'Ikai ko e 'Apiako ‘Unuaki ‘o Tonga pe ‘oku faingata’a’ia: Kei ‘uto pe ‘a Lavu he Pule’anga ^Featured

‘Oku malie pea toe lesoni 'i h anga 'etau filihi 'a e ngaahi me'a 'oku hoko 'i he fonua ‘a e kei ‘uto pe ‘a LavuLavuia ia he Palēmia mo e Pule’anga pea kei nofo pe ‘i he senitā Fakafonua neongo ‘a e tu’utu’uni ‘a e Fakamaau’anga ke mavahe ‘i he faka'osinga 'o e 2014. ‘Oku ‘i ai mo e ongo’i faka’ofa’ia he tauto’e mai ‘a e si'i CEO ‘a e Potungāue ki he Ngaahi Ngāue Fakalotofonua ‘Ana Bing ke fakamavahe’i leva ‘a Lavulavu mo e ‘Apiako ‘Unuaki ‘o Tonga ka ‘oku te’eki pe ke malava ‘eni.

‘Oku ‘ikai foki ko e ‘Apiako ‘Unuaki ‘o Tonga pe ‘oku faingata’a’ia he ‘ikai ha feitu’u ke nau hiki kiai he ‘oku lahi ‘a e ngaahi ako’anga taautaha ‘oku nau feinga holo ki ha ngaahi feitu’u fe'unga ke fakalele mei ai ‘enau ako pea ‘oku nau totongi uleni (rent) kae kei fai pe suto faka-'amelika ia 'a e Toketā-Palofesa. ‘Oku fakaloloma he ‘oku nau si’i feinga holo 'a e ngaahi ako taautaha ni kae kei hokohoko lelei pē ‘a e founga kākā faka-‘iate ia ‘a e Palofesa mo e feinga ke ma’u ta’etotongi ‘a e koloa ‘a e Pule’anga.

Ko e ‘Apiako ‘Unuaki ‘o Tonga koe feitu’u kehekehe ‘aki ‘eni ‘e 3 na’e tu’u ai mo e fakahoko katoa he founga fakapaheke ‘i he founga kehekehe ke ‘oua pe ‘e ‘i ai ha totongi. Na’e mavahe mei he Kolisi Lavengamalie ‘i he funga ‘o e ta’efemahino’aki pea na'e 'ai kenau 'eke 'a e pa'anga mei he ako'anga ni mo e Siasi pea hiki mei ai ki Havelu ‘i he Hala Taufa’ahau pea fakavilivili ‘o tu’u laui ta’u ‘i he Senitā Fakafonua ka e ‘ikai pe ke totongi ha peni ‘uli’uli ‘e taha.

Na’e tu’utu’uni atu ‘e he Pule’anga motu’a ke mavahe kae toe ‘eke mai ‘e Lavulavu ia ‘a e fitu miliona kae toki mavahe. ‘Oku tau tangane’ia ’ia Dr. Viliami Latu lolotonga ‘ene Minisitā Takimamata koia na’a ne hopo’i ke fakafoki mai ‘a e Senitā Fakafonua pea na’e ikuna ‘a e hopo ko’eni 'i he tu'utu'uni  ‘a e Pule’anga 'o Tu'ivakanoo ka kuo tuku lalo tepile’i ‘e he Pule’anga ko’eni ‘a e lao mo e tu’utu’uni ‘a e Fakamaau’anga.

Ko e peteni ‘eni ‘o e founga ngāue mo e fokotu’u ‘apiako ‘a e Palofesa ni pea ‘oku te’eki pe ke ‘ilo ia ‘e he tokolahi ‘o kau kiai ‘a e kau taki ‘o e fonua. Ko’eni kuo ‘asi mai ki tu’a ‘a e CEO ‘a e Potungāue ki he Ngaahi Ngāue Fakalotofonua ‘o fakahā ‘enau fiema’u ‘a e Senitā ki he ngāue ‘a e Potungāue mo e ‘uhinga na’e foaki ai ‘e Siapani ‘a e Senitā ki he fonua ko e taumu’a ki he tauhi mo fakatolonga 'a e anga-fakafonua.

‘Oku ‘i ai e fakatauange ‘e tokoni ‘a e Pule’anga ki he ngaahi ‘apiako tatau ‘oku nau totongi uleni (rent) pea nau faingata’a’ia fakapa’anga ‘o hange ko ‘enau tokoni mo ‘oange ki he ‘Unuaki ‘o Tonga mo Lavulavu kenau fa’iteliha he koloa ‘a e fonua. Ko e fakapone ‘e ‘ikai pe toe lava ia ke mato’o he ngaahi ‘aho ni pea 'oku fehu'ia pe koe hā fua 'a e ngaahi hapai mo e takitaki na'e fakahoko ki he kau taki 'oku nau kei hehee'ia ai.