Menu
cache/resized/7a303faa48902efd848c7494b9385c2b.jpg

RED

Rapid Engineering Diagnostic

Specialize in:

...
Latest News

“‘Oku kei Tu’u pe Mafai ‘o e Tu’i”: Lisiate ‘Aloveita ‘Akolo Featured

Lisiate ‘Aloveita ‘Akolo Lisiate ‘Aloveita ‘Akolo

Nuku'alofa, 3 Siulai 2015. ‘I ha fakamatala na’e tukumai meia Lisiate ‘Aloveita ‘Akolo, Minisitā Pa’anga Malōlō, mo Fakafofonga Fale Alea malōlō na’a ne pehē ai ‘oku kei pule pe ‘Ene Afio mo e Fakataha Tokoni ki he ngaahi me’a lahi ‘i he fonua

'Oku tautautefito 'eni ki he ngaahi lao ‘oku kaunga totonu ki hono mafai neongo ‘etau liliu fakapolitikale mo e talaki kuo momoi ‘a e mafai pule’i ‘o e Pule’anga mei he Tu’i mo e Fakataha Tokoni ki he Kapineti mei Sanuali 2011. Ko ia ko e ngaahi longoa’a ‘i he CEDAW, Sipoti Pasifiki mo e ngaahi ‘isiu kehe ‘oku lolotonga talanoa’i ‘i he fonua he taimi ni ‘e kei maka tu’unga pe ia pe ‘oku finangalo ki ai ‘a ‘Ene ‘Afio mo e Fakataha Tokoni pe ‘ikai.

Fakatatau ki he lau ‘a ‘Akolo, ‘oku hā mahino ‘eni ‘i he Kupu 41 ‘o e Konisitūtone ‘a ia ‘oku tu’u ai ko e Tu’i ‘oku pule he fonua ni ka e tokanga’i ‘e he kau Minisitā, pea he’ikai ke fakahoko ha lao ka e ‘oua ku o fakamo’oni huafa ki ai ‘a e  Tu’i.    

Ka ko e ‘uhinga lahi ‘a e lau ‘ene mei he ‘ene faka’uhinga’i ‘a e Kupu 51(7) ‘o e Konisitutone ‘a ia ‘oku pehe:

Ko e lea “mafai pule” ‘i he kupu-si’i (1) ‘oku ‘ikai ke kau ai ‘a e ngaahi mafai ‘i he Tu’i mo e Tu’i ‘i he Fakataha Tokoni, ‘o tatau ai pe ‘oku fakaha ‘e he Konisitutone ni, pe ko ha Lao ‘o e Fale Alea, ha lao si’i, mo e Ngaahi Totonu Faka-Tu’i

‘I he lea fakapilitania……

The term “executive authority” in sub-clause (1) excludes all powers vested in the King or the King in Council, whether by this Constitution, or any Act of the Legislative Assembly, any subordinate legislation, and Royal Prerogatives

‘Oku hā mahino mai ‘i he kupu 51(7) ko e lea “mafai fakapule” (executive authority) ‘a ia ko e mafai ia ne pehe kuo momoi mei he Fakataha Tokoni ki he Kapineti pea ‘oku ha he Kupu 51(1) ‘o e Konisitūtone, ‘oku ‘ikai kau ai ‘a e ngaahi mafai ‘oku foaki ki he ‘Ene ‘Afio pe ki he ‘Ene ‘Afio ‘i he Fakataha Tokoni, ‘o tatau ai pe ki he Konisitūtone, pe ko ha toe Lao ‘o e Fale Alea, pe ko ha toe Lao Si’i pe Ngaahi Totonu Fakatu’i.  

Ko e fakalea ‘e taha, neongo pe ku o foaki ki he Kapineti ‘a e mafai fakapule kotoa, ka ‘e kei tokalalo kotoa ‘a e ngaahi mafai fakapule koia ki he mafai ‘oku o ‘oange ki he ‘Ene ‘Afio pe ki he ‘Ene ‘Afio ‘i he Fakataha Tokoni - ‘o fakatatau ki he Kupu 51(7) ‘o e Konisitutone.   

Ko e ongoongo kuo tuku mai fekau’aki mo e tu’utu’uni ‘a ‘Ene ‘Afio ‘i he Fakataha Tokoni ‘i he ‘aho 15 Sune 2015 (Tu’utu’uni Fika JC 28/2015), ‘o fakahā ai ‘a e fiema’u ‘e he ‘Ene ‘Afio mo e Fakataha Tokoni ke fakata’e’aonga’i ha fakamo’oni ‘a e Pule’anga Tonga ki he CEDAW….he ‘oku fepaki ia mo e Kupu 39 ‘o e Konisitūtone. Ko e Kupu 39 ‘o e Konisitūtone ‘oku ne talamai ko e Tu’i pe ‘oku ngofua ke fakamo’oni ki ha talite mo e ngaahi pule’anga muli.

‘O fakatatau ki he Kupu 51(7) ‘o e Konisitūtone, ko e tu’utu’uni ko ‘eni ‘a e Fakataha Tokoni ‘i he ‘aho 15 Sune 2015, ko e leveleva ia ‘a e ‘isiu fekau’aki mo e CEDAW, pea ‘oku tonu ke pekia ai pe mo e ngaahi fokotu’utu’u kotoa ‘a e Pule’anga fekau’aki mo e ‘isiu ni, ‘o kau ai ‘a e fakakaukau ke fai ha fakahā loto fakafonua (referendum) kapau ‘e fiema’u.

Na’e hoko atu ‘a ‘Akolo ‘o ne pehe ko e me’a ‘oku mahu’inga ange ‘i he tu’utu’uni ‘a e Fakataha Tokoni, ke tau fakatokanga’i, ‘oku kei aofangatuku pe ‘a e mafai ki he fakalele ‘o e pule’anga ‘i he ngaahi me’a lahi ki he ‘Ene ‘Afio mo e Fakataha Tokoni, pea ko e mafai fakapule ‘o e Kapineti ‘oku fakangatangata pe, he ‘e kei makatu’unga pe ‘a e me’a lahi he finangalo ki ai ‘a ‘Ene ‘Afio mo ‘Ene ‘Afio he Fakataha Tokoni, ‘o hangē ko ia ‘oku ha he Kupu 51(7) ‘o e Konisitutone.

Ko e me’a mahu’inga ‘eni ‘oku ‘ohake koe ’uhi ne talu mei he kamata’anga ‘o e 2011 mo e fakamatala’i pea fakafiefia’i ‘e he tokolahi tokua ko e Kapineti mo ‘enau “mafai fakapule” ko ia ’oku ma’olunga taha he fonua ni, ka ko ‘eni ia ‘oku to e ‘i ai ‘a e faka’uhinga ‘oku ‘ikai ko ia ia – ‘oku kei pule pe ‘a ‘Ene ‘Afio mo e Fakataha Tokoni, ‘o fakatatau ki he Kupu 51(7).

‘Oku mahu’inga ke ‘omai ha fakahinohino mei he Fakahinohino Fakalao ‘a e Pule’anga mo e kau mataotao he Lao ki he Konisitūtone pe ‘oku mo’oni ‘a e faka’uhinga ‘i ‘olunga pe ‘ikai.  

‘I he tafa’aki ‘e taha, ko e fonua ‘eni ne tuku ki langi ‘e he ‘Uluaki Fā, pea ‘oku tau tui ‘e kei fakatuhotuha mai pe mei Langi ‘etau me’a kotoa. ‘Oku tonu ke tau fakamalo ‘oku kei ‘i ai ‘a e Kupu he Konisitūtone ‘oku lava ke hoko ko e hūfanga’anga (check and balance) ki he’etau liliu fakapolitikale. ‘I he lau ‘a Lisiate, mahalo koe ‘uhinga ia na’e fakakau’i ai ‘a e Kupu 51(7) ‘o e Konisitutone ke hoko pe ko hotau hufanga’anga.  

Na’e hā atu foki he mītia he ngaahi uike kuo ‘osi ‘a e fakafepaki’i ‘e ‘Akolo ‘a e Sipoti Pasifiki, ‘aki ‘ene pehe ‘oku tonu ke toe fakapotopotoange ‘a e pule’anga ke ta’ofi he ‘e uesia ai ‘a e tu’unga faka’ekonomika ‘a e fonua. Na’a ne lave ai ki he palopalema faufaua ‘oku lolotonga fepaki mo e fonua ko Kalisi he ngaahi ‘aho ni he hulutu’a, ‘o nau fulutamakia he ngaahi fu’u mo’ua fakapangike pea ku o nau bankrupt, ko e ‘uhi ko e ‘ikai ke fakapotopoto ‘a e kau taki ‘o e pule’anga. Na’a ne fakatokanga ki he Pule’anga ‘e lava ke hoko ha palopalema pehē ki Tonga ni kapau he’ikai ke tau fakapotopoto.

‘Oku ‘i ai leva ‘a e faka’amu ‘a e ni’ihi (‘o kau ai ‘a Lisiate ‘Akolo) ke ‘oua na’a fakamo’oni huafa ‘a ‘Ene ‘Afio mo e Fakataha Tokoni ki he Lao ne toki fakapaasi ‘e he Fale Alea he uike kuo ‘osi ke to’o ‘a e sēniti ‘e taha mei he pa’anga ‘e taha kotoa pe ‘oku talafi mai ki Tonga ni pe talafi mei Tonga ni ki muli ke ‘ave ki he Sipoti.

‘Oku ‘osi tu’utu’uni foki ‘e he Pule’anga ke toe tanaki atu mo e $100 kehe (ke $165 fakakatoa) ki he tikite vakapuna kotoa pe ke ‘ave ki he Sipoti. ‘I he lau ‘a Lisiate 'Akolo, ‘oku tonu ke toe fakakaukau’i lelei ange ‘eni ‘e he Pule’anga he ko e toe fakamasiva’i ‘eni ‘o e kakai masiva mo tukuhausia ‘o e fonua, pea ‘oku fehangahangai ia mo ‘ene taumu’a ngāue.

2 comments

  • tslatu
    tslatu Thursday, 09 July 2015 10:05 Comment Link

    Longo pea oua toe lea
    Naa mou osi ilo lelei pe ae tama koeni moene toonga ka mou fili pe ai he tau kotoa pe.koeha Oku moutoe lea. Ai homou ngutu koe taki Ena naamou fili kiai.longotai leva.PEA. KA IKAI OUA TOE FILI AI.

    Report
  • Talamatangi
    Talamatangi Wednesday, 08 July 2015 11:01 Comment Link

    'Oku mahino foki kiate kitautolu ne fai hono tuku mai 'a e ngaahi mafai 'o e Tu'i ki he Kapineti. Ka kuo hoko 'eni ia ke pehe 'e he kapineti 'oku ma'u 'e nautolu 'a e mafai fakalukufua. Hange ko e me'a kuo hoko he taimini kuo tuku mai mei he Tu'i 'a e aofangatuku ki he CEDAW mei he'ene fakataha Tokoni , ka e tala pe 'Akilisi ia 'e kei fai fai pe 'a e fili fakaha loto. Ko e ngaahi me'a 'oku tau vakai kiai 'oku kei malohi pe 'a e poupou 'a 'Akilisi ki he Ha'a Havea mo e kau CEDAW pea mo 'ene kumi hono ongoongo ki he teke 'oku ne fai ke tukuhifo e fale 'o e Tu'i. 'OKu ou kau fakataha mo e tokolahi taha 'o e fonua ki he kau fakafofonga tau'ataaina ke fai mo fai leva ha vote of no confidence he vave taha ke haofaki hotau Pule'anga mei he toto'onga faka tikitato mo NAZI ko 'eni kuo kamata 'ene ha mai. Fai mo fai na'a mou toki hahaka hake pe kuo tau ngoto.
    Malo

    Report

Leave a comment

Make sure you enter all the required information, indicated by an asterisk (*). HTML code is not allowed.

back to top