Tonga bans on bakeries on Sunday will lead to job losses Featured
23 May, 2016. The manager of one of Tonga's main bakeries says not being allowed to open on Sundays will have a dramatic impact and lead to job losses.
Tonga's Police Minister, Pohiva Tu'i'onetoa, has announced no bakery will be allowed to open on Sundays from July 3.
This followed a protest by church groups angry at an anomaly that has existed since 1982, when bakeries were allowed to open on Sundays after a cyclone.
The minister said operators of businesses that flout the new rule face jail and/or fines.
The manager of A Cowley and Co, Alfred Cowley, said the government's move will have a significant impact, with many bakeries in Tonga already struggling with big loans.
"Sunday, being a big trading day for us - Sunday trading is really based on our repayments also," said Mr Cowley. "The disappointing thing is that the government that a lot of the people thought would be doing good for Tonga and would bring in democracy, would [have] let the people vote to see if they want the Sunday trading or not."
Alfred Cowley said his company would have to lay off workers as a result of the government's action.
RNZI
11 comments
-
Malo mu'a 'a e ngaahi talangaa kapau te tau fakama'unga ki he me'a totonu mo mo'oni ke fakahokoo ke fakamo'oni 'etau ngauee mo e tukupa ki he 'Otua mo Tonga ko ha tofiaa. 'E ngali mahino vave pe.
1. Kuo fai tu'utu'uni 'a e Pule'anga Tonga ke 'oua toe fakahoko ha fefakatau'aki ngaahi fale ma 'o kamata mei he 'aho 03 Siulai 2016. Ko e loto ki ai pe 'ikai ko e tau'ataina ia 'a'au pea mo hono ngaahi 'uhingaa.
2. 'Oku malava pe ke fakatau 'a e maa he 'aho Tokonakii koe'uhi ko ha ngaahi fiema'u he Sapate. 'Oku 'ikai tokoni 'a e ma'u mafana 'o e maa ki he sinoo he 'oku te'eki mate lelei 'a e levanii.
3. 'Ai ke mahino ko 'etau fili ko e me'a'ofa faka'otuaa pea fakamo'oni'i ko e tangataa 'a e 'Eiki 'o e Sapatee.
Faka'apa'apa Atu -
Mou oo moutolu kau taki lotu lotua hotau fonua ke malu he ko e Mosilemi ena ku tu'unuku mai mo 'enau ngaahi tokateline, fielau ka mou ka hanga kimoutolu hee kanau pelulaa mai kinautolu o tutu'u e ulu e kakai.
-
POUPOU KI AI VILI...Ko e feinga 'a e kau taki lotú mo e Pule'angá ke pule'i fakamālohi'i 'a e kakaí ke mole ai 'etau tau'atāiná.
1) Faka-kaukau kovi mo e ta'e taau 'a e Ministā Polisí, Pohiva Tu'i'onetoa,.." Pea na'a ne pehē: "'E 'ikai mate ha taha he ta'e kai mā." Ko e lea ta'e 'ofa mo e sio-lalo mai ki he kakai 'oku fe'unga pē si'enau ki'i sēnití mo e fo'i mā ($1.20).
2) Na'e pule'i mai 'e he Minisitā Polisí 'etau tau'atāina ki hono fafanga hotau ngaahi fāmilí 'anefē? Ko e me'a faka-fo'i-tuitui 'a e fāmili kotoa.
3) Monū'ia koe Põhiva Tu'i'onetoa 'oku 'i ai ho'o vāhenga ke kai mei ai ho fāmilí. Ka e fēfē si'i fāmili ta'e ma'u ngāué?
4) 'E mole ngāue 'a e kakai ta'omā tokolahi, pea tenau fiekaia mo 'enau fānaú, he 'oku mamafaange 'a e kato manioké ($10) 'i he fo'imā ($1.20).
5) Sai ia ketau fokotu'utu'u kotoa pē he ta'e ngāué mo e masivá.
6) Feinga e ngaahi fonua mulí ia ke ma'u tu'umālie pea mākona honau kakaí; ka e feinga 'a Tonga ia ke fiekaia pea masiva hotau kakaí.
7) Toki fiefia 'ai 'a e kau taki 'o e Pule'angá, mo e kau taki lotú ketau nofo masiva mo fiekaia kotoa. Ko e founga ia kenau pule'i faka-põpula'i ai kitautolú ketau talangofua ma'upē. -
'Oku ou kei tui pe koe FAALESI mo'oni e fo'i 'ai ko 'eni. Ko hono politiki'i mo fakamalohi'i 'ae lotu moe tui 'ae Tonga koe ma'ulalo taha 'ia kuo a'u kiai hotau fonua.
'Ihe lolotonga ni 'oku ava pe Falemahaki, Pilisone, Sotia, Polisi, pea ngofua mo 'enau fei'umu, ta'omaa, pea toe vahe moe kau ngaue Sapate he ngaahi potungaue ni! 'Oku kau atu kiai e ngaahi ngaue mahu'inga hange koe Uhila moe Vai hono fakangofua ke nau ngaue he Sapate.
Koe haa e kehekehe 'oe ngaahi potungaue 'i 'olunga moe ngaahi Falema 'a Kauli etc, etc? 'Oku tau toe lahi ange e faiangahala ka fakangofua kinautolu ke nau ngaue he Sapate?
Koe 2016 'eni ('ikai koe 1800s), pea kuo totonu ke fakangaloku e lao kae faka'ataa ke ngaue e 'uuni fatongia mahu'inga hange koe - ngaahi falemaa/falekai, Mala'e vakapuna moe fefolau'aki vakapuna, Uafu moe fefolau'aki vaka-tahi.
'Oku 'ikai ke tau ma'oni'oni ange pe toe toputapu ange hono tapui e vakapuna moe vata-tahi kae fakangofua pe e me'alele hange koe ngaahi kaa, pasikala moe veeni.
Fefe kapau e tuku pe ki he tokotaha ke fili - pe 'e fakatau-ma he Sapate pe 'ikai? Hange pe koe TV moe Internet: Kapau 'oku ke tui 'oku kovi e sio TV mo FB he Sapate pea taamate'i! Koe free-will ia ne 'omi 'e he 'Otua ke ne tataki kitautolu. -
KĀTAKI VAKUUHO 'IKAI LAVA ATU KI HE FAKATAHATAHA KĀINGA BLAKE...'Oku ou folau mai ki U.S. ke faka-kakato 'emau kalasi IT fo'ou 'i he Tonga International Academy ('ikai tali 'a e hingoa TIA 'e he Pule'angá) kuo liliu hingoa leva ki he "Moana Uni-Tech."
Tala monū atu ki he kāingá kotoa, pea ki he fai'aho 'o e Ta'ahine Kuini Fehuhú. 'Oku tau poupou'i e fakalakalaka fka-'ekanōmiká 'o e fonuá na'e kamakamata 'e Taufa'ahau Tupou IV, pea na'e ngāue fai velenga ki ai 'a Siaosi Blake kuo si'i mālõlõ. Ketau laka mo e kuonga temokalatí fakataha pe mo hotau ngaahi anga talatupu'á, ka e fokifokii e ngāue 'a e Pule'angá ke tuku atu e ngaahi anga motu'a 'oku faka-holomui. -
MĀLŌ VAKUUHO...Kātaki kuo 'osi 'a e kounga 'o e kai fakafaná, mo e tauhi taungá. Ma'u ai 'a e mahaki kete pala ko e kai e me'atokoni mafú.
1) Tuku e fie to'a ia ka e fie kaiá pe, he kuo ha'u e fakalakalaká pea 'oku fiema'u e mākoná, mo e ma'u e me'a tokoni mo e vaitamini totonú. 'Osi e kuonga 'o e kai manioke hamuhamú, pea 'oku fie kai mā mo e pata 'a e kakaí; pea nau vala ma'a; pea mo ako'i 'enau fānau ki he tu'unga ako leleiange.
2) Te'eki ai mate ha taha 'i he fie kaia? Ko ho'o talí ia ke toki mate ha taha he fiekaiá pea ke toki fakalelei'i ho fāmilí.
3) Ka ko e fiekaia ia 'oku hulu 'i Tonga. Kuo ke 'eke'eke holo ho kaungā'apí? Pe 'oku ke tu'umālia koe 'oku 'ikai teke 'ilo e fiekaia 'a e tūkui 'apí? 'Oku honge 'a Tonga he me'akaí he 'oku kei $10-$20 'a e kato manioké ko e "short supply, high demand."
4) Kuo tu'u laine fānau ako 'i Kolomotu'a ke ma'u breakfast tu'o 2 he uike ko 'enau fiekaiá. Ko e tu'unga ia 'oku 'i ai 'a māmaní, ke fafanga e fānau 'i he pongipongí.
5) 'O kapau 'oku pehē 'a Kolomotu'a 'oku tu'u 'i Nuku'alofá, fēfē hake 'a e ngaahi kolō?
6) Kuo lipooti 'e he ngaahi pangikē kuo hiki mā'olunga 'a e peseti 'o e masiva-tukuhāusiá 'i Tongá ni. Ko hai 'oku ne tokanga'i 'a e kau masiva? -
Mokomoko koe Mokofisi o kii asi mai kiheetau reunion he oku teeki ai ke mate fiekaia ha taha ia i Tonga ni. Pea koe kakai ia ku lau koe kau masiva tenau kai fakafana pe kinautolu ee ... ioooo
-
KĀTAKI NGALUFO'OU MO SAIMONE...'Oku mo poupou ki he kau Taki Lotú ki hono faka-mālohi'i 'o e kakai ke fie kaia 'enau fānaú 'i he Sāpaté. 'Oku mo ilifia na'a 'ikai kemou õ ki Hēvani e?
1) Ko e feinga aipē ke mapule'i faka-pōpula'i e kakaí, pea ke fai 'e he Pule'angá 'a hono fakapōpula'i e kakaí, ka e hao hifo ha ki'i sēniti ke laku he peleti foaki 'i Fale Lotú.
2) Hili ko ia 'oku 'ikai fiema'u 'e he 'Otua ke faka-pōpula'i e kakai kenau ō ki Hēvani. 'Oku mou fie pule ki he fafanga e he kakaí 'enau fānaú 'o kapau 'oku nau masiva. Ta'e 'ofa ki he kau masivá e?
3) 'Oku ma'ama'a ange 'a e fo'i mā 'i he kato manioké ki he kau masivá. Ta'ofi 'e fakatau me'akai he Sāpaté ka e fiekaia e fānau 'a e kau masivá. Pea nau ō ta'e kai ki he akó 'i he pongipongi Mōnité.
4) Talu mei he 1875 mo 'etau fe'ao mo e masiva mo e tauhi 'o e Sāpaté. Kuo 'omai e ngaahi tapuaki ketau 'inasi ai, ka 'oku 'ikai loto e kau Taki Lotú ketau ma'u e fakalakalaká ka e foaki ange ki he Siasí. 'Oku leleiange ki he kau Taki Lotú ketau nofo masiva pē ke hokohoko atu 'enau pule'i kitautolú.
5) 'Oku tau kei masiva eni he 'aho ni, he 'oku mamafa ange 'a e kato manioké ($10) 'i he fo'i mā ($1.20). Ko e founga eni ke toe masivaange ai 'a e kau masivá, he 'e 'ikai lavea ai 'a e kau tu'umālie ia.
6) Fēfē ke ta'ofi e tānaki pa'anga 'i Falelotú 'i he Sāpaté ka e ki'i fiekaia 'a e kau Taki Lotū 'o hangē ko e kau masivá? -
Mo'oni 'aupito ho'o lau Saimone, ko ena 'oku teu ke fai mai e fu'u konifelenisi lahi ki Tonga ni 'i Sune fekau'aki moe NCD pea kuo taimi leva ke tau practice what we preach. Kuo ha leva e tama manioke moe fu'u 'umu he Sapate he ko ena kuo mahu e fonua. Koe lau mai 'e Kauli 'enau ta no he 'oku kau atu ha taha he'enau no, pea koe 'elito ia hono ta'ofi e pisinisi Sapate he ta ko 'enau feinga 'a nautoku ke totongi 'enau ngaahi no kae tautoi mai tokua koe demand 'ae kakai. Pea na'e sai pe fakatau ma ia kapau na koe fo'i ma pe ke ti e famili. Ka kuo toe kau atu ki ai moe fanga ki'i me'a kehekehe ia hange koe meat pie, keke, pani kilimi, coke, pata, hu'akau etc etc etc, 'ae fanga ki'i fakaneifua ia 'oku lava pe ke tuku mo lava ke fakatau he Tokonaki he kei 'ava 'ae falekoloa. Pea 'ikai ke nau lava 'o pule'i e kakai kae toki hange ha katoanga e longoa'a moe manganga holo 'ae kau kai ma tautefito ki he to'utupu. Pea toe ava atu moe ngaahi falekai siaina , moe ki'i fale kofi ko ena koe i-coffee koaa pe koe ha, koe ta e lotu ia kae ava mai e ki'i falekofi ia hange ha fakamatalili mo ha manuki mai ki he kakai 'oku tulituli ki he lotu. Poupou lahi atu ki hono ta'ofi e fakatau ma, he'ikai mate ha taha ia koe ta'ekai ma he Sapate. Koe kau fie ti ma Sapate, fakatau 'enau ma e efiafi Tokonaki 'o tuku he'enau kopate ki he Sapate. Koe lahi e suka moe ngaahi mahaki kehekehe koe 'ikai toe ha me'a melie fakatupu mahaki kehekehe hono fafanga'aki e fanau. Koe kei fakatau ma pe 'ae kakai koe kei ava mai 'ae falema. Ka tapuni e falema pea 'e takitaha ngaahi leva 'ene me'akai mo'ui lelei hono 'api. Tuku e ki'i 'uhinga fakapisinisi ia ko ena he koe kau pisinisi pe ia 'e tu'umalie ai, kae mahamahaki e kakai ia e fonua.
-
Ha fua e kai Tonga. Koe number one pe i mamani he obesity moe mahamahaki, kae kai pe meatokoni ngaohi meihe mahoaa hinehine oku fktupu sisino mo mahamahaki. Tatau moe hanu he mamafa ae suka. Koe tutuu pe vae moe auha e kakai he diabetes kae vilitaki pe kihe kai suka. Hau e tapuaki ia kae ita e kakai ia mo hanu.