“ KO E LAO FÉ IA 'OKU FEPAKIPAKI MO E KONISITUTONÉ, PEA FEPAKIPAKI MO E NGAAHI ANGA FAKAFONUÁ, TUKU-FAKA-HOLÓ, ANGA MAHENĪ, ANGA MAHU'INGÁ 'OKU FAKA-'AONGA'I?
'Oku mo'oni e Law Society he 'oku 'ikai ke mafai 'a e Fale Aleá tokotahá ke liliu 'a e Konisitutoné. Ko e fa'ufa'u laó pe mo e fakalele'i laó. Ko e liliu Konisitutoné faka'osi na'e fai 'e Tupou V 'i he 2010 pea 'a'ahi 'a e Kōmiti Liliu Konisitutoné 'o fanongo ki he loto 'o e kakaī. Pea na'e loto ki ai 'a e va'á 'e 3 'o e Pule'angá.
TOKĀTELINE TEMOKALATÍ: VA'A 3 'O E PULE'ANGÁ
Ko e faka-temokalati 'o e Pule'anga Tongá ko e tau'atāina māvahevahe 'a e Va'á 'e Tolú: Va'a Fakahoko Laó (judiciary), Va'a Fakalele 'o e Pule'angá (executive), mo e Va'a Fokotu'u Laó (legislative), tautefito ki he kaunga 'a e Konisitutoné.
'Oku totonu nai ke liliu tokotaha pe 'e he Fale Aleá (legislative) 'a e Konisitūtoné ta'e-loto ki ai 'a e ongo va'a 'e uá? 'Ikai ko e tu'utu'uni faka-tikitato ia 'e he mafai 'o e Fale Aleá kenau pule fakaleveleva lōua ki he 'enau ngaahi laó mo e Konisitūtoné?
'Oku 'ikai totonu faka-temokalati ke liliu pē 'e he Fale Aleá 'a e Konisitutoné koe'uhí 'oku nau fie liliu ha laó; pe ko 'enau feinga liukava; pe ko ha'á nau teuteu lulu-tava 'anautolu 'i he koloa mo e kelekele 'o e fonuá?
FATONGIA 'O E KONISITŪTONÉ?
Manatu ko e fatongia 'o e Konisitūtoné ko hono malu'i 'o e totonu 'a e kakaī mei he mafai ta'e-fakangatangata 'o e Pule'angá. Pea 'oku malu'i 'e he Konisitūtoné 'a e totonu faka-fo'ituitui 'a e tokosi'í, mo e taautahá nima-vaivaí (marginalized citizens), mei he fiema'u vivili 'a e tokolahí (majority) nima-mālohí.
'Ikai 'oku mahinomai 'a e loto 'o e Fale Aleá ke pule fakaleveleva 'a hotau ngaahi anga faka-fonuá 'i he laó kotoa? Mahu'inga ange 'a e fiema'u vivili 'a e tokolahí ka e faka-ta'e'aonga'i 'a e malu'i 'o e totonu taautahá 'e he Konisitūtoné? ”