Logo
Print this page

Ha'u pe 'a Gita 'o ma'u 'a Ian Featured

Ha'u pe 'a Gita 'o ma'u 'a Ian

Tohi Ki he 'Etita

Ha'u pe 'a Gita 'o ma'u 'a Ian

Nuku'alofa, Tonga

16 Fepueli, 2018


Etita,

‘Ofa atu ki he Tonga kotoa pea tapu mo ‘Ene ‘Afio ko e Hau ‘o Tonga mo e to folofola kuo fakatoka mei taumu’a ki he fonua. ‘Ofa atu ki he ‘Eiki Palemia mo e Kapineti. Ka tau hanga mu’a ki he fatongia ‘oku hoko. Kuo ha’u a Gita ia pea ‘alu pehe ki he ‘aahi na’e fai ‘e Ian ki he ‘Out Ha’apai he kuohili ofi, pea ‘oku ‘ikai ko ‘etau toki fetaulaki eni mo e mafi ‘o natula he ‘Otu Tonga. Pea ‘oku ‘ikai ko hono faka’osi eni.

Ka tau toe ki’i vakai ki he he’etau fakafeangai mo e ngaahi fakatamaki lalahi pehe ni ki he fonua. Ko ‘etau langa fonua ki he ‘Out Ha’apai he hili ‘a Ian (Gategory 5) ‘oku te’eki lava ‘osi a’u mai ki he ‘ahoni. Ko e maumau ‘a Gita ‘oku lahi ange he ko Tongatapu mo hono tokolahi. ‘Ofa ke ‘oua ‘e lelea hotau loto ka tau toe ki’i vakai si’i ki he’etau tonounou na’e fai ‘i Ha’apai he ko e Pule’anga eni ‘e tolu mo e ‘ikai lava lelei.

Kau ki’i fakatokanga atu au he’e toe fonu ange e Kapa-Ngako fakatatau ki he lau ‘a e Minisita ‘e taha. Pea ka ‘ikai ke tau maau ‘o fakatatau ki he fatongia ‘oku hanganaki mei mu’a, ‘e toe tafe noa’ia mo e kappa ngako ko‘eni, ‘aki pe ‘uhinga he na’e mafana koaa ‘o vaia pea tafe kitu’a. Ko e anga e ngaahi pule’anga Temokalati ha fa’ahinga ta’emaau pehe ‘oku ‘ikai ha taha ia ‘ia ‘e lava ‘o tukuaki’i, ko e fetuhuaki ki he pa’angangalu.

Ka ko e taimi en i ‘o e ‘ikonomika Tonga na’aku faka’anua kiai he’ete lave ki mu’a atu “si’isi’i femolimoli’i”. Tau kamata mu’a mei ai ‘o hange koeni: Ne ‘i ai tokotaha na’ane taki he Savea ‘e taha, na’ane vaku si’ono ‘ulu ‘o pehe “Ko e palopalema ‘emau savea, pea mo hono fakahoa ‘o e ‘u savea. ‘E savea’i e kakai tatau ‘e kehekehe ‘e nau tali he fo’i savea kotoa ‘o a’u ki he fehu’i mahino koia ‘o hange “Ko e toko fiha ‘oku nofo ‘i ‘api ni?” ‘oku ‘ikai ma’u ha tali pau ia kiai. Kataki ‘e lahi e savea, ka tau nofo he “Si’isi’i Femolimoli’i” ka tau tofuhia he ‘ofa.

‘Etita kau faka’osi ‘aki mu’a e ki’i hoha’a ko eni. Na’aku ma’u he’etau fuofua mo’ua ki Siaina ko e $18 miliona ki hono langa ‘o Nuku’aofa. Na’aku lau e fakamatala ‘a Ma’afuotu’otonga ‘kuo ’asi ai e fika ko e $200 tupu miliona. Ko ‘eku kole ‘e lava ha taha ‘o fakama’la’ala mai pe na’e founga fefee ‘e tau a’u ki he fika ko eni. Pea kapau ‘oku mo’oni ko e pule’anga fe ne a’u ai e no ki he fika koeni pea koeha e ngaue na’e fai ‘aki. ‘Okapau ‘oku mo’oni, ta kuo fuoloa e fononga holo ia ‘a Gita ‘i Tonga ‘oku ‘ikai ke ‘ilo ia ‘e he kakai.

Ka ‘oku tau no, pea ‘ai mo’oni mo mahino pea fai mo fokotu’u ha palani ke totongi, tuku e nofo ia moe faka’amu ke kaniseli koe founga fakatamaiki vale ia he ngaue fakavaha’a-pule’anga. Na kuo longo ha ni’ihi moha ngaahi fu’u no he kau Siaina pisinisi ‘i Tonga na pea mou fakangoto’i ai hotau fonua faka-pule’anga.

‘Ofa ke kau e ‘eiki he langafonua ‘oku tau hanganaki kiai.

‘Inoke Fotu Huakau

Nepituno Media Online © 2015. All rights reserved.