Logo
Print this page

Hiki Vāhenga peseti 5% Kapineti Pule’anga ‘o e Kakai: Fē 'ofa fonua ia? Featured

Hiki Vāhenga peseti 5% Kapineti Pule’anga ‘o e Kakai: Fē 'ofa fonua ia?

Kolomu Filihi

Hiki Vāhenga peseti 5% Kapineti Pule’anga ‘o e Kakai: Fē 'ofa fonua ia?

‘Oku fai ‘a e fifili 'a e kolomu ni ‘i he hiki vahenga ko’eni ‘a e Hou’eiki Minisitā ‘o e Kapineti pea ‘oku ho’ata mai mei heni ‘a e ngaahi me’a ‘oku totonu pe ke fai hano filihi he ‘oku hā ngali kehe ki he anga ‘etau vakai.

‘Oku tau kei manatu pe ki he taumu’a na’e hoko mai mo e Pule’anga ‘o e ‘aho ni ‘a ia na’e tu’uaki mai ‘a e fakapotopoto pea fakasi’isi’i mo e fakamole ‘o kau ai ‘a e takitaha ngāue’aki pe tokua ‘ene me’alele he ‘oku fakamole ki he fonua pea ‘e tau pe ‘a e ngaahi me’alele ‘a e kau Minisitā ‘i he ‘api ngāue he ‘oku fakamole ki he tukuhau ‘a e kakai.

‘Oku mahino pe foki koe fo’i usu ‘eni pea na’e ‘ikai lava ha mahina kuo ‘ikai malava ke fakahoko e fo’i misi ko’eni pea ‘oku ‘alu ki he tu’unga ‘oku fe’auhi fakatau me’alele ‘a e Hou’eiki Minisitā ‘o e ‘aho ni pea toe lahi ange ‘a e fakamole ‘i he ‘utu.

‘Oku faka’ofo’ofa pe ‘a e hiki vahenga ia ka koe poini ‘oku fai kiai ‘a e tokanga ko e tala mo malanga’i e me’a kehe kae fai e me’a kehe ia.

‘I hono fakalea ‘e taha ‘oku totonu pe ketau lea tau’atāina ‘o fakamanatu atu pe ki he Pule’anga ‘oku ‘ikai ketau mūnoa ka ‘oku tau muimui’i lelei pe ‘enau ngaahi palōmesi pea 'oku totonu ke pehe 'a e 'ata ki tu'a ka 'oku 'ikai ko'emau malava ke sio atu mei tu'a ki loto ka mou kuikui mai kimoutolu mei loto (hufanga he fakatapu).

‘Oku malie foki he ko e ‘uhinga ‘o e hiki vāhenga ko’eni koe hiki tokua ‘a e tu’unga ‘o e nofo (COLA – Cost of Living Allowance) pea ‘oku mo’oni pe ia ka koe me’a ni ‘oku ‘ikai hiki ai mo e tu’unga totongi ‘o e nofo ‘a e toenga ‘o e kau ngāue faka-Pule’anga mo e kakai ‘o e fonua.?

Kapau na’e ‘osi fakahoko ‘a e COLA peseti ‘e 5% ‘a e kau ngāue faka-Pule’anga ‘i he 2014 pea toe COLA 'i he 2015 pea ‘oku ‘oku fehu’ia ‘a e hikihiki ‘e he Pule’anga ‘a e totongi tukuhau ‘i he talu ‘enau hū mai pea toki COLA peseti ‘e 5% ‘a e kau Minisitā ia kae si’i siosio mai pe toenga ia ‘o e kau ngāue faka-Pule’anga mo e fonua fakalukufua.

‘Oku ‘ikai ke ‘uhinga lelei ‘a e hikihiki 'a e tukuhau hili ‘a e COLA ‘a e kau ngaue faka-pule’anga pea toki COLA ‘a e Kapineti ia hili 'a hikihiki koia 'a e tukuhau.

Kapau koe fakatonuhia koe hiki ‘a e tukuhau ki he kau ma’u vahenga lalahi pea ‘oku totonu ke fakatokanga’i ‘oku kavahia mo e fonua ‘i he ngaahi tukuhau fo’ou kotoa pea ‘oku fakautuutu ‘ene lele ki ‘olunga kau ai moe totongi koloa (inflation).

'E fēfē leva 'a kinautolu 'i he sekitoa taautaha?. Kuo mavahe nai 'a e Pule'anga mei he laumalie 'o e public-private sector partnership 'a ia 'oku aka 'i he laumalie 'o e fengāue'aki 'a e Pule'anga mo e sekitoa taautaha ke langa 'a e fonua.

'Oku 'uhinga 'a e sekitoa taautaha ki he ngaahi kupu 'ikai faka-Pule'anga 'o kau ai 'a e ngaahi siasi mo e kakai 'o e fonua.

‘Oku ho’ata mei heni ‘a e ‘ikai ke malava ‘e he kau taki ke fakamau’ma’u ke tatau ‘a e me’a ‘oku talaki mo e me’a ‘oku sio atu kiai ‘a e fonua pehe ki he 'uhinga 'o e lea koe fakapotopoto.

Ko e fē ’ia ‘a e ‘ofa fonua mo e mate ki he kaveinga.? ‘I he lau ‘a e kolomu ni na’e mei ngutuhua ange kapau na’a nau kalusefai hifo ke fakapalanisi ‘a e me’a ‘oku nau tu’uaki.

Na’e ta’ofi ‘a e sipoti 2019 tokua ke haofaki ‘a e ki’i peni kotoa ki he langa fakalakalaka mo e fiema'u vivili tokua  ‘a e fonua pea lolotonga ‘a e vālau ai ‘a e fonua kuo hiki vahenga ‘a e Kapineti ia.

‘E malava pe ke tau fehu’i pe ‘oku fēfē ‘a e ongo’i ‘a e kau taki ‘oku nau nofo mei he saluni ‘o me’a hifo ki he toenga ‘o e fonua.?

‘Oku toe fakaninimo ‘i he taimi lahi hono malanga’i ‘a e ‘ofa fonua mo e Pule’anga ‘o e kakai pea fa’o kato ia ‘o tuku he lalo tepile ka e takitaha uku ‘ene fonu pea koe me’a ia ‘oku fai kiai ‘a e fifili ‘a e kolomu ni.

'Oku 'i ai 'a e tui koe hiki vahenga ko'eni na'e totonu ke ta'ofi pea nau ki'i pine hifo he 'oku ho'ata atu ki he ngaahi fonua tokoni koe fonua tu'umalie 'a Tonga ni pea 'oku taki pe 'e he kau taki 'a e hiki vahenga.

'E malava pe ke filihi 'e he kolomu ni pea fakalea koe tata mo e tili faka'osi 'eni he 'oku mei fai 'a e fili pea ta'epau mo e hoko atu.

Nepituno Media Online © 2015. All rights reserved.