Menu
cache/resized/7a303faa48902efd848c7494b9385c2b.jpg

RED

Rapid Engineering Diagnostic

Specialize in:

...
Latest News

‘Oku ‘i fē nai ‘a e Pule Lelei mo e Pule ‘a e Lao? Featured

‘Oku ‘i fē nai ‘a e Pule Lelei mo e Pule ‘a e Lao?

Tangata'eiki,

Fakamolemole mu'a kae tuku mai ha faingamalie ke hao atu ai 'a e ki'i fakahoha'a tu'a ni he 'oku mahu'inga lahi ki he fonua 'i he taimi faingata'a ni. ‘Oku hā mahino mai ‘i he taimi ni kuo toe foki ‘a e Senitā Fakafonua ki he ‘Apiako ‘Unuaki ‘o Tonga ‘a ia na’e fokotu’u ‘e ‘Etuate Lavulavu pea ‘oku pule ai hono mali ‘a ‘Akosita Lavulavu.

‘Oku malava heni ke fakamo’oni’i ‘oku mo’oni pe ‘a e ngaahi talafili na’e ‘ohake ‘e he mitia ‘i he fonua ni fekau’aki mo e ngaahi alēlea kimu’a ‘i he fili Palēmia pea ko’eni kuo tau sio mata kiai ‘oku mo’oni pe ia.

Ko hono foaki fakataimi ko’eni ‘o e Senita Fakafonua ‘a Tonga ki he ‘Apiako ‘Unuaki ‘o Tonga ‘e he ‘Eiki Minisita ki he Ngaahi Ngaue Fakalotofonua Fe’ao Vakatā ‘oku fehu’ia lahi ai ‘a e tu’unga ‘oku ‘i ai ‘a e pule ‘a e lao ‘i he fonua ni. ‘Oku hā mahino mei heni ‘oku ‘i ai ‘a e kakai ‘oku ‘ikai kenau ufi pea ‘oku nau fa’ifa’iteliha pe kinautolu ‘i he fonua he ‘oku ‘ikai kenau ma’u ‘a e toka’i mo e faka’atu’i.

Lolotonga na’e ‘ikai totongi ha pa’anga ki hono uleni (rent) ‘o e Senita Fakafonua mei he Pule’anga ‘e ‘Etuatel Lavulavu mo e ‘Apiako ‘Unuaki ‘O Tonga ‘i he meimei ta’u ‘e ono kuo tau situ’a kiai, ‘oku toe ‘oange pe ‘a e faingamalie ia ‘o hange ‘eni ia kuo fakapale’i ‘a e kakai ongongata’a kae tapalasia si’i kakai masiva ‘o e fonua. ‘Oku toe pango he ‘oku ‘i ai ‘a e kakai ‘oku nau malava ‘a e matafefeka pea toe pango ange ko hono talitali tu’u ‘e he Pule’anga ke hokohoko lelei atu ‘enau fa’iteliha.

Ko e Fakamaau’anga Ma’olunga taha ‘eni ‘i he fonua ‘a e Fakamaau’anga Tangi ‘a ia na’a ne Tu’utu’uni ke mavahe ‘a e ‘Apiako ni mo ‘Etuate Lavulavu ‘i ‘Okatopa 2014 pea ke fakahoko ‘a e fetukutuku ‘i Tisema 'o e ta'u kuo 'osi ka kuo fakangofua ia ‘e he Pule’anga ‘o e ‘aho ni ke fakamonuka ‘a e lao kae fakahoko ‘a e fakapale faka politikale ko’eni.

‘Oku ‘i ai ‘a e ongo’i tu’utu’ukina ‘i he malava ke hoko ‘a e fa’ahinga sipinga ko’eni ‘i he kuonga kuo taku koe kuonga ‘o e temokalati. ‘Ikai ngata ai ka koe Palemia ‘eni ‘oku taku koe tamai ‘a e temokalati ‘i he fonua ni ‘oku lolotonga ‘i he fohe ‘o me’a hifo mei he saluni kae hoko ‘a e fa’ahinga to’onga mo e tu’utu’uni faikehe mo fakaleleloto pehe ni. Ko e ‘Eikivaka foki ‘o e ‘aho ni ne kalanga ta’etuku ke fei mo fakahoko ha ngaue ki he Senita Fakafonua ‘i he ta’u lahi.

‘Oku ‘i ai ‘a e faka’amu ki he Pule’anga ke mou foaki ‘a e faingamalie tatau ki he ngaahi ‘apiako ‘oku fu’u faka’ofa ‘a e feitu’u ‘oku fakahoko ai ‘enau ako ka ‘oku nau feinga malohi ke totongi honau ngaahi mo’ua neongo ‘a e nouou honau ivi. Ka ‘oku ‘ikai koe fakahōhōloto ‘i he ‘uhinga fakapolitikale pea utua atu ki mamani ‘a e angafai ‘a e fonua ‘oku taku koe fonua lotu.

Kuo fakahā ‘e ‘Etuate Lavulavu ‘oku ‘ikai ha’ane kaunga ki he Ako ko’eni ka ‘oku ‘ikai puli ‘i Tonga ni koia na’a ne fokotu’u pea ko hono mali ‘oku pule ai. ‘Ikai ngata ai ka koia na’ane faka’ilo ‘a e Pule’anga fekau’aki mo ‘ene totonu ki he Senitā ‘o mahino ai  koia ‘oku ‘i ai ‘a e mafai ki he ‘Unuaki ‘O Tonga.

Ko e fa’ahinga fakatika fakakauleka ‘eni ‘oku fakahoko fakatekinikale kene veuki fakalao ‘a e ma’uma’uluta neongo ‘oku ‘osi tekeutua mai hono mo’oni ‘oku ‘i ai ‘a e fepaki (conflict of interest). ‘Ikai koia pe koe kakai ta’eufi, matafefeka pea mo matengata’a ‘oku nau lava ‘a e fa’ahinga to’onga pehe ni. ‘Oku ou manatu ai ki he fakananivi ‘a e tangata ‘e taha ki ha monumanu (hufanga he fakatapu) “peheange mai ‘oku ta Pule’anga tatau”.

‘Oku ‘ikai fai ha lau ia pe koe hā ha ongo’i ‘a e Pule’anga Siapani ki hono va’inga ‘aki ‘enau tokoni pea ‘oku mahino foki na’e fakahoko ‘a e felotoi (Note of Exchange) ‘i he 1989 ki he ‘uhinga ‘o e tokoni ko’eni mo hono taumu’a pea na’e mahino pe foki mo e hoha’a ‘a Siapani ki he tu’unga ‘enau tokoni ‘o makatu’unga ai ‘a e ngaue ‘a e Pule’anga ‘o Tu’ivakanō ke fakafoki ‘a e Senita ki he Pule’anga mo e fonua.

Lolotonga ‘a e te’eki ke matu’u ‘a e vaitohi ‘a e Fakamaau’anga Tangi kuo ala atu ‘a e kau Fakatau Hoosi ‘o me’angaue’aki ‘a e tokoni laulau miliona ‘a e Pule’anga Siapani koe pale faka politikale pea ke monu’ia ai ha ni’ihi ‘i he ‘uhinga faka fakataautaha kae faka’ofa ‘a e toenga ‘o e fonua. Kapau ‘oku ‘uhinga koe fanauako pea ‘oku totonu ke ‘oatu moe fanauako ‘oku nau tulungia ‘i he ngaahi Lautohi Pule’anga pehe ki’i si’i fanauako ‘oku tu’u honau ngaahi ‘Apiako he ano ki he Senita Fakafonua.

Oku ‘i fe’ia ‘a e vahevahe taau, pule lelei, pule ‘a e lao, ‘ata ki tu’a mo e ha fua ‘a e ngaahi ‘elemeniti tupu’a ‘o e temokalati?. Faka’ofa ko’enau si’i fakasiosio mai mei he lalo tepile kae fai atu ‘a e tau’olunga helepelu ia moe fakatonu ia ki he fasi ‘iloa ‘oku fa’a tukuhua ‘aki ‘ehe kau mama kava koe “’ai’ainoa’ia”.

‘Oku te’eki mole ‘eku ‘amanaki neongo ‘oku fakaofi atu ai ka ‘oku ou faka’amu ke fakahoko ‘e he Palemia ha me’a ki heni ke haofaki hono Pule’anga mei he tuhu atu ‘a e ngaahi tao he ‘oku hange ‘oku ‘alu pe ‘a e taimi mo e taulofu’u mai ‘a e faingata’a.

Faka'apa'apa Atu,

'Eliesa Fifita

Tufuenga, Kolomotu'a

2 comments

  • Halataufa
    Halataufa Monday, 30 March 2015 21:58 Comment Link

    Mo'oni e lau koe taula 'o e faikehe koe 'ikai pe ha maa ia 'e taha pea toe ha'ikapa foki. Kuo te'eki ke ngalo e selo mo e fakanofo palofesa kuo hoko mai 'eni...malie kakai

    Report
  • Hail Hitler
    Hail Hitler Friday, 27 March 2015 20:48 Comment Link

    faka'ofa mo'oni ko Tonga Nae tuku ki langi.... Koe ngaahi Mea pe eni e hoko koe manga e 1 ki mu'a pea 10 ki mui....

    Report

Leave a comment

Make sure you enter all the required information, indicated by an asterisk (*). HTML code is not allowed.

back to top