Menu
cache/resized/7a303faa48902efd848c7494b9385c2b.jpg

RED

Rapid Engineering Diagnostic

Specialize in:

...
Latest News

Lele Mu'a Saliote He Hoosi: Ngāue Kae Toki Fakahū Ki he Kapineti Featured

Lele Mu'a Saliote He Hoosi: Ngāue Kae Toki Fakahū Ki he Kapineti

Nuku'alofa, 10 'Aokosi 2015. Ko e founga ‘eni ‘oku fakalele ‘aki ‘a e ngaahi ngāue lalahi mo fakalakalaka ‘a e Pule’anga he ngaahi ‘aho ni pea ‘oku ne fakahā mahino mai ‘a e vavai ‘a e pule ‘a e lao ‘i he fonua ni kae pehē ki he ‘ikai ke muimui ki he lao mo e ngaahi tu’utu’uni ngāue kuo fakamafai ‘e he lao (regulations) ‘a ia ‘oku totonu ke muimui kiai ‘a e Pule’anga mo e fonua fakalukufua.

Ko hono ‘ai mahino ko hono fakaava mo’oni ‘eni ‘o e matapā (flood gate) ki he faihala (corruption). Ko e me’a foki ‘eni ‘a e Minisitā ki he Ngaahi Ngāue Lalahi ‘a e Pule’anga lolotonga ‘o e ‘a’ahi faka Fale Alea ‘o e ta’u ni ("Lele e Ngāue ia Kae Toki Fakahū Ki he Kapineti") pea ‘oku ‘ikai koha to e loi ‘eni he ‘oku lolotonga hoko ia ‘i he ‘ata mai ki tu’a 'i he ngaahi founga fakahoko fatongia ‘a e Pule’anga.

Ko e founga ngāue ‘eni ‘oku hoko 'i he ngaahi fonua ‘oku vaivai ai ‘a e pule ‘a e lao mo moveteve ‘a e kau taki ‘o ‘ikai ke faaitaha mo feongoongoi (coordinated) ‘i hono fakalele ‘a e fonua. ‘Oku ma’u ‘e he ngaahi mītia ‘i Tonga ni ‘a e tatau mo e fakamo’oni pau ki he ngaahi ngāue ko’eni pea 'oku toutou paaki atu foki 'eni he taimi lahi. 'Oku ongo ‘a 'a e fakasiosio kehe 'a e kau taki mei he ngaahi tukituki mo e ngaahi fokotu’utu’u kuo fo’u pea fakatoka fakalao ‘a ia ‘oku malu ai ‘a e vaka ‘o e Pule’anga mo e fonua ka e tukulolo ki he ni’ihi toko si’i ‘oku nau siokita, a’i’ainoa’ia mo fakamatala mālie.

‘Oku ‘uhinga ‘eni ki he muimui ‘i he ngaahi founga ngāue kuo tohi pea fo’u ‘i he lao mo e ngaahi tu’utu’uni ngāue ‘a e Pule’anga (policy) ke fou ai ‘a e ngāue ‘o malu’i ai si’i kau ngāue ‘a e Pule’anga pehe ki he koloa ‘a e fonua. Kuo ‘ikai ke feongoongoi ‘a e Taki mo ’ene kau Seniale pea ‘oku ho’ata mai ‘oku takitaha lele pe ‘i he’ene founga pea ‘ikai malava ke mapule’i ‘o hoko ai ‘a e longoa’a ‘i he fonua.

Kuo tau situ’a atu ‘eni mei he laka fakahāhā ‘e ua mo e ngaahi tohi tangi, hoko mai ki he longo’a’a ‘i he tu’uaki na’e fakahoko he Makasini Forbes, hoko mai ki he longoa’a ‘i he Sipoti ‘a e Saute Pasifiki, Fakafepaki ki he tu'utu'uni 'a e Fakataha Tokoni fekau'aki mo e CEDAW, vahe ‘o Pātangata, pea ‘oku tu’unuku mai ‘a e ngaahi launga ki he Komisoni Vā mo e Kakai pea ongona ‘i he ngalu’ea ‘e fakahoko mo e faka’ilo faka Fale Alea.

'Oku hoko leva heni 'a e kehekehe 'i he fakamatala 'a e Palēmia mo 'ene kau Minisitā pea 'oku hē leva 'a e kau ngāue mo e kakai 'o e fonua 'o 'ikai mahino pe koe fē 'a e me'a tenau tui kiai. Kuo toutou fakamatala 'a e Palēmia 'i he ngaahi mītia muli ki he ngaahi kaveinga fakalakalaka 'a e fonua pea hili ia kuo toe fakamatala mai 'e he kau Minisitā ia 'a e me'a kehe ia. Kuo toutou hoko 'eni pea 'oku te'eki ho'ata mai hano faito'o 'o e palopalema ko'eni he 'oku lahilahi 'ene hoko.

Kaikehe ko e fatongia tupu'a pe 'eni ia 'o e mītia ke fakahoko ki he papulika 'eni he ko e kaveinga ia 'oku mahu'inga ke 'ilo kiai 'a e kakai 'o e fonua. 'Oku toe mahu'inga pe foki mo hono siofi tau'ataina 'eni pea ke fakaanga'i, 'oatu mo fakamanatu ki he Pule'anga he 'oku ongo hono tukulalo'i 'e he ngaahi fonua muli 'a e founga 'oku hu'u kiai 'a e fonua.

Ko e founga ngāue ‘a e Pule’anga kuo pau ke fakahū mai ‘e he ngaahi Potungāue ‘enau fokotu’u pea tu’utu’uni leva ‘e he Kapineti kapau ‘e tali ke fa’u ha tu’utu’uni ngāue (policy direction) kae toki lava ke fakahoko ha ngāue tautautefito ki he ngaahi fakalakalaka ‘a e fonua. Ko e founga ‘oku hā mai mei he Minisitā Ki he Ngaahi Ngāue Lalahi ko e founga ngāue faka ‘iate ‘a ia ‘oku lele pe ‘o ‘ikai hano tu’utu’uni pea kanongi’aki ‘a e founga ‘oku ‘ikai sola kiai ha taha fekau’aki mo e matāpule ni ko e takitaki, kole fakamolemole mo e tangi laulau ke tohoaki’i ‘a e ongo ‘a e kakai.

Kuo ma’u ‘a e fakamatala falala’anga kuo ‘osi fakahoko ‘e he Sekelitali Pa’anga ha kole ki he Palēmia fekau’aki mo e founga ngāue ta’e fakapotopoto ko’eni ka na’e kole ange ‘e he Tangata’eiki Palēmia ke tukuange pe mu’a ke lele ‘a e ngāue he ‘oku matangi. Ko e hia fai’ilo ‘eni ‘a hono fakalatalata’i ‘o e laione pea ‘oku ‘ikai sola ‘a e fonua ni kiai.

Kuo tukuhua ‘aki foki ‘a e founga ngāue fo’ou ko’eni pea ‘oku tō tonu ‘a e taufa ko’eni ‘i he Potungāue ‘a e Ngaahi Ngāue Lalahi ‘a e Pule’anga. Kuo ongona foki hono fakahū ‘a e ngaahi launga ki he ma’u mafai fekau’aki mo e ngaahi fakatuputupulangi ‘oku hoko ko’eni pea ‘oku ‘i ai ‘a e hoha’a lahi ‘i he malava ke hoko ‘eni lolotonga ‘oku ‘i he fohe ‘a e Palēmia kuo tukupā ke tau’i ‘a e Faihala. 'Oku toutou paaki atu foki mo e hoha'a 'i he ngaahi Nusipepa fekau'aki mo 'eni.

Kuo tokolahi e kau ngāue kuo fakangāue’i ‘ikai muimui ki he tu’utu’uni ngāue ‘a e Pule’anga, fakahoko ‘a e ngaahi ngāue ‘ikai fou he founga fakatau mai (procurement process), mo hono ta’emuimui’i ‘a e ngaahi palani ngāue ‘a e Pule’anga ‘a ia kuo 'osi tohi mo fatu pea ne mole ai 'a e pa’anga. Kuo ‘osi e taimi ia ‘o e fakapatū mo e fakangalingali he ‘oku mo’oni e lea ‘a e finemotu’a mei tahi “Ko e Po’uli Ka ‘E ‘Aho.

‘Oku ‘i ai ‘a e faka’amu ketau sio lelei ki he nunu’a ‘o e founga ngāue ko’eni he ‘oku tala mei heni ‘oku vaivai ‘a e sistemi pea ‘ikai kei malava ‘e he Palēmia ke fakamu’omu’a 'a e tu’utu’uni kuo tohi ka e fakahoko ‘aki ‘ene ongo ‘a ia ‘oku tau sio mata ai 'i he ngaahi ‘aho ni. Ko e ngaahi ongo 'eni 'oku ne ma'u 'oku hokohoko lelei mai ai 'a e longoa'a 'i he fonua.

‘Oku ‘i ai ‘a e faka’amu ketau ‘aa mu’a Tonga ‘o toe fakakaukau he kuo ho’atā mālie ‘a e fonua pea mo'oni e lau 'a hiva "he‘ikai tō ha namu ta’e ‘ilo mei langi".

3 comments

  • S. Tataliatu
    S. Tataliatu Wednesday, 12 August 2015 16:24 Comment Link

    'Oku 'ikai puli 'a e me'a 'oku hoko he kakai 'o e fonua pea 'oku lahi 'a hono talanga'i 'o e founga ngaue ko'eni pea 'oku tau faka'amu ke fakangata leva he koe motu'a ni koe tukia'anga lahi taha ia 'o e pule'anga ko'eni.

    Report
  • Mark Hanson
    Mark Hanson Wednesday, 12 August 2015 14:22 Comment Link

    'oku 'alu pe taimi moe toe fakaoli ange 'ae ki'i pule'anga ko eni, he 'oku ki'i lahilahi e 'alu fehangahangai 'ae PM mo 'ene kau minisitaa. Hange ko eni koe sipoti, lau 'ehe PM e me'a kehe kae fakamatala mai 'e Hon Fe'ao ia e me'a kehe 'o na kauhala kehekehe 'aupito ai mo PM.
    Koe ki'i motu'a kakaa lahi mo fiengutu poto ko ena ko Lavu kuo fa'ifa'iteliha pe ia he'ene me'a 'oku fai'aki e pa'anga moe naunau 'ae pule'anga, hala ha toka'i e ngaahi founga ngaue moe policies kuo 'osi fokotu'u ke hoko koe siate folau 'ae potungaue kotoa 'ae pule'anga. Pea 'oku fu'u mole lahi hotau 'ea he talanoa kihe kakai ta'emahino, pea koe me'a 'e hoko koe lele mu'a ai pe 'ae ngaahi fu'u saliote kae fakataumanava atu e fu'u hoosi 'i mui. Fielau hono tala ai pe 'ehe kau palangi moe kau donors hotau kokanati koe kalasi kokanati mentality ko eni.

    Report
  • Koula Mooni
    Koula Mooni Wednesday, 12 August 2015 07:53 Comment Link

    Malo Nepituno, ko e mo'oni e mo'oni ke tau tokanga lahi ki he me'a ni. Ko e taha foki e kaveinga ngaue tu'u kimu'a 'oku lahi hono malanga'i 'i he Pule'anga ko eni 'a e Pule Lelei (good governance). Ne 'i ai mo e polokalama ngaue na'e takai holo hotau 'otu motu kotoa ko hono 'ave holo ke fakamo'oni 'a e kakai e fonua kimu'a he Hilifaki Kalauni e tama Tu'i 'a e Leadership Code 'e 14: Ko e kaveikoula 'e 4 mo hono fakalahi 'e 10. Na'e a'u pe ki he fakamo'oni ai e Palemia pea mo e kau Ministaa 'o e Kapineti 'i he kamata mai e ta'u ni 'Oku 'iai nai ha nifo e me'a ni pe ko e propaganda pe ia 'a e kau demo ki he kakai? Ngali pau taha ange fekau e 10 'a Sihova 'oku muimui atu ki ai e fakamaau totonu whether in this life time or next ee...

    Report

Leave a comment

Make sure you enter all the required information, indicated by an asterisk (*). HTML code is not allowed.

back to top