Logo
Print this page

Hiki Patiseti Fakafonua: Hiki Vāhenga pea Fakalahi Mo e Tukuhau Featured

Hiki Patiseti Fakafonua: Hiki Vāhenga pea Fakalahi Mo e Tukuhau

Nuku'alofa, 6 Sune 2015. Kuo kamata foki ‘eni ‘a hono tipeiti’i ‘a e patiseti ‘a e fonua ‘i he Fale Alea pea kuo fakahā mahino ‘e he ‘Eiki Minisitā Pa’anga Dr. ‘Aisake Valu Eke lolotonga hono fakamatala fakama’ala’ala ‘o e Lao Fakaangaanga ki he patiseti ‘a e hiki ‘a e patiseti ‘a e fonua ‘aki ‘a e pa’anga ‘e $12.3 miliona mei he pa’anga ‘e $483.7 miliona ‘i he ta’u fakapa’anga 2014/15 ki he pa’anga ‘e $496 miliona ki he ta’u fakapa’anga 2015/16.

Neongo koe Lao Fakaangaanga ‘a e Patiseti pea ‘oku lolotonga fai ‘a e feme’a’aki kiai ‘a e Fale Alea pea toki paasi mei ai ke tali koe Lao 'o ngaue’aki ‘e he fonua ka ‘oku hā mahino mai ‘a e hiki ko’eni mo hono ngaahi taumu’a 'a e ngaahi ‘elia ‘oku tokanga ki ai ‘a e Pule’anga ko’eni ‘o fakatatau ki he’enau ngaahi fokotu’utu’u.

 ‘Oku mahino mai mei he fokotu’utu’u ‘a e patiseti ko’eni ‘oku ‘i loto ‘a e hiki vāhenga pa’anga ‘e $5 miliona kau kiai mo e fakalahi e pa’anga tokoni ki he ngaahi vāhenga fili, ngaahi pa’anga tokoni ki he ngaahi vāhenga ‘i tahi, pa’anga tokoni ki he kolosi kula, pa’anga ki he toutai, pehē ki he to’utupu mo e kakai fefine.

Na’e fakahā foki ‘e he Minisitā ‘oku ‘i ai ‘a e pa’anga makehe ‘oku taumu’a ‘a e Pule’anga ke tanaki mai ke tokoni ki hono faka pa’anga ‘a e sipoti ‘a e Pasifiki ‘oku ‘amanaki ke fakahoko mai ki Tonga ni ‘i he ta’u 2019. ‘I he’ene pehē leva kuo fokotu’u mai ‘i he patiseti ko’eni ke hiki ‘aki ‘a e totongi tukuhau ki he mavahe atu pe folau ki muli (departure tax) ‘aki ‘a e pa’anga $100 ‘a ia koe hiki ia mei he pa’anga $65 ki he pa’anga ‘e $165.

'Oku mahino mai pe foki 'oku 'uhinga 'eni ki hano toe tanaki atu 'a e pa'anga 'e $100 ki he tikite vakapuna kotoa koe folau ki tu'apule'anga pea koe hiki 'eni 'oku fe'unga mo e peseti 'e 154%.

‘Oku kau foki ‘i he patiseti fakaangaanga ko’eni kapau ‘e tali ‘e he Fale Alea ‘a hono tukuhau’i ‘a e pa’anga hū mai mo e fetongi pa’anga mo muli ka ‘oku ‘ikai kau ai heni ‘a e pa’anga tokoni (aid by donors). 'Oku 'uhinga 'eni 'e tukuhau'i 'a e tupu 'oku ma'u 'e he ngaahi pangikē mo e ngaahi kautaha talafi pa'anga 'i he pa'anga 'oku hū mai 'iate kinautolu mei muli. 'I he angamaheni 'o e ngāue fakapisinisi pehe ni 'oku fa'a hili mai leva 'a e tukuhau ko'eni ki he kakai pe koe kau kasitoma.

‘Oku kau foki heni ‘a e pa’anga ‘oku hū mai mei he kainga Tonga ‘oku nau fakapaea ‘i muli (remittances) ‘a ia koe lahi taha foki ia ‘i he ngaahi ta’u kuo hili ‘i he pa’anga kuo hū mai ‘o vilo ‘i he ‘ikonomika ‘o e fonua.

‘Oku kau foki ‘i he patiseti fakaangaanga ko’eni ‘a hono holoki ‘o e tute ki he ngaahi koloa ‘oku mapule’i ‘o hangē koe moa mo e kapaika pea hiki leva ‘a e tute ki he ngaahi koloa me’akai, inu, koe ngaahi koloa pe ‘oku ne fakatupu ‘a e mahamahaki ‘a e kakai ‘o hangē koe tapaka mo e ‘olokaholo.

‘Oku lolotonga lele pe foki ‘a e feme’a’aki ‘i he patiseti pea koe taimi foki ‘eni ‘oku tukuange ki he Minisitā Pa’anga ke fakahoko ai hono fatongia fakama’ala’ala pea hili ia ‘oku ‘atā ‘a e fanga ki hano fehu’i mo fakakikihi’i mo alea’i ‘a e kakano ‘o e patiseti mo e ngaahi fakamole, hiki tukuhau, hiki vāhenga, fakalahi, tukuhifo ‘a ia ‘oku angamaheni ‘aki.

‘Oku mahu’inga foki heni ‘a e fatongia ‘o e mitia ke ‘ave ki he kakai ‘a e ngaahi mmo’oni’i me’a ‘oku totonu ke na’u ‘ilo kiai fekau’aki mo e pa’anga tukuhau ‘a e fonua pea mei ai leva ‘a e malava kenau ‘ilo ki he anga hono fakatuhotuhani ‘o ‘etau lepa ‘o hangē koe taumu’a ‘o e ‘ata ki tu’a moe taliui ki he kakai ‘oku tu’uaki ‘e he temokalati.

Fakatatau ki he fakamatala ‘a e ‘Eiki Minista Pa’anga, ‘oku kei tu’uma’u pe ’a e Potungāue Ako mo e Potungāue Mou’i he ongo Potungāue ‘oku lahi taha ‘ena ‘esitimeti ‘a ia koe pa’anga ‘e $44 miliona ki he Ako pea pa’anga ‘e 30.2 miliona ki he mo’ui.

Ko e peseti ‘e 47% ‘o e patiseti fakakātoa ‘oku faka pa’anga ‘e he Pule’anga pea koe peseti leva ‘e 53% ‘oku fakapa’anga ia ‘e he ngaahi fonua tokoni ‘a ia ‘oku ‘iloa koe budget support.

‘Oku mahino mai foki ‘oku lahi ange ‘a e konga ‘o e patiseti ‘oku fakapa’anga mei muli pea ‘oku ne tala mahino mai ‘a e mahu’inga hono tauhi hotau vā fengaue’aki mo muli.

‘Oku kei hokohoko atu pe ‘a e feme’a’aki fekau’aki mo e patiseti ‘a e fonua.

Nepituno Media Online © 2015. All rights reserved.