Logo
Print this page

Totongi ‘e he Pule’anga Muimui Folau ‘a Po’oi Pohiva ‘i he Palēmia ki Tu’apule’anga Featured

Po'oi Pohiva PA 'a e Palemia ('Ata 'a e Kaniva News) Po'oi Pohiva PA 'a e Palemia ('Ata 'a e Kaniva News)

Nuku’alofa, 11 Sepitema 2015. Ko hono fili koia ‘o Po’oi Pohiva ki he lakanga ko e PA (Personal Assistant) ‘a e Palēmia na’e hoko ia ko e ‘isiū na’e tālangai lahi ‘i he fonua ni.

Na’e makatu’unga ‘eni ‘i he laumālie ‘o e filifilimānako (nepotism) pea ko ’ene toki hoko foki ‘eni ia ‘a e founga ko’eni ‘i he fonua ‘i he fa’unga liliu Pule’anga faka-Temokalati kuo tau hikilā kiai.

Ko e taha ‘o e fakatonuhia na’e taukave’i ‘aki ‘eni ko e tokoni ofi ki he Palēmia he ‘oku mahamahaki pea ‘oku ma’u tokua pe ‘e ne vahe mei he Palēmia ‘o ‘ikai ha fakamole ki ai ‘a e Pule’anga. ‘E malava ke tau pehē ko Po’oi ko e tokotaha tauhi mahaki (hūfanga he fakatapu) ‘a e Palēmia pea ‘oku faka’ofo’ofa pe ia ‘i he ‘uhinga ko ia ka ko’eni kuo ‘ohake ‘a e kaveinga ko’eni ‘i he ngaahi mītia pea kuo a’u ‘eni ki he Fale Alea pea ‘oku ‘i ai ‘a e totonu ‘a e kakai ‘o e fonua kenau ‘ilo ki he puipuitu’a ‘o e fokotu'u lakanga ni.

‘Oku ongo ngali faka’ofo’ofa ‘eni pea ko hono ‘ai mahino ‘e taha ko e faka’alinga lelei ‘eni he kapau ko e ‘uhinga ‘eni ‘i he laumālie ke fakasi’isi’i ‘a e mafasia ‘a e peesi pa’anga ‘a e Pule’anga pea ‘oku hala mama’o ‘eni ia mei he taumu’a koia he ko e fakamole ‘a e Pule’anga ki he motu’a tauhi mahaki ni (hūfanga he fakatapu) ‘oku toe lahi ange ia he pa’anga ‘oku ‘oange ‘e he Palēmia pea ko’ene tu’u ki he kaha’u ‘e toe lahi ange.

Ko e natula ‘o e tu’utu’uni ngāue ‘a e Pule’anga ki he folau ki muli kuo pau ke totongi ‘e he Pule’anga ‘a e tikite folau ‘alu atu mo e foki mo e totongi nofo (perdiem) kapau ‘oku fua ‘e he Pule’anga. Kapau leva ‘oku fua kakato mei Tu’apule’anga ‘oku ‘i ai ‘a e totonu ‘a e tokotaha folau ki he totongi ‘o e ngaahi fakamole ‘oku ‘ikai fua mei Tu’apule’anga ‘a ia ‘oku ui ko e incidental allowance.

‘Oku fakalēvolo ‘a e leiti (rate) ‘o e totongi folau ‘o fakatatau ki he tu’unga ‘o e tokotaha ngāue faka-Pule’anga pea ‘oku fehu’ia foki heni pe ko e fē ‘a e levolo mo e leiti (rate) makehe ‘oku kau kiai ‘a e matāpule ni ‘o fakatatau ki he founga mo e konituleki makehe na’e hū mai ai ki he fatongia natula fo’ou ko’eni. ‘Oku tuku mai pe foki he taimi kotoa ‘a e ngaahi ongoongo tukuatu ‘a e ‘Ofisi ‘o e Palēmia fekau’aki mo ‘ene folau ki Tu’apule’anga pea ‘oku lahilahi ‘a e ngaahi folau ‘oku kau atu kiai ‘a e matāpule ni.

‘Oku ‘i ai ‘a e ngaahi folau tokua ‘oku fakapa’anga kakato mei Tu’apule’anga pea ‘oku lahi ‘a e ngaahi folau ‘oku fakapa’anga ‘e he Pule’anga Tonga ‘o kau ai ‘a Po’oi Pohiva hange koia ko'ene ha he feme'a'aki 'i he Fale Alea. Ko e fē ha fakatonuhia ‘i mamani tene talamai ‘oku ‘ikai ha fakamole ‘a e Pule’anga ki he tokotaha ni. Kapau leva ‘oku ‘ikai koha tokotaha ngāue faka-Pule’anga, koe hā ‘oku totongi ai ‘e he Pule’anga ‘ene folau muimui he Palemia?. Ko e hā hono fatongia faka’ofisiale ‘oku ‘uhinga ai ‘ene folau?. Kapau ko e ‘uhinga ‘oku mamahaki ‘a e Palēmia, ko e hā ‘oku ‘ikai ke muimui folau ai pe ha toketā mei he Falemahaki Vaiola ‘i he fakamole koia he ‘oku ‘i ai ‘ene taukei ki he mo’ui.? Ko e hā ‘ene totonu kene ‘ilo ki he ngaahi fakamatala mahu’inga mo fakapulipuli ‘a e Pule’anga?.

‘Oku ‘i ai ‘a e faka’apa’apa lahi ki he matāpule ni he ‘oku ‘ikai ko hano loto pea ‘oku fihia he fa’ahinga fai tu’utu’uni ta’e fakapotopoto ko’eni ‘a ia ‘oku tupu mei ai hono fehu’ia ‘a e founga ‘oku fakalele’aki hotau fonua. Ko e tu’utu’uni ‘oku hala mei he kamata ‘e hala pe ia ‘o a’u ki he ngata’anga kapau ‘oku fe’inga’i ke fakatonuhia’i. ‘Oku mahu’inga ke tau manatu’i ‘e ‘ikai malava ‘e ha tu’utu’uni ta’e fakapotopoto ‘o fakatonutonu ha tu’utu’uni ‘oku ‘ikai fakapotopoto.

‘Oku ‘uhinga ‘ene ta’e fakapotopoto ‘i he faka’uhinga ‘a e fakamatala ni he ‘oku ‘ikai ke mahino ‘a e founga ‘oku hu’u kiai ‘a e fatongia ko’eni ‘o fakahoa ki he founga anga maheni mo e polosesi (process) pehē ki he polosita (procedures) ‘oku fou ai ‘a e ngaahi lakanga natula pehe ni ‘i he Pule’anga. Kuo liliu nai 'a e tu'utu'uni ngāue mo e lao 'a e (Komisoni Kau Ngāue faka-Pule'anga) PSC ke fakangofua 'eni?. ‘I he laumālie ‘o e pule lelei (good governance) ‘ata kitu’a (transparency), accountability (taliui ki he kakai) ‘oku ‘ikai ke mahino hono ‘alunga tukukehe ange ‘a e 'ikai fu'u mahino 'a hono tu’unga faka-Lao.

Ko e fokotu’u Tu’utu’uni faka-Fale Alea na'e fakahū 'e 'Eiki Nōpele Tu'ilakepa ke fakakau ‘a e PA ‘a e Palēmia ki he ngāue faka-Pule’anga ‘a ia na’e alea’i ‘i he uike ni ko e taha'i fokotu’u lelei ia ‘o ‘ikai ngata ‘i hono faka’ofisiale'i ‘a e fatongia 'o Po'oi Pohiva ka ko hono malu’i ‘o e Tangata’eiki Palēmia mo e mamafa hono fatongia pehē ki he founga totongi 'o 'ene PA mo'ene kau ki he ngaahi folau faka-Pule'anga. Ko e me'a fakaofo 'eni he na'e 'ulungia 'a e fokotu'u mahu'inga ko'eni 'a ia ko hono fakamahino ia 'a e 'ulungia 'a hono tau'i e filifilimānako 'i he Fale Alea 'o Tonga.

Na’e mālie ‘a e taukapo ‘a e Minisitā Pa’anga lolotonga hono tālanga’i ‘a e fokotu’u ko’eni tokua ko e fokotu’u lakanga ko’eni na’e fakahoko ‘i he founga makehe (special arrangement) pea na'e tali ‘e he Potungāue Fakahinohino Lao ‘a e Pule’anga (Crown Law Department). Kapau leva na'e tali 'eni 'i ha fale'i 'a e Fakahinohino Lao pea 'oku mahino mai 'e liliu 'a e Lao 'o e fonua ke fakangofua 'eni. Kuo fakahoko nai 'a e liliu ko'eni?.

‘Oku tau fakatauange pe ko e mo’oni ‘a e fo’i fakamatala ko’eni he ko e tu’o fiha ‘eni ‘etau fanongo ki he ngaahi fakamatala pehe ni kuo fakahoko ‘i he Fale Alea 'Eiki 'o Tonga pea si'i me'a kiai 'a Hou'eiki mo fanongo kiai ‘a e si'i kakai ‘o e fonua pea toki ‘ilo ia kimui ‘oku ‘ikai ha me’a pehē ia. Kuo lahilahi ‘a hono lohiaki’i ‘o e kakai ‘o e fonua pea hangē ko e talanoa hua ki he tangata tauhisipi kuo toki a’u mai ‘a e fanga laione mo’oni ia ka kuo ‘ikai toe hoha’a mai ha tokoni ia he kuo nau pāhia mo fo'i kokī he loi.

Nepituno Media Online © 2015. All rights reserved.