Logo
Print this page

Ko e Sapalai/Ngaohi mo e Timaani/Faka‘aonga ‘o e Kava (Supply and Demand of Kava) Featured

Ko e Sapalai/Ngaohi mo e Timaani/Faka‘aonga ‘o e Kava (Supply and Demand of Kava)

Koe Sapalai/Ngaohi moe Timaani/Faka‘aonga ‘oe Kava
(Supply and Demand of Kava)

fai ‘e Hūfanga Dr ‘Ōkusitino Māhina
Professor of Art, Culture + Critical Anthropology
Tonga International Academy +
Vava‘u Academy for Critical Inquiry + Applied Research

'Oku tefito ‘ae 'ikonōmika mo e fai'ikonōmika he fetukuaki moe felalavai ‘ae lao fakanatula ‘oe “sapalai” (supply) moe “timaani” (demand), ‘o fekau‘aki ‘ae “sapalai” moe “ngaohi koloa” moe “timaani” moe “faka‘aonga koloa.”

‘Oku mahino lelei ‘eni he lahi ‘ae “sapalai” pē “ngaohi koloa,” ‘aia ‘e “ma‘ama‘a” ‘ae mā‘uhinga fakapa‘anga ‘oe koloa, pea ka lahi ‘ae “timaani” pē “faka‘aonga koloa,” ‘o hoko leva ke “mamafa” ‘ae totongi fakapa‘anga ‘oe koloa.

‘Oku toe ‘uhinga ia ka lahi ‘ae “sapalai,” ‘o tōloto ai ‘ae “timaani,” ‘e “ma‘ama‘a” ‘ae mā‘uhinga fakapa‘anga ‘oe koloa, pea ka lahi ‘ae “timaani,” ‘o tōtu‘a he “sapalai” pē “ngaohi koloa,” ‘e “mamafa” ‘ae totongi fakapa‘anga ‘oe koloa.

‘Oku tatau pē ka si‘i ‘ae “sapalai,” ‘o tōtu‘a ‘ae “timaani,” ‘e hoko leva ke “mamafa” ‘ae mā‘uhinga ‘oe koloa, pea ka si‘i ‘ae “timaani,” ‘o tōtu‘a ‘ae “sapalai,” ‘e hoko leva ke “ma‘ama‘a” ‘ae totongi fakapa‘anga ‘oe koloa.

‘Oku lotolotonga hoko ‘ae me‘a tatau moe kava, ‘o si‘i fau hono “sapalai ‘oe kava” pē “ngaohi ‘oe kava” kae lahi atu ‘ae “timaani ‘oe kava” pē “faka‘aonga ‘oe kava,” ‘aia ‘oku tupu ai ‘ae “mamafa” hono mā‘uhinga fakapa‘anga ‘oe kava.

‘Oku ‘uhinga ia ka fiema‘u ke holo ‘ae mā‘uhinga ‘oe totongi fakapa‘anga ‘oe kava mei he “mamafa” kihe “ma‘ama‘a,” ‘e matu‘aki fiema‘u leva ke lahi ‘ae “sapalai” pē “ngaohi ‘oe kava,” ‘o tōloto ai ‘ae “timaani” pē “faka‘aonga ‘oe kava.”

‘Oku ‘uhinga pehē tofu ‘ae “mamafa” ma‘u pē ‘ae koloa fakanatula koe koula moe ngaahi koloa teuteu ‘oku ngaohi mei ai, ‘aia ‘oku tupu mei he‘ene hāhāmolofia mo faka‘ofo‘ofa makehe, ‘o lahi ma‘u pē ‘ae “timaani” he “sapalai.”

‘Oku toe ‘asi lelei ‘ae fetukuaki moe felalavai ‘ae “sapalai” pē “ngaohi koloa” moe “timaani” pē “faka‘aonga koloa” he folau vakapuna, ‘aia ka lahi ‘ae folau, ‘e “mamafa” pea ka si‘i ‘ae folau ‘e “ma‘ama‘a” ‘ae totongi folau.

‘Oku ‘uhinga pehē ‘ae faingata‘a hono kumi ‘oe “māketi” ‘ae fua ‘oe fonua moe kau fa‘a, ‘aia ‘oku ‘ikai lava tōli‘a ‘ehe “sapalai” pē “ngaohi ngoue” ‘ae “timaani” pē “faka‘aonga ngoue,” ‘o tefito he fetōmokosi ‘ae “sapalai” pē “ngaohi ngoue.”

‘Oku tupu he fetōmokosi/fetāmokosiaki ‘ae “sapalai” pē “ngaohi ngoue” mei he kei lahi/mālohi ‘oe “ngoue fakafuakavenga” (subsistence economy) he “ngoue fakapisinisi” (cash economy), ‘o ‘ikai hokohoko lelei hono “sapalai” ‘ae “timaani.”

‘Oku toe fakaoli ‘ae ‘asi ‘oe fetukuaki moe felalavai ‘ae “sapalai” (ngaohi koloa) moe “timaani” (faka‘aonga koloa) he fefakatau‘aki (trade + exchange) fakavaha‘afonua he fetukuaki moe felalavai ‘ae “koloa hūatu” (export) moe “koloa hūmai” (import).

‘Oku tupu mei he lahi ‘ae “koloa hūmai” he “koloa hūatu” ‘ae “mamafa” ‘oe koloa, ‘o ‘ikai lau taha kihe hoko ‘ae ‘ikonōmika koe “‘ikonōmika faka‘aonga koloa” (consumer/service-led) kae ‘ikai koe “‘ikonōmika ngaohi koloa” (producer-led).

‘Oku fanau‘i ‘ehe tu‘unga ‘ikonōmika ‘oku tefito he “koloa hūmai” moe “‘ikonōmika faka‘aonga koloa” ‘ae “mo‘ui fakafalala” (dependency mentality), ‘o toe faka‘āsili ‘ehe “pa‘anga tokoni” (foreign aid) moe “pa‘anga ‘ofa” (remittances) mei muli.

‘Oku mālie ‘ene ‘asi ‘ae ngaahi fakakaukau fakanatula faka‘ikonōmika ko ‘eni he fakakaukau mo fakangāue fakaTonga he funga ‘oe ngaahi lea heliaki, ‘o hangē koe, “si‘i femolimoli‘i, lahi takitaha kai,” “si‘i ‘a ma‘anga ngako” moe “tufa kau tufa.”

‘Oku hoko ‘ae “mo‘ui fakafalala” koe “mo‘ui fakapōpula” ka ‘oka fiema‘u leva ke “mo‘ui tau‘atāina,” “mo‘ui nonga” mo “mo‘ui fiefia” ‘oku fiema‘u ke lahi mo hiki ‘ae “koloa hūatu” moe “‘ikonōmika ngaohi koloa” (mo holoki ‘ae fe‘amokaki).

‘Oku ‘uhinga ‘ae ‘ikonōmika ‘aha fonua kihe tānaki fakataha ‘ene koloa fakanatula, faka‘atamai mo fakafonua, ‘aia ‘oku fonu kotoa ‘i Tonga, ‘o fiema‘u ‘ae mohu-‘atamai, poto‘i-ngāue moe kepitolo ki hono “ngaohi” mo “faka‘aonga” ‘oe koloa.

‘Oku toe fiema‘u ke fakaholoholo mo fakasi‘isi‘i ‘ae fakafalala he “pa‘anga tokoni” moe “pa‘anga ‘ofa” mei he ngaahi fonua muli, ‘aia ‘e ala ma‘u hono hiki ‘ae ako kihe tu‘unga fakamamanilahi, ‘o fakamu‘omu‘a ‘ae “ako ‘uhinga” he “ako ‘aonga.”

Nepituno Media Online © 2015. All rights reserved.