha mei he ‘Eiki Palemia kuo ‘osi tali ‘e he Kapineti ke fakamo’oni aofangatuku ‘a Tonga ki he Konivesio ko’eni (CEDAW) pea na'e 'osi folau mo e ‘Eiki Minisita ki he Ngaahi Ngaue Fakalotofonua Hon. Fe'ao Vakata ki Niu ‘Ioke ki he 'Ulu'i ‘Ofisi ‘o e Pule’anga Fakatahataha ke fakakakato ‘a e ngaue ko’eni. ‘Ikai ngata ai ka na’e fakahoko pe mo e ngaue ia ke fakatokanga’i ‘a e ngaahi makatu'unga (reservations) na’e kole ke to’o mo faka’atā ‘a Tonga mei ai.
Na’e fakamahino pe foki mei he ‘Eiki Sea ‘a e ‘uhinga ‘a e Fakafofonga Vava’u pehe ki he ni’ihi ‘o e Hou’eiki Nopele ke ‘omai ha tohi faka’ofisiale mei he Pule’anga Fakatahata (UN) ‘o fakamahino mai ‘oku nau tali ‘a e ngaahi me’a na’e fokotu’u atu ‘e Tonga ni ke tukukehe’i.
Na’e me’a ‘a e ‘Eiki Palemia ‘o pehē kapau ‘e ‘ikai kenau tali ‘e he Pule’anga Fakatahataha (UN) ‘a e ngaahi me’a na’e kole ke tukukehe’i (reserve) pea ‘e holomui leva ‘a Tonga ia. Na’e fakamahino heni ‘e he ‘Eiki Sea ‘o e Falealea ki he ‘Eiki Palemia he’ikai toe lava ha holomui ke kuo tau ‘osi fakamo’oni pea ‘oku ‘ikai ke natula pehe ‘a e ngaue ‘a e Pule’anga Fakatahataha. Na'e loto pe foki 'a e 'Eiki Palemia ke 'omai 'a e tohi faka 'ofisiale 'oku fiema'u 'e he Hou'eiki Memipa ke 'omai ki he Fale.
‘Oku tali pe foki ‘e he Konivesio ko’eni (CEDAW) ha kole natula pehe ni hangē koia ‘oku hā he ‘atikolo 28 mo e 29 ‘o e Konivesio ni ‘a ia na’e osi fakahoko pe foki ‘a e ngaue ki ai ‘a e Pule’anga ki mu’a atu pea koe ‘uhinga ia hono tautoloi ‘etau fakamo’oni aofangatuku kae ‘oleva ke vaki'i pe kuo maau malie mo mateuteu 'a e fonua ke fehangahangai mo e ngaahi pole 'o e Konivesio ko'eni ‘o hange koia na’e ‘ohake he ngaahi feme’a’aki.
Ko ‘Amelika foki ‘oku taku koe taki ia he Ngaahi fonua Temokalati pea ‘oku nau taaimu’a ‘i hono tu’uaki ‘a e totonu ‘a e tangata ka ‘oku kau ‘a ‘Amelika he ngaahi fonua si’i ‘oku ‘ikai pe kenau tali pea ‘oku te’eki ai kenau fakamo’oni aofangatuku (ratify) ki he Konivesio Fakamamani Lahi ko’eni ‘a ia ‘oku ‘iloa koe CEDAW.
Na’e ‘oatu foki ‘e he ongoongo ‘a e Nepituno ‘i he ngaahi uike kuo maliu atu ‘a e ‘uhinga ‘o e Konivesio ko’eni (CEDAW) mo e mahu’inga ketau siosio lelei ke maau ‘etau ngaahi fiema’u telia ‘a e ma’uma’uluta ‘a e fonua pea tau toki fakamo’oni tuku.
