Fehu'ia e Taukei 'a Piveni Piukala Fakatotolo ki he Holo 'a e Ako ^Featured

‘Oku mahino mai foki hangē koia na’e hā ‘i he ongoongo ‘a e Letiō Tonga ‘i he ‘aho 21 ‘o Sepitema ko e holo ‘a e ako ‘i he fonua talu mei he 2002 ko e ma’u tokua mei he ola ‘o e savea mo e fakatotolo na’e fakahoko ‘e he mataotao ko Piveni Piukala.

‘Oku ‘ikai totonu ke tukunoa’i ‘eni he ‘oku totonu ke fehu’ia pe koe fē ‘a e kau mataotao ‘i he ako ‘i he fonua mo e Pasifiki ‘oku tuku ai kinautolu ki he tafa’aki kae ha’u ‘a Piveni Piukala ko e tama ‘i he mala’e Komipiuta kene fakahoko ‘a e ngāue pelepelengesi ko’eni. Ko e fē ‘a e kakai ‘i he Potungāue Ako na’e teu’i kenau fakahoko ‘a e fatongia mahu’inga ko’eni mo pelepelengesi ko’eni?.

‘Oku makatu’unga ‘a e hoha’a he ko e taulanga’anga ‘eni ‘o e fonua ko e ako pea ‘oku lolotonga ‘inivesi ‘a e kakai ‘o e fonua ‘i hono ako’i ‘enau fānau. ‘Ikai ngata ai ‘oku kei tu’utai ‘a e lekooti ‘o Tonga ko e fonua ia ‘oku tokolahi taha ‘ene kau ma’u mata’i tohi mei he ngaahi ‘Univēsiti mo e ngaahi ako’anga ma’olunga ange ‘i mamani ‘o fakahoa ki he tokolahi ‘o e kakai. ‘Oku toe taaimu’a ‘a Tonga ‘i he tokolahi taha ‘ene kau ma’u faka’ilonga ma’olunga ange ‘i he levolo MA mo e Toketā Filōsefa ‘o fakahoa ki he tokolahi ‘o e kakai.

‘Oku mahino mai foki ko e tu’utu’uni ngāue (policy) ki he ako ‘oku pelepelengesi pea ‘oku mahino ko e ‘uhinga ia ‘oku longo ai ‘a e kau ‘ofisa ma’olunga ‘a e Potungāue he ‘oku fakapolitikale’i ‘a e kaveinga ko’eni ‘o makatu’unga ‘i he tui mo e ongo ‘a e kau taki faka-politikale ka e fa’o ki he kōpate ‘a e ngaahi polisī ‘oku ‘alu fakataha mo e ta’au ‘o e taimi ‘a ia na’e fatu mo fo’u ‘i he taimi lahi ‘i he funga ‘o e fevahevahe’aki (consultations) mo e palani ‘o kau kiai ‘a e kau mataotao ‘oku ‘ilo’i pea fakatokanga’i faka-Paisfiki mo fakamamani lahi.

Ko e fo’i savea ko’eni ‘a Piukala ‘oku fakahoko he taimi vave tukukehe ange ‘a e ‘ikai mahino pe ko e hā koā ‘ene taukei ‘i he mala’e ‘o e ako ke tukuange ai ‘e he kau taki faka-politikale ke ōmai ‘o alasi te'eki fakakaukau'i lelei 'a e taha ‘o e ngaahi pou tuliki ‘o e mo’ui ‘a e fonua. Kuo kamata hono alasi 'o e Lotu pea koe Ako nai 'eni 'oku hoko mai kiai?.

‘Oku mahino mai tokua mei he fakaototolo mo e savea ‘a Piukala ‘oku holo ‘a e ako pea ‘oku faka’ofo’ofa pe ia kapau ko e setisitika ia ‘oku pu’aki mai ‘i he’ene savea neongo ‘oku fakahoko pe ia ‘o fakatatau ki he 'asenita kuo 'oange kiate ia fakataha mo ’ene taukei pea 'e nofo taha pe ia ki he maaka to’ofua (raw marks) vs Faka’avalisi (Standardization) mo e fiema’u ‘a e kau taki. Kuo toutou tālanga'i mai 'eni 'i he ngaahi mītia pea 'oku mahino mo e hala ia 'oku hu'unga kiai.

‘Oku mahu’inga fau ke fakatokanga’i heni ‘oku ‘i ai ‘a e ngaahi fakitoa (factors) mahu’inga ia heni ke fakaloloto atu kiai ‘a e savea ko’eni kapau ‘oku holo 'a e ako ‘o kau kiai ‘a hotau anga fakafonua, ko e liliu faka-soasiale, faka-ikonomika, faka-politikale, ‘i he teketi (decade) kuo tau situ’a kiai, ko e fehikitaki hotau kakai ki muli, kulikilamu (curriculum) mo hono ngaahi makatu’unga, ta'au 'o e fakamatala mo e tekinolosia, mo e hā fua ‘a e ngaahi ketoketo’i me’a mohu mo fonu ketau vakai kiai.

‘Oku fiema’u ‘a e taimi lahi ki he ngāue ko’eni ka ‘oku ‘ikai ko e fai’aki ‘a e ongo mo e tui mo e fakafuofua ‘a e kau taki faka-politikale he ‘oku ‘i ai ‘a e kakai na’e ‘osi ako’i ‘i he fonua. Ko e fa’ahinga liliu ‘eni ‘oku tonu ke siosiofi lelei telia na’a tau toki hahaka hake kuo tomui. 'Oku toe 'i ai mo e ngaahi ngāue 'oku lolotonga fehu'ia he fonua ni 'i he ngaahi 'aho ni makatu'unga 'i he fa'ahinga fakatahamuhamu natula pehe ni.

‘Oku fehu’ia foki heni mo e tuai hono fili ha CEO kene tataki ‘a e Potungāue ko’eni. Kapau leva ‘oku ‘ikai ke falala ‘a e kau taki faka-politikale ki he kakai na’e tōkakava ‘i he feinga faka’atamai 'o a'u ki he taupotu pea na’a nau tohi mai ki he lakanga ni pea kohai leva ha pone ‘oku katakata loto mai ‘e heka he sea ko’eni ‘o hangē ko e tukutuku’au kuo tau sio mata kiai.

Ko e lea mālie ‘a e taha ‘o e kau Seniale Tu’ukimu’a ‘a Hitilā ‘i he Taulahi hono ua 'a Mamani ko Field Marshall Enric Von Mainstein na’e anga pehe ni hono liliu; "‘oku ta’e’amanekina ke tukuange kiha Kopila (faka’ilonga taha) na’e fufulu me’afana pē he Taulahi ‘Uluaki 'a Mamani hangē ko Hitilā kene palani’i mo taki ha tau lahi fakamanavahē hangē koia na’e hoko he Tau Lahi ‘a Mamani hono ua. Ka ko e pango foki ‘oku ne ma’u ‘a e mafai faka-politikale pea ‘e lele faka Kopila pe ‘a e tau ia" hangē koia ‘oku tau ‘ilo kotoa ki hono iku’anga. Na’e iku fakamalōlō’i ‘e Hitilā ‘ene Seniale ko’eni pea ne puke pōpula ia ‘e he tau fakatahataha kimu’a pea ‘osi ‘a e tau ka ko'ene lea na'e hoko 'o mo'oni.

'Oku fakamanatu mai 'e he hisitōlia 'a e me'a lahi pea 'oku mahu’inga ketau lea ‘o fakahā ‘etau fakakaukau telia na’a ‘i ai ha taimi kuo tau fakatomala kapau na’e lī atu pe mua’ ‘eku ki’i seniti ‘e ua na’e ‘i ai pe hano ‘aonga ki he fonua. Ko e ako ko e kaveinga mahu'inga mo'oni 'eni pea 'oku mahu'inga 'etau kau ki hono tālanga'i 'a e hu'unga 'oku fou atu kiai he 'oku tautau kiai 'a e kaha'u 'o e fonua.

ī