Logo
Print this page

‘Ikai faka-Konistūtone 'a e ngaahi tu'utu'uni 'a e Pule'anga: Clive Edwards Featured

 Palēmia 'Akilis Pohiva Palēmia 'Akilis Pohiva

14 Sanuali, 2018. Kuo a’u ‘eni ‘a e tu’unga fakaloloma mo’oni ‘oku ‘i ai ‘a e fonua ‘i he mahino mai ‘oku te’eki ke mahino ‘a e tu’unga mo’ui lelei ‘oku ‘i ai ‘a e Palēmia pea ‘ikai ngata ai ‘oku mahino mai hono kei fakahoko ‘e he Pule’anga ‘a e ngaahi ngāue ‘oku ‘ikai muimui ia ki he lao mo e Konisitūtone ‘o e fonua.

Ko e tu’unga ‘o e fonua he ‘aho ni ‘oku te’eki ke fakahoko hano fakafuakava’i ‘o e Palēmia pehe ki he kau memipa ‘o e Kapineti kuo ne fili ke makatu’unga mei ai ha’anau ma’u ha mafai fakalao ke fakahoko ha tu’utu’uni fakatatau ki honau ngaahi fatongia.

‘Oku hā ‘i he Tepile ‘i he Konistūtone ‘o Tonga fekau’aki mo e Founga Ngāue ki hono Fakanofo 'o ha Palēmia ‘a ia 'oku hā 'i he Kupu 50A (4) ‘oku fakalea o pehe: “Kuo pau ki he Palēmia ke ne fakahoko 'ene fuakava ki hono lakanga 'i he 'ao 'o e Fale alea 'i he 'uluaki fakataha 'a e Fale Alea.”

‘I he’ene tu’u ‘i he ‘aho ni ‘oku te’eki ke mahino ‘a e tu’unga mo’ui lelei ‘o e Palēmia neongo ‘a e feinga ‘a hono kau muimui ke fakai’ikai’i ‘oku ‘ikai fakatu’utamaki ‘a e tu’unga ‘o ‘ene mo’ui. ‘I he taimi tatau ‘oku mahino lelei pe ‘oku ‘i he tu’unga ta'emahino ‘ene mo’ui ‘i he ‘ikai kene lava ke me’a mai ki he huufi fakalotofale ‘o e Fale Alea ‘i he ‘aho Tu’apulelulu 11 ‘o Sanuali pea ‘oku tala mahino mei ai ‘a e hokohoko hono lohiaki’i ‘o e fonua.

Oku fai ‘a e faka’apa’apa lahi ki he Palēmia ka ‘oku ‘i ai ‘a e poini mahu’inga heni ‘oku totonu ke fai ha vakai kiai ‘a e mafatukituki ke fili ha taki ‘oku mo’ui lelei pea kene malava ke fakahoko ‘a e fatongia ki he fonua ka ‘oku ‘ikai koha taki ke foaki kiai ‘a e lakanga kae ‘ikai malava ‘a e fatongia he ‘oku totongi ‘eni mei he pa’anga tukuhau ‘a e kakai.

‘Oku toe fehu’ia foki ‘a e founga ‘oku fili ‘aki ‘e he fa’ahi ko’eni honau taki ‘i he’enau ‘ilopau ‘oku ‘ikai si’i mo’ui lelei pea toulekeleka ‘a e taki ka nau kei fili pe pea ko hono ola ‘eni ko e te’eki malava ke fakalao’i ‘a e fatongia ‘o e Pule’anga pea iku ki hono fakahoko ‘a e ngaahi tu’utu’uni ‘oku fepaki lahi ia mo e lao pehe ki he Konisitūtone ‘o e fonua.

'Oku 'i ai mo e fifili pe koe me’a ni ‘e a’u nai ki ha taimi ‘e tautoloi ai ‘a e ngāue ‘a e fonua mo hono fakalele kae ‘oua kuo ‘i he tu’unga mo’ui lelei ‘a e taki.?

Ko ‘ene tu’u koia ‘oku malava pe ketau pehe ‘e fakapotopoto ange ke fakafisi ‘a e Palēmia pea ke momoi ‘a e fatongia kiate kinautolu ‘oku nau ma’u a e mo’ui lelei ke tataki mo fakalele ‘a e fonua pea ‘oku ‘ikai ke fo’ou ‘eni ia he koe founga ‘oku hoko anga maheni pe ‘eni ia he ngaahi fonua lahi.

Kuo hā mahino mai ‘i he ngaahi ‘aho ni kuo ‘osi fakahoko ‘a e ngaahi fakataha faka-Kapineti pea ‘oku fehu’ia heni ‘a e tu’unga fakalao ‘o e ngaahi tu’utu’uni Kapineti lolotonga ia ‘oku te’eki ke fakafuakava’i ‘a e Palēmia pehe ki he’ene Kapineti ‘o fakatatau ki he tu’utu’uni ‘a e Konisitūtone ‘o e fonua.

Na’e faka’eke’eke ‘e he ongoongo ni ‘a e Loea ‘iloa ‘i Tonga ni mo e Ministā Lao Malōlō ko William Clive Edwards fekau'aki mo e tu'unga faka-Konistūtone 'a e lele 'a e Pule'anga pea na’a ne fakamahino ai kuo ‘osi ‘i ai foki ‘a e ngaahi tu’utu’uni Kapineti ia kuo fakahoko ‘a ia ‘oku mahino mai koe ngaahi tu’utu’uni koia ‘oku lele ia ‘i tu’a laini pea ‘oku fakalilifu ke hoko ‘eni.

Na’e tuku mai foki ‘i he mītia fakasosiale ‘a e tatau ‘o e tu’utu’uni ia ‘a e Kapineti ‘i he ‘aho 3 ‘o Sanuali ke fakangofua ‘a hono fakafolau faka-Falemahaki atu ‘o taha ‘o e kau memipa ‘ Kapienti ki Tu’apule’anga lolotonga ia ‘oku te’eki ke faka-Konisitūtone hono fakafuakava’i ‘o e Palēmia mo e Kapineti pea ke fakalao’i ha’anau fakahoko ha tu’utu’uni.

Kuo ‘osi kamata ngāue atu mo e kau Minisitā ia ki he’enau ngaahi takitaha Potungāue pea kuo fakahoko mo’enau ngaahi tu’utu’uni ‘a ia ‘oku fehu’ia lahi hono tu’unga fakalao.

Fakatatau ki he fakamatala ‘a Edwards ‘oku ‘ikai faka-Konisitūtone ‘a e ngaahi tu’utu’uni ‘oku fakahoko ‘e he Pule’anga 'i he ngaahi ‘aho ni he ‘oku te’eki ke fakakato ‘e he Palēmia mo ‘ene kau Minisitā ‘a e tu’utu’uni ‘a e Konisitūtone hange koe Kupu 50A pea ‘oku fiema’u ke fakahoko ha ngāue ia ki he me’a ni he ‘oku ‘ikai fakapotopoto ‘eni pea ‘oku faikehe.

"Ko e tu’unga ia ‘oku ‘i ai ‘a e fonua ‘i he ngaahi ‘aho ni pea ‘oku ‘i ai ‘a e fifili pe koe fē ‘a e taulanga ‘oku hu’u atu kiai hotau vaka", koe fakamatala ia 'a Clive Edwards.

Nepituno Media Online © 2015. All rights reserved.